Min illərdir insanların qidasında mühüm yer tutan bu şirin və ətirli meyvə həm dadı, həm də bədənə verdiyi faydalarla tanınır. Yazın sonları və yay aylarında yetişən ərik, təkcə çiy halda deyil, qurudulmuş, kompot, mürəbbə və şirə formasında da sevilərək istehlak olunur. Əslində, ərik həm xalq təbabətində, həm də müasir dietologiyada əvəzolunmaz sayılır.Əriyin geniş yayılması və sevilməsi təsadüfi deyil. Bu meyvə qədimdən bəri həm Şərq, həm də Qərb mədəniyyətlərində sağlam həyatın rəmzi kimi qəbul olunmuşdur. Xüsusilə Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində – Şəki, Ordubad, Tovuz, Gəncə və Naxçıvanda yetişdirilən əriklər öz ləzzəti və keyfiyyəti ilə seçilir. Təzə yeyildiyi kimi, qurudularaq da istifadə olunan ərik, həm təbii enerji mənbəyidir, həm də müalicəvi təsiri ilə tanınır.
Əriyin qısa təsviri və tərkibi
Ərik (Prunus armeniaca) gavalı fəsiləsinə aid meyvədir. Mənşəyi Orta Asiyaya dayansa da, bu gün dünyanın bir çox ölkələrində becərilir. Azərbaycanda da xüsusilə Gəncə, Qazax, Tovuz, Şəki-Zaqatala və Naxçıvan bölgələrində geniş yayılmışdır.
Əriyin tərkibində aşağıdakılar mövcuddur:
- Vitaminlər: A, C, E, K, B1, B2, B3, B6
- Minerallar: Kalium, fosfor, kalsium, maqnezium, dəmir, mis
- Antioksidantlar: Beta-karoten, likopen, flavonoidlər
- Lif: Pəhriz lifi yüksəkdir (xüsusən qurudulmuş ərikdə)
- Təbii şəkərlər: Fruktoza və qlükoza
Əriyin sağlamlığa faydaları
Həzm sistemini tənzimləyir
Ərikdəki pəhriz lifi bağırsaq hərəkətlərini sürətləndirərək qəbizliyi aradan qaldırır. Xüsusilə səhərlər acqarına 2-3 ədəd ərik yemək və ya qurusu ilə su içmək bağırsaq fəaliyyətini aktivləşdirir.
Göz sağlamlığı üçün ideal meyvədir
Əriyin tərkibindəki A vitamini və beta-karoten göz torluğunun qorunmasına kömək edir, gecə görmə qabiliyyətini artırır. Eyni zamanda yaşla əlaqəli görmə zəifləməsinin qarşısını alır.
Dəriyə parlaqlıq və sağlamlıq verir
Ərik antioksidantlarla zəngindir. C və E vitaminləri dərinin elastikliyini qoruyur, sərbəst radikallarla mübarizə apararaq dərini yaşlanmadan qoruyur. Ərik yağı isə nəmləndirici kimi istifadə olunur.
İmmunitet sistemini gücləndirir
Ərik C vitamini və sink kimi immunitet gücləndirici maddələrlə zəngin olduğu üçün orqanizmi viruslara və infeksiyalara qarşı dayanıqlı edir.
Qan dövranını və ürək sağlamlığını dəstəkləyir
Kaliumla zəngin olan ərik ürəyin fəaliyyətini tənzimləyir, yüksək təzyiqin qarşısını alır, damarları möhkəmləndirir. Həmçinin qan azlığını (anemiyanı) aradan qaldırmaq üçün tövsiyə olunur.
Ərik növləri və onların xüsusiyyətləri
Azərbaycanın fərqli bölgələrində yetişən ərik növləri:
| Ərik növü | Əsas xüsusiyyəti |
|---|---|
| Şəki əriyi | Ətli, şirəli və ləzzətli |
| Ordubad əriyi | Şirin və aromatik, kompot üçün əlverişli |
| Tovuz əriyi | Qurudulmaq üçün uyğun, nazik qabıqlı |
| Naxçıvan əriyi | Günəşdə tez quruyur, qidalı və şirin |
Bu növlər həm təzə, həm də qurutma, konservləşdirmə və mürəbbə hazırlanması üçün istifadə edilir.
Qurudulmuş əriyin üstünlükləri
Qurudulmuş ərik təbii enerji mənbəyidir. 100 qram qurudulmuş ərikdə təxminən 230-250 kalori var və bu, idmanla məşğul olan insanlar üçün ideal qəlyanaltı hesab olunur.
Qurudulmuş əriyin faydaları:
- Qan tərkibini yaxşılaşdırır
- Sümükləri möhkəmləndirir (kalsiumla zəngindir)
- Anemiya ilə mübarizə aparır
- Menstruasiya dövrlərində dəmir itkisinin qarşısını alır
Ərik toxumu: faydalı, amma ehtiyatlı istifadə olunmalıdır
Ərik çəyirdəklərinin içindəki badamabənzər toxumlar B17 vitamini (amigdalin) daşıyır. Xalq təbabətində bu maddə xərçəngə qarşı vasitə kimi tanınsa da, onun toksik təsirləri olduğu üçün həkim məsləhəti ilə və az miqdarda istifadə olunmalıdır.
Uşaqlar, yaşlılar və hamilə qadınlar üçün əriyin rolu
Uşaqlarda:
- Sümük inkişafına dəstək olur
- İştahı artırır
- Bağırsaq florasını normallaşdırır
Yaşlılarda:
- Hüceyrələrin regenerasiyasına kömək edir
- Alzheimer və Parkinson riskini azaldır
- Diabet və təzyiqə nəzarət üçün uyğundur
Hamilə qadınlarda:
- Dəmir çatışmazlığının qarşısını alır
- Yorğunluq və halsızlığı azaldır
- Ana südünü artırmağa kömək edir
Əriyin istifadə sahələri
Ərik yalnız meyvə kimi deyil, aşağıdakı sahələrdə də geniş istifadə olunur:
- Kulinariya: Mürəbbə, kompot, piroq, keks, desertlər
- Kosmetologiya: Ərik yağı ilə dəri maskaları və krem tərkibləri
- Dərman: Təbii vasitə kimi xalq təbabətində istifadə olunur (məsələn, qəbizlik, soyuqdəymə, yorğunluq əleyhinə)
- Qida sənayesi: Suxarı, pastila, meyvə şirəsi və qurutma sənayesi
Ərik və xalq təbabəti: Nənələrimizin sağalmaz resepti
Ərik, qədim zamanlardan bəri xalq təbabətində müalicəvi məqsədlərlə istifadə edilən təbii vasitələrdən biridir. Nənələrimizin “əziz qonaq gələndə mütləq kompotu süfrəyə qoyulmalıdır” fikri, əslində təsadüfi deyildi – ərik kompotu orqanizmi təmizləyir, qanı duruldur və qəbizlik problemi yaşayan insanlar üçün olduqca faydalıdır.
Xalq təbabətində qurudulmuş ərik suda isladılıb acqarına yeyildikdə bağırsaqları təmizləyir və həzmi yaxşılaşdırır. Həmçinin susuzluq, ağız quruluğu və yaz-yay mövsümündə baş verən halsızlıq hallarında ərik kompotu və ya suxarısı (qurusu) enerjini bərpa edir. Ərik çəyirdəyi isə ehtiyatla istifadə olunsa, sinir sistemini sakitləşdirici və başağrılarına qarşı vasitə kimi tanınır.
Ərik yarpaqlarının qaynadılmış suyu isə dəridəki səpgilərə, qızartılara və allergik reaksiyalara qarşı tətbiq olunur. Bu səbəbdən ərik yalnız meyvə deyil, həm də təbiətin verdiyi şəfalı bir dərmandır.
Ərikdən kosmetologiyada istifadə
Ərik yalnız daxili sağlamlıq üçün deyil, eyni zamanda dəri və saç baxımında da mühüm rola malikdir. Ərik toxumundan alınan yağ, zəngin vitamin tərkibi ilə dərini nəmləndirir, qırışların qarşısını alır və təbii parlaqlıq bəxş edir. Bu yağın tərkibindəki A və E vitaminləri dərini sərbəst radikalların təsirindən qoruyur və qocalma prosesini ləngidir.
Kosmetik sənayedə ərik yağı sabun, krem, losyon və şampunların tərkibinə daxil edilir. Saç dərisinə çəkildikdə saçların parlaqlığını artırır, quruluğu aradan qaldırır və tökülmənin qarşısını alır. Ərik yağı həmçinin makiyaj təmizləyici kimi də istifadə oluna bilər – dərini qıcıqlandırmadan yumşaq şəkildə təmizləyir.
Ənənəvi gözəllik reseptlərində ərik püresi və ya yağı dəridə maska formasında istifadə edilir. Xüsusilə quru və solğun dəriyə malik insanlar üçün ərik maskası həm canlandırıcı, həm də nəmləndirici təsir göstərir. Qısacası, ərik, həm gözəllik, həm də təbii qulluq üçün əsl təbii sərvətdir.
Təkcə süfrələrimizi bəzəyən dadlı meyvə deyil, həm də sağlam həyat tərzinin, təbii müalicənin və gözəlliyin simvoludur. Tərkibindəki zəngin vitamin və minerallarla ürək-damar sağlamlığını qoruyur, həzm sistemini tənzimləyir, dəriyə canlılıq bəxş edir, immuniteti gücləndirir və enerji verir. Həm uşaqlar, həm böyüklər, həm də yaşlılar üçün uyğun olan ərik, həm təzə, həm də qurudulmuş şəkildə faydalıdır.
