Ədəbiyyat tarixində bəzi şeirlər var ki, bir neçə misra ilə insanın bütün daxili dünyasını alt-üst etməyi bacarır. Bu misralar bir fəlsəfə, bir həyat dərsi, bir çağırış kimi çıxır qarşımıza. Bəxtiyar Vahabzadənin məşhur “Əgər olmasaydı dünyaca dərdim…” misrası da məhz belə nümunələrdəndir. Bu ifadə həm fərdi, həm də ümumbəşəri mənada dərdin, ağrının, mübarizənin insanın ruhuna necə təsir etdiyini açıq şəkildə göstərir. Bu məqalədə biz bu şeirin dərinliklərinə enəcək, müəllifi və onun ədəbi-fəlsəfi baxışını incələyəcək, eləcə də bu misranın insanlar üçün niyə bu qədər təsirli olduğunu araşdıracağıq.
Bəxtiyar Vahabzadə kimdir?
Bəxtiyar Vahabzadə (1925–2009) Azərbaycan ədəbiyyatının ən önəmli simalarından biri, şair, dramaturq, akademik və ictimai xadimdir. Onun yaradıcılığı müasir Azərbaycan poeziyasında milli ideyaların, azadlıq duyğusunun, ictimai və mənəvi məsələlərin geniş əks olunduğu zəngin bir xəzinədir.
Vahabzadə klassik Azərbaycan poeziyasından ilham alsa da, öz dövrünün ictimai-siyasi problemlərinə biganə qalmamış, xalqın dərdini, həsrətini, iztirabını öz poeziyasında əks etdirmişdir. Onun şeirləri sadəcə poetik duyğuların ifadəsi deyil, həm də dərin fəlsəfi və ictimai fikirlərin daşıyıcısıdır.
“Əgər olmasaydı dünyaca dərdim…” misrası hansı şeirdəndir?
Bu misra Bəxtiyar Vahabzadənin “Dərd” adlı məşhur şeirində yer alır. Şeirin tam adı bu olmasa da, “əgər olmasaydı dünyaca dərdim” misrası onun ən yadda qalan, ən təsiredici ifadəsidir və bu səbəbdən də çox zaman şeir bu misra ilə tanınır.
Şeirdə Vahabzadə dərdin, acının insan ruhuna təsiri, onun həyatdakı rolunu, insanın yetkinləşməsi, anlaması və kamilləşməsi üçün necə zəruri olduğunu vurğulayır.
“Əgər olmasaydı dünyaca dərdim” nə deməkdir?
Bu misra sözün əsl mənasında paradoksaldır. Adətən dərd, iztirab, kədər mənfi emosiyalarla əlaqələndirilir. Lakin Vahabzadə bu misra ilə dərdi bir lütf, bir oyanış, insanı dərkə gətirən və onu ruhən kamilləşdirən bir fenomen kimi təqdim edir.
“Əgər olmasaydı dünyaca dərdim,
Bəlkə də duymazdım bu gözəlliyi…”
Şair burada dərdin varlığının insanı dünyanı daha aydın görməyə, həyatın dəyərini anlamağa kömək etdiyini göstərir. Bu baxımdan şeir bir təşəkkürdür – dərdin özünə…
Şeirin fəlsəfi mesajı
“Əgər olmasaydı dünyaca dərdim” misrası Vahabzadənin insan, həyat və kainatla bağlı ümumi düşüncə sisteminin bir fraqmentidir. O, bu misra ilə göstərir ki:
- İnsan ruhu yalnız ağrı ilə dərinləşir;
- Maddi rifah deyil, mənəvi sarsıntılar bizi yetkinləşdirir;
- Dərd həm də ruhun ayılması, iç dünyamızın aydınlaşması deməkdir.
Bu yanaşma, həm Şərq fəlsəfəsinə, həm də mistik düşüncəyə yaxın durur.
Əgər olmasaydı dünyaca dərdim
Susar, duymazdım səssiz sevinci.
Zülmətdə parlardı bir ümidsiz işıq,
Həyat anlamsızdı dərdsiz sevincin.
Əgər olmasaydı çətinlik, sınma,
Kim bilərdi möhkəm ürək nə demək?
İçimdə ağlayan bir səs var daim –
Dərd olmasa, bəlkə də sevgi gərək?
Əgər olmasaydı bir göz yaşım da,
Qələmim yaza bilməzdi bu şeiri.
Sarsılmaz görünən dağlar da bir gün
Ağlayır içində gizlicə tənhanı.
Dərdin insani kamilləşdirmə funksiyası: Vahabzadənin poetik baxışı
Bəxtiyar Vahabzadə öz poeziyasında dərdi və əzabı sadəcə insan həyatının qaçılmaz tərkib hissəsi kimi deyil, eyni zamanda insanın mənəvi təkamülündə əvəzsiz rol oynayan bir amil kimi təqdim edir. “Əgər olmasaydı dünyaca dərdim” misrası bu anlayışın ən parlaq təcəssümüdür. Şair burada dərdi bir müəllim, bir tərbiyəçi, bir inkişaf vasitəsi kimi təqdim edir. Vahabzadəyə görə, dərdi yaşamayan insan həyatın dərinliklərini dərk edə bilməz, ruhani böyümə yaşaya bilməz. Bu fəlsəfi yanaşma onu bir çox şairlərdən fərqləndirir və onun poetik dünyasını daha da zənginləşdirir. Şeirlərində ağrı ilə ruhun necə saflaşdığı, dərdin bir növ “iç oyanışı” rolunu oynadığı göstərilir. Beləliklə, Vahabzadənin poeziyası dərdin estetik və mənəvi gücünü yenidən kəşf etməyə imkan yaradır.
Bəxtiyar Vahabzadənin poeziyasında dərd və milli kimlik əlaqəsi
Bəxtiyar Vahabzadənin poeziyasında dərd təkcə fərdi hiss deyil, həm də ictimai və milli kontekstdə baxılan geniş bir anlayışdır. O, xalqın başına gələn tarixi faciələri, milli kimlik uğrunda apardığı mübarizələri də bir növ “dünyaca dərd” kimi görür. Vahabzadə üçün fərdin yaşadığı ağrı ilə xalqın ümumi iztirabları arasında dərin bağlılıq var. Bu baxımdan “əgər olmasaydı dünyaca dərdim” misrası yalnız şəxsi dərdin poetik ifadəsi deyil, eyni zamanda millətin keçmişi, taleyi və mədəni kimliyinin də təzahürüdür. Şair bu dərdi yaşadıqca, onunla iç-içə olduqca daha da xalqına, kökünə yaxınlaşır. Bu ideya onun bir çox digər əsərlərində də, xüsusilə “Gülüstan” və “Yol” poemalarında qabarıq şəkildə özünü göstərir. Vahabzadə dərd vasitəsilə milli ruhun oyanmasına və qorunmasına xidmət edir.
Əsərin dili və bədii dəyəri
Bəxtiyar Vahabzadənin bu şeirində dil olduqca sadə, ancaq düşündürücüdür. O, süni metaforalara yox, gündəlik həyatdan doğan duyğulara söykənir. Şeirin ritmi və ahəngi dərdin ağırlığını və onun doğurduğu düşüncələri çox gözəl çatdırır.
Bəxtiyar Vahabzadənin digər məşhur əsərləri ilə bağlılıq
Bu şeirdəki fəlsəfi yükü Bəxtiyar Vahabzadənin digər əsərlərində də müşahidə etmək olar:
- “Göz yaşı” – daxili təbəddülat və insan hisslərinin poetik ifadəsi
- “Vicdan” – mənəviyyatın insan həyatında rolu
- “Ana dili” – dil və milli kimliyin müdafiəsi
Bu əsərlərdə də dərd, düşüncə və dərinlik ön plandadır. Vahabzadənin poeziyası hər zaman insanın iç dünyası ilə birbaşa təmas qurmağa çalışır.
“Əgər olmasaydı dünyaca dərdim” sözlərinin təsiri və sosial anlamı
Bu misra təkcə şeirin hissəsi kimi yox, eyni zamanda insanların sosial mediada paylaşdığı, sitat kimi istifadə etdiyi bir düşüncə tərzinə çevrilmişdir. Müasir insan bu misra ilə öz həyatında yaşadığı çətinlikləri ifadə edir, amma eyni zamanda bu dərdin onu necə dəyişdirdiyini və böyütdüyünü göstərir.
Bu misra bir növ həyat dərsidir – hər iztirabın arxasında bir öyrənmə, bir oyanış var.
Bu şeirin gənc nəslə verdiyi mesaj
Gənclər üçün bu şeir bir motivasiya, bir dayaq nöqtəsi ola bilər. Vahabzadənin bu misrası göstərir ki, çətinliklərdən qorxmaq yox, onları qəbul etmək və onlardan öyrənmək lazımdır. Dərd, əgər onu düzgün dəyərləndirsək, bizi ruhən gücləndirə bilər.
“Əgər olmasaydı dünyaca dərdim” misrasının ədəbiyyatda yeri
Azərbaycan ədəbiyyatında bu misra artıq bir frazeologiyaya çevrilmişdir. O, dərdin dəyərini göstərən azsaylı poetik təsvirlərdən biridir. Bu səbəbdən də bir çox ədəbiyyat tənqidçisi bu şeiri Azərbaycan poeziyasının fəlsəfi zirvələrindən biri hesab edir.
“Əgər olmasaydı dünyaca dərdim” – sadəcə bir misra deyil, bu, insanlığın varoluş suallarına cavabdır. Bəxtiyar Vahabzadənin bu misrası dərdin nə qədər dərin, lakin eyni zamanda necə müsbət təsirə malik olduğunu vurğulayır. Bu şeir bizi ruhumuzun dərinliklərinə aparır və göstərir ki, insan həqiqi mənada yalnız ağrıyla kamilləşir.
