Ədəbiyyat yalnız dövrlə deyil, həm də daşıdığı dəyərlərlə, fikir gücü ilə, cəmiyyətə təsiri ilə ölçülür. Azərbaycan poeziyasının çoxəsrlik tarixində elə sənətkarlar olmuşdur ki, onların adı təkcə bir dövrü deyil, bütöv bir ədəbi ənənəni ifadə edir. Məhz belə şəxsiyyətlərdən biri də Əliağa Vahiddir – poeziyanın musiqisini, xalqın dilini və ruhunu birləşdirə bilən nadir istedaddır.Əliağa Vahid Azərbaycan ədəbiyyatında təkcə istedadlı bir qəzəlxan deyil, həm də klassik şeir formasına yeni həyat verən sənətkardır. Onun poeziyası Füzuli kimi ustadların nəfəsini daşısa da, məzmun və təqdimat baxımından çağdaş insanın dünyagörüşünə, duyğularına və ehtiyaclarına cavab verir. O, əsrlərdir davam edən qəzəl ənənəsini modernləşdirərək, ona yeni ruh, yeni ahəng və yeni missiya qazandırmışdır.
Əliağa Vahid Kimdir?
Əliağa İsmayıl oğlu İsmayılzadə – ədəbi təxəllüsü ilə Əliağa Vahid, 1895-ci ildə Bakı şəhərində dünyaya göz açmışdır. O, həm milli poeziyamızın, həm də ümumilikdə Şərq ədəbiyyatının ən önəmli simalarından biri kimi tanınır. Zəngin təxəyyül, dərin fəlsəfi duyum və poetik ustalıq onun şeirlərinin əsas xüsusiyyətlərindəndir.
Vahid uşaqlıqdan poeziyaya maraq göstərmiş, ilk şeir nümunələrini yeniyetmə yaşlarında yazmışdır. Orta təhsilini Bakı şəhərində almış, burada dövrün tanınmış ziyalıları və şairləri ilə əlaqədə olmuş, klassik şərq poeziyasının qaynaqlarını dərindən öyrənmişdir. Füzuli yaradıcılığı isə onun üçün ilham mənbəyi olmuşdur.
Əliağa Vahidin Həyatı: Aşiqliklə Dolu Şair Ömrü
Əliağa Vahid ailə baxımından kasıb, lakin mədəniyyətə yaxın bir mühitdə böyümüşdür. Onun atası İsmayıl kişi sadə bir sənətkar olsa da, oğlunun ədəbiyyata olan marağını dəstəkləmişdir. Əliağa gənc yaşlarından mədrəsə və rus-tatar məktəblərində təhsil alaraq həm klassik şərq ədəbiyyatını, həm də rus ədəbiyyatını öyrənmişdir.
1910–1920-ci illər Vahidin formalaşma dövrü hesab olunur. Bu illərdə Azərbaycan ictimai-siyasi həyatı, xüsusilə də 1918-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranması və 1920-ci ildə Sovet işğalı onun dünya görüşünə öz təsirini göstərmişdir. Sovet dövründə isə Əliağa Vahid şair kimi fəaliyyətini davam etdirmiş, yaradıcılığında klassik və sovet ideoloji motivlərini birləşdirməyə çalışmışdır.
Əliağa Vahidin Yaradıcıllığı: Qəzəl Deyilən Ömrün Nəfəsi
Əliağa Vahid öz yaradıcılığı ilə Azərbaycan ədəbiyyatında yeni bir istiqamət – vahidiyyə adlanan qəzəl üslubunu yaratdı. Bu üslubda o, klassik şeirin ənənəvi formalarını qoruyaraq, müasir məzmunlar təqdim etmişdir. Onun poeziyası həm öz sələfləri – Füzuli, Xəqani, Nizami – həm də dövrünün çağdaş şairləri ilə paralel oxuna bilər.
Əsas xüsusiyyətləri:
- Klassik aruz və heca vəznində yazılmış qəzəllər;
- Aşiqlik, sevgi, fəlsəfə və vətənpərvərlik mövzuları;
- Dərin lirika və bədii təsvir;
- Əxlaqi və ictimai motivlər.
Ən məşhur qəzəllərindən bəziləri:
- “Əldən gedən ömrümə qayıtmaq çətindir”
- “Gül tək açılmış ikən mən bülbülə döndüm”
- “Bağçanədə gördüm səni, lalələr içrə”
Vahidin dili sadə, anlaşıqlı və poetik idi. O, xalq dili ilə yüksək ədəbi dəyəri birləşdirə bilmişdi. Bu üslub onu həm el arasında populyar etmiş, həm də ədəbiyyatşünaslar tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdir.
Əliağa Vahidin Poeziyasında Vətən və Sevgi
Əliağa Vahid təkcə sevgi şairi deyildi. O, vətən mövzusuna da xüsusi yer ayırırdı. Müstəmləkəçilik, azadlıq, xalqın səadəti kimi məsələlər onun şeirlərində dolğun şəkildə ifadə olunurdu. Xüsusilə 1930–40-cı illərdə yazdığı əsərlərdə Sovet ideologiyasına uyğun vətənpərvərlik motivləri müşahidə edilir.
Bununla yanaşı, onun qəzəllərindəki sevgi obrazı yalnız qadına deyil, həm də ilahi eşqə, vətənə, mənəviyyata bağlı eşq kimi təqdim olunur.
Əliağa Vahid və Musiqi: Qəzəllərdən Muğama
Vahidin şeirləri öz melodikliyi və ritmik quruluşu ilə Azərbaycan muğam ifaçılarının repertuarında da öz yerini tapmışdır. Bir çox məşhur xanəndə onun qəzəllərini muğam üzərində oxumuşdur. Bu isə onun poeziyasının çoxcəhətli olduğunu, təkcə kağızda deyil, səsdə və musiqidə də yaşadığını sübut edir.
Əliağa Vahidin Heykəli: Poeziyanın Daşda Can Tapması
1985-ci ildə Bakı şəhərinin mərkəzində, Fəvvarələr meydanında Əliağa Vahidin heykəli ucaldılmışdır. Bu heykəl təkcə bir sənətkarın xatirəsini əbədiləşdirmir, həm də Azərbaycan poeziyasının simvoluna çevrilmişdir.
Heykəlin müəllifi məşhur heykəltəraş Ömər Eldarov olmuşdur. Əliağa Vahid burada klassik şair obrazında – əlləri arxasında, dərin fikrə dalmış vəziyyətdə təsvir olunmuşdur. Heykəlin yerləşdiyi məkanda tez-tez ədəbi gecələr, poeziya tədbirləri təşkil olunur.
Bu heykəl sonradan yalnız Bakının deyil, ümumilikdə Azərbaycan ədəbiyyatının mərkəzi simvollarından birinə çevrilmişdir.
Əliağa Vahidin Ədəbiyyata Təsiri və Mirası
Vahid ədəbiyyat tarixində yeni bir yol açdı. Onun yaratdığı vahidiyyə üslubu klassik və müasir poeziya arasında körpü rolunu oynadı. Bu gün onun yolunu davam etdirən gənc qəzəlxanlar, muğam ifaçıları, klassik poeziya vurğunları az deyil.
Əliağa Vahid həm də Azərbaycan gəncliyinə poeziya sevgisi aşılamış, şeirə hörmətin yaşamasına xidmət etmişdir. O, poeziyanı həyatın bir parçası etmiş və hər kəsə çatdırmağı bacarmışdır.
Əliağa Vahidin Ölümü və Əbədiləşən Adı
Əliağa Vahid 1965-ci ildə Bakı şəhərində vəfat etmişdir. Onun vəfatı Azərbaycan ədəbiyyatı üçün böyük bir itki olmuşdur. Lakin o, poeziyası ilə yaşamaqda davam edir. Şeirləri dərsliklərə salınmış, haqqında sənədli filmlər çəkilmiş, kitablar yazılmışdır.
Əliağa Vahid sadəcə bir şair deyil – o, ədəbiyyatda üslub yaradan, klassik poeziyanı yenidən cəmiyyətə qaytaran, xalqla poeziya arasında emosional bağ quran sənətkardır. Onun adı Azərbaycan poeziyasında daim yaşayacaq, qəzəlləri isə yüzillər keçsə belə, qəlblərdə səslənəcək.
