Rəcəb Tayyib Ərdoğan, müasir Türkiyənin siyasi səhnəsində mühüm rol oynayan və qlobal siyasətdə əhəmiyyətli təsirə malik olan bir liderdir. Onun həyat yolu, siyasi fəaliyyəti və beynəlxalq əlaqələri, xüsusilə Azərbaycanla münasibətləri, geniş ictimaiyyətin maraq dairəsindədir.
Ərdoğanın Həyatı və Siyasi Karyerası
Doğum Tarixi və Erkən Həyatı
Rəcəb Tayyib Ərdoğan 26 fevral 1954-cü ildə İstanbulun Qasımpaşa bölgəsində anadan olmuşdur. Əslən Rizə vilayətindən olan Ərdoğan, 1965-ci ildə Piyaləpaşa ibtidai məktəbini bitirmiş, daha sonra İstanbul İmam Xatib Liseyində təhsil almışdır. 1973-cü ildə Eyüp Liseyindən də diplom alaraq, ali təhsilini Mərmərə Universitetinin İqtisadi və Ticari Elmlər Fakültəsində tamamlamışdır.
Siyasi Karyerasının Başlanğıcı
Ərdoğanın siyasi karyerası 1970-ci illərdə başlamışdır. O, Milli Qurtuluş Partiyası və daha sonra Refah Partiyası kimi siyasi təşkilatlarda fəaliyyət göstərmişdir. 1994-cü ildə İstanbul Böyükşəhər Bələdiyyəsinin sədri seçilmişdir. Bu vəzifədə şəhərin infrastrukturunun inkişafı və sosial xidmətlərin yaxşılaşdırılması sahəsində əhəmiyyətli işlər görmüşdür.
Ədalət və İnkişaf Partiyası (AKP) və Baş Nazirlik Dövrü
2001-ci ildə Ərdoğan, Ədalət və İnkişaf Partiyasını (AKP) qurmuşdur. 2002-ci il parlament seçkilərində AKP-nin qələbəsindən sonra, 2003-cü ilin mart ayında Türkiyənin Baş naziri olmuşdur. Baş nazirlik dövründə iqtisadi islahatlar, demokratikləşmə və Avropa İttifaqı ilə münasibətlərin inkişafı sahəsində mühüm addımlar atılmışdır.
Prezidentlik Dövrü
2014-cü ilin avqust ayında Ərdoğan, Türkiyənin 12-ci prezidenti seçilmişdir. 2018-ci ildə keçirilən prezident seçkilərində yenidən qalib gəlmiş və prezidentlik sisteminə keçid baş vermişdir. Ərdoğanın prezidentliyi dövründə Türkiyənin daxili və xarici siyasətində əhəmiyyətli dəyişikliklər müşahidə olunmuşdur.
Azərbaycan-Türkiyə Münasibətləri və Ərdoğanın Rolu
“Bir Millət, İki Dövlət” Prinsipi
Ərdoğan, Azərbaycan və Türkiyə arasındakı münasibətləri “Bir millət, iki dövlət” prinsipi əsasında inkişaf etdirmişdir. Bu prinsip, hər iki ölkənin siyasi, iqtisadi və mədəni sahələrdə sıx əməkdaşlığını təmin etmişdir.
Şuşa Bəyannaməsi və Müttəfiqlik Münasibətləri
2021-ci ildə Şuşada imzalanan Şuşa Bəyannaməsi, Azərbaycan və Türkiyə arasında müttəfiqlik münasibətlərini rəsmiləşdirmişdir. Ərdoğan və Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev bu bəyannamə ilə iki ölkə arasındakı əlaqələri daha da möhkəmləndirmişlər.
Ərdoğanın Azərbaycana Səfərləri
Ərdoğan, prezidentliyi dövründə Azərbaycana bir neçə dəfə rəsmi səfərlər etmişdir. Bu səfərlər zamanı iqtisadi əməkdaşlıq, enerji layihələri və regional təhlükəsizlik məsələləri müzakirə olunmuşdur.
Ərdoğan və Qarabağ Zəfəri: Qardaşlıqdan Müttəfiqliyə
Azərbaycan tarixinin ən əlamətdar səhifələrindən biri olan 2020-ci il İkinci Qarabağ Müharibəsi təkcə ölkəmiz üçün deyil, eyni zamanda regionda sabitliyin və ədalətin bərpası baxımından mühüm dönüş nöqtəsi oldu. Bu prosesdə Türkiyə Cümhuriyyəti Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın göstərdiyi siyasi və mənəvi dəstək, Azərbaycan-Türkiyə münasibətlərinin strateji səviyyəyə qalxdığını bir daha sübut etdi. Ərdoğanın Qarabağ məsələsindəki qəti mövqeyi, həm Azərbaycan xalqının ruh yüksəkliyini artırdı, həm də beynəlxalq ictimaiyyətə güclü bir mesaj verdi.
İlham Əliyev və Ərdoğan: Liderlərin sarsılmaz həmrəyliyi
Prezident İlham Əliyev ilə Rəcəb Tayyib Ərdoğanın şəxsiyyətləri arasında formalaşmış qarşılıqlı hörmət və qardaşlıq, dövlətlərimiz arasındakı münasibətləri daha da gücləndirdi. Müharibə dövründə və sonrasında bu birlik daim hiss olundu. Ərdoğan öz çıxışlarında Qarabağın Azərbaycana məxsus olduğunu açıq şəkildə bəyan edir, Ermənistanın işğalçı siyasətini beynəlxalq platformalarda sərt şəkildə tənqid edirdi.
Məsələn, 2020-ci ilin sentyabrından etibarən davam edən döyüşlər zamanı Ərdoğan Türkiyə Böyük Millət Məclisindəki çıxışında bunları demişdi:
“Azərbaycan tək deyil, Türkiyə onun yanındadır. Ermənistan beynəlxalq hüquqa qarşı çıxaraq təxribatlarla bölgədə sülhü pozur. Qarabağ Azərbaycanın torpağıdır!”
Bu bəyanatlar yalnız söz deyil, eyni zamanda rəsmi Ankaranın diplomatik və informasiya sahəsindəki addımları ilə də müşayiət olunurdu. Türkiyə diplomatları, beynəlxalq media, eləcə də sosial şəbəkələr vasitəsilə Azərbaycan mövqeyini dünyaya çatdırmaq üçün ardıcıl fəaliyyət göstərdi.
Şuşa Bəyannaməsi: Tarixi sənədin başlanğıcı
Müharibədən sonra, 2021-ci il iyunun 15-də Şuşa şəhərində imzalanmış Şuşa Bəyannaməsi, Ərdoğan və Əliyevin müttəfiqlik əlaqələrini hüquqi çərçivəyə salması ilə yadda qaldı. Bu sənədə əsasən:
- Tərəflər bir-birinin suverenliyi və ərazi bütövlüyünü tanıyır və qoruyur,
- Hərbi və müdafiə sahəsində əməkdaşlığın genişləndirilməsi öhdəliyi götürülür,
- Ortaq hərbi təlimlər, müdafiə sənayesi layihələri və silahlı qüvvələr arasında koordinasiya gücləndirilir.
Bəyannamə imzalandıqdan sonra Ərdoğan və Əliyev Şuşa qalasında, Cıdır düzündə və Şuşa məscidində ziyarət etdilər. Bu səfər, yalnız protokol xarakteri daşımırdı, həm də tarixi yaddaşın və milli qürurun təntənəsi idi.
Ərdoğanın Şuşada söylədiyi bu sözlər yaddaşlarda qaldı:
“Qarabağ Azərbaycandır və bu torpaqlar artıq azaddır. Türkiyə hər zaman Azərbaycanla birlikdə olacaq.”
Qarabağın bərpasında Türkiyənin rolu
Ərdoğanın göstərişi ilə, Türkiyənin dövlət qurumları, bələdiyyələri və şirkətləri işğaldan azad olunmuş ərazilərin bərpasına fəal dəstək verir:
- TİKA (Türk Əməkdaşlıq və Koordinasiya Agentliyi) Qarabağda bir sıra sosial layihələr həyata keçirir.
- Türkiyənin mütəxəssisləri və texnoloji dəstəyi ilə yollar, elektrik infrastruktur, təhsil ocaqları tikilir.
- Zəngəzur dəhlizinin açılması ilə bağlı Türkiyə tərəfi Azərbaycanın mövqeyini beynəlxalq səviyyədə dəstəkləyir.
Bununla yanaşı, Türkiyənin müxtəlif şəhərlərində, xüsusilə də İstanbul və Ankarada Qarabağ zəfərinə həsr olunmuş tədbirlər, konfranslar, sənədli filmlər və foto sərgilər təşkil olunmuşdur.
Ordular arasında əməkdaşlıq: Hərbi müttəfiqliyin yeni dövrü
Şuşa Bəyannaməsi və Qarabağ zəfəri ilə birlikdə, Azərbaycan və Türkiyə orduları arasında əməkdaşlıq yeni mərhələyə keçdi:
- Birgə hərbi təlimlər intensivləşdirildi (məsələn: “TurAz Qartalı” və “Mustafa Kamal Atatürk 2022”).
- Müdafiə sənayesində birgə istehsal, texnologiya transferi və təlim proqramları gücləndirildi.
- Azərbaycan Ordusunun modernizasiyasında Türkiyə təcrübəsi aktiv şəkildə tətbiq olunmağa başladı.
Bu əməkdaşlıq regionun hərbi balansına müsbət təsir göstərdi və Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin güclənməsində mühüm rol oynadı.
Ərdoğan və Volodimir Zelenski: Diplomatik Əlaqələr
Ukrayna-Türkiyə Münasibətləri
Ərdoğan və Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenski arasında sıx diplomatik əlaqələr mövcuddur. İki lider, regional təhlükəsizlik, enerji əməkdaşlığı və müdafiə sənayesi sahələrində əməkdaşlıq məsələlərini müzakirə etmişlər.
Çətir Hadisəsi
Ərdoğan və Zelenski arasında baş vermiş maraqlı hadisələrdən biri də rəsmi görüş zamanı yağış başladığında Ərdoğanın əlindəki çətiri Zelenski ilə bölüşməsi olmuşdur. Bu hadisə, sosial mediada geniş müzakirələrə səbəb olmuşdur.
Ərdoğanın Ailəsi və Oğlu Bilal Ərdoğan
Ailə Həyatı
Ərdoğan, Əminə Gülbaran ilə evlidir və dörd övladı vardır. Oğlu Bilal Ərdoğan, Dünya Etnoidman Konfederasiyasının sədri və Elm Yayma Vəqfinin rəhbəridir.
Bilal Ərdoğanın Azərbaycana Səfəri
Bilal Ərdoğan, Azərbaycana səfəri zamanı müxtəlif təhsil və mədəniyyət müəssisələrini ziyarət etmişdir. Bu səfər, iki ölkə arasındakı mədəni əlaqələrin inkişafına töhfə vermişdir.
Ərdoğan və Donald Trump: İkitərəfli Münasibətlər
Telefon Danışıqları və Görüşlər
Ərdoğan və ABŞ-ın keçmiş prezidenti Donald Trump arasında bir neçə dəfə telefon danışıqları və görüşlər baş tutmuşdur. Bu əlaqələrdə ikitərəfli münasibətlər, regional məsələlər və iqtisadi əməkdaşlıq əsas müzakirə mövzuları olmuşdur.
Siyasi Əlaqələrin İnkişafı
Ərdoğan və Trump, Türkiyə-ABŞ münasibətlərinin inkişafı üçün bir sıra təşəbbüslər irəli sürmüşlər. Bu təşəbbüslər, hər iki ölkənin strateji maraqlarına xidmət etmişdir.
Rəcəb Tayyib Ərdoğan, Türkiyənin daxili və xarici siyasətində əhəmiyyətli rol oynayan bir liderdir. Onun Azərbaycanla münasibətləri, regional əməkdaşlıq və qlobal siyasətdəki fəaliyyəti, onu müasir dövrün ən təsirli siyasi fiqurlarından biri edir.
