Azərbaycanın mətbəx mədəniyyətində mürəbbələrin xüsusi yeri var. Hər mövsümə uyğun hazırlanan bu şirinliklər yalnız dadlı səhər yeməkləri və çay süfrələrinin bəzəyi deyil, həm də təbii konservantlı sağlamlıq mənbəyidir. Bu mürəbbələr arasında isə ərik mürəbbəsi özünəməxsus dadı, ətirli aromatı və qida dəyəri ilə seçilir. Ərik mürəbbəsi sadəcə bir desert deyil – o, nənələrimizin sandığında gizlənən ənənə, kənd həyatı ilə şəhər yaşamının arasında qurulan sərhəddir. Yaxşı hazırlanmış ərik mürəbbəsi təkcə iştaha açan bir şirinlik yox, həm də immuniteti möhkəmləndirən təbii vasitə kimi qiymətləndirilə bilər.
Ərik nədir? Növləri və qida tərkibi
Ərik (latınca: Prunus armeniaca) – gavalı fəsiləsindən olan, şirəli və aromatik meyvədir. Azərbaycan iqlimi bu meyvənin yetişməsi üçün çox əlverişlidir və demək olar ki, hər bölgədə yetişdirilir. Ən məşhur ərik sortları:
- Şəki əriki
- Ordubad əriki
- Naxçıvanın quru əriki
- Zərdabın “şaftalı əriki”
Bu meyvənin tərkibi çox zəngindir:
| Tərkib (100 q) | Miqdar |
|---|---|
| Kalori | 48 kcal |
| C vitamini | 10 mg |
| Beta-karotin | 896 mcg |
| Kalium | 259 mg |
| Lif | 2.0 q |
| Şəkər (təhlükəsiz miqdarda) | 9 q |
Ərik mürəbbəsinin faydaları
Ərik mürəbbəsi, həm tərkibinə, həm də hazırlanma formasına görə sağlamlığa bir çox faydalar təqdim edir. Əgər keyfiyyətli və ev şəraitində hazırlanıbsa, aşağıdakı üstünlüklərə malikdir:
✅ 1. İmmunitet sistemini gücləndirir
Ərikdəki C vitamini və antioksidantlar orqanizmin virus və bakteriyalara qarşı müqavimətini artırır.
✅ 2. Həzm sistemini tənzimləyir
Təbii liflər sayəsində bağırsaq hərəkətlərini stimullaşdırır, qəbizliyin qarşısını alır.
✅ 3. Anemiya ilə mübarizə aparır
Dəmir və mis tərkibli ərik mürəbbəsi qan azlığına qarşı dəstək verir.
✅ 4. Dərinin parlaqlığını artırır
Beta-karotin və A vitamini sayəsində dəri hüceyrələrinin yenilənməsinə kömək edir.
✅ 5. Təbii enerji mənbəyidir
Şəkər və karbohidratlarla zəngin olduğundan, fiziki yorğunluğu azaldır və orqanizmə enerji verir.
✅ 6. Əhval-ruhiyyəni yaxşılaşdırır
Ərikdəki maqnezium və triptofan maddələri beyin funksiyalarını dəstəkləyir, stressi azaldır.
Ərik mürəbbəsinin hazırlanması: Ənənəvi və müasir üsullar
Ərik mürəbbəsinin hazırlanması sadə görünsə də, hər detal önəmlidir. İdeal mürəbbə həm görünüş, həm dad, həm də saxlama müddəti baxımından mükəmməl olmalıdır.
Ənənəvi ərik mürəbbəsi resepti
Tərkibi:
- Ərik – 2 kq (iri, yumşalmamış, çürüksüz)
- Şəkər tozu – 2 kq
- Limon duzu – 1 çay qaşığı (və ya 1/2 limonun suyu)
- Su – 1 stəkan (hazır reseptdən asılı olaraq dəyişir)
Hazırlanma mərhələləri:
- Əriklərin təmizlənməsi: Əriklər yuyulur, ortadan ikiyə bölünür və tumları çıxarılır. Tumlu hazırlamaq istəyənlər üçün bu addım keçilə bilər.
- Şəkərlə islatmaq: Əriklər emal qabına yerləşdirilir, şəkər tozu üzərinə səpilir və 6–8 saat (gecəlik) gözlənilir.
- Qaynatmaq: Əriklər sulandıqdan sonra ocağa qoyulur və orta dərəcədə 15 dəqiqə bişirilir. Bu müddətdə köpük yığılır.
- Sərinlətmək: Qaynadıldıqdan sonra 6–8 saat sərin yerdə saxlanılır.
- İkinci qaynama: Eyni proses 2-ci dəfə təkrar olunur. Sonda limon suyu və ya duzu əlavə olunur.
- Bankalara yerləşdirmək: Sterilizə olunmuş bankalara isti halda tökülür, qapaqlar bağlanır və baş-üstə çevrilərək sərinlədilir.
Qısa zamanlı “5 dəqiqəlik” mürəbbə
Bu üsulda əriklər qaynar şəkərli suya atılır və yalnız 5–10 dəqiqə bişirilir. Daha az qalın mürəbbə əldə edilir, lakin tərkibində vitaminlərin çoxu qorunur.
Ərik mürəbbəsinin saxlanması və istifadəsi
Ərik mürəbbəsi düzgün saxlanılarsa, 1 ildən artıq öz keyfiyyətini saxlaya bilər. Ən vacib şərtlər bunlardır:
- Quru, sərin və qaranlıq mühit
- Sterilizə olunmuş şüşə bankalar
- Ağzı sıx bağlanmış qapaqlar
İstifadə sahələri:
- Səhər yeməyində çörəklə
- Qutab və lavaşla
- Şirniyyatların içlik hissəsində
- Tortlar və kekslərdə qat kimi
- Qarışıq çaylara ləzzət qatıcısı kimi
Ərik mürəbbəsi kimlər üçün uyğun deyil?
- Diabet xəstələri: Tərkibində yüksək şəkər olduğundan şəkərli diabeti olanlara məsləhət görülmür.
- Aşırı istifadə: Həddindən artıq qəbul bağırsaq pozuntularına səbəb ola bilər.
- Uşaqlarda miqdara nəzarət edilməlidir.
Alternativ olaraq, şəkərsiz mürəbbə resepti də mümkündür – steviya, xurma və ya bal ilə hazırlamaq tövsiyə edilir.
Ərik mürəbbəsi və mədəniyyət
Ərik mürəbbəsi Azərbaycan mətbəxinin ayrılmaz hissəsidir. Xüsusilə nənə süfrələrində yer alan bu şirinlik, payız hazırlıqlarının əsas elementlərindən sayılır. Toy süfrələrində, Novruz bayramında və qonaqlıqlarda təqdim edilən mürəbbələr arasında ərik mürəbbəsi hər zaman öz fərqliliyi ilə seçilir.
Ərik mürəbbəsi bir qış ehtiyatı olmaqdan daha çox, mətbəxdəki zəhmətin, təbiətin ləzzətinin və ailə dəyərlərinin simvoludur. Onu hazırlamaq yalnız bir kulinariya prosesi deyil, nəsillərdən-nəsillərə ötürülən səliqə, gözəl dad duyumu və ailə ənənəsinin bir növ simvoludur. Hər bir ərik yığımı, hər bir tumun çıxarılması, şəkər səpilib gecəlik dinclikdə saxlanılması – bunların hamısı illərlə formalaşmış mətbəx yaddaşımızın bir parçasıdır.Ərik mürəbbəsi sanki ilin bütün günəşini, yazın ətirini və yay axşamlarının isti nəfəsini bankalara yığaraq gələcək günlərə saxlayır. Qışın sərt bir səhərində çay süfrəsində ərik mürəbbəsinin qızılı şəffaflığını görmək – insanın həm ruhunu, həm də qəlbini isidən bir mənzərədir. O bankanın içində sadəcə ərik deyil, yazın xatirəsi, nənə əllərinin istiliyi, ananın göz nuru var.
