Zinət əşyası alarkən ya da qızılın dəyəri haqqında danışarkən tez-tez qarşılaşdığımız bir ifadə var: “əyar”. “14 əyarlıq qızıl”, “22 əyar qolbaq” və ya “750 əyar üzük” kimi ifadələr qızıl və digər qiymətli metalların dəyərini və keyfiyyətini müəyyən edir. Bəs əslində “əyar” nədir, bu anlayış hardan yaranıb, nəyə xidmət edir və hansı sahələrdə istifadə olunur?
1. Əyar nə deməkdir?
“Əyar” sözü ərəb mənşəli olub, dilimizə elmi-texniki məna ilə daxil olmuşdur. Əsasən qiymətli metalların – xüsusilə qızıl və gümüşün tərkibindəki saf metalın miqdarını ifadə edir.
Lüğəvi mənası:
- Dəyər, ölçü vahidi
- Saf metalın kütlədəki faiz göstəricisi
- Keyfiyyət göstəricisi
Qısaca desək: Əyar – bir metalın neçə faizi saf qızıl və ya gümüşdən ibarətdir, onu göstərir.
2. Əyar necə hesablanır?
Əyar ölçüsü tarixən 24 vahid üzərindən hesablanır. Yəni:
- 24 əyar qızıl = 100% saf qızıl
- 18 əyar qızıl = 75% saf qızıl
- 14 əyar qızıl = 58.5% saf qızıl
Bu sistem həm zərgərlikdə, həm sənayedə, həm də beynəlxalq bazarlarda istifadə edilir.
| Əyar | Faizlə saf qızıl | Marka kodu |
|---|---|---|
| 24K | 99.99% | 999 |
| 22K | 91.6% | 916 |
| 18K | 75% | 750 |
| 14K | 58.5% | 585 |
| 10K | 41.6% | 416 |
3. Əyar hansı sahələrdə istifadə olunur?
a) Zinət əşyaları və zərgərlikdə
Əyar anlayışı zərgərlik sahəsində geniş istifadə olunur. İstehsalçı və alıcı arasında dəyər razılaşması əyar göstəricisi əsasında edilir.
b) Ticarətdə
Alqı-satqı zamanı qızılın və ya gümüşün əyarı rəsmi olaraq qeyd olunur. Qanuni yollarla satılan hər bir zinət əşyası üzərində əyar göstəricisi (damğa) olur.
c) Bank və investisiya bazarında
Sikkələr, qızıl külçələr və sərmayə məhsulları da əyar göstəricisinə əsasən qiymətləndirilir.
d) Texnologiya və elektronika
Ən yüksək keyfiyyətli qızıl (24K) elektrik keçiriciliyi və oksidləşməyə davamlılıq baxımından mikroçiplərdə istifadə olunur.
4. Əyar və marka sistemi
Qızıl və gümüş əşyaların üzərində kiçik damğalar olur. Bu damğalarda aşağıdakı məlumatlar əks olunur:
- Saf metalın miqdarı (məsələn, “585” – yəni 58.5% qızıl)
- İstehsalçının qeydiyyat kodu
- Zərgərlik Palatasının yoxlama nişanı
5. Əyarın keyfiyyət və qiymətə təsiri
Yüksək əyar demək daha çox saf qızıl deməkdir. Ancaq bu, hər zaman yaxşılıq demək deyil. Məsələn:
- 24 əyar qızıl çox yumşaqdır, gündəlik istifadədə tez deformasiyaya uğrayır.
- 14 və 18 əyar qızıllar isə həm parlaq, həm də dayanıqlı olur.
Həyat nümunəsi:
Əgər siz gündəlik taxacağınız bir üzük axtarırsınızsa, 14 və ya 18 əyar daha praktik və uzunömürlüdür.
6. Əyarın tarixi və mənşəyi
Əyar anlayışının tarixi antik Misir və Roma dövrünə gedib çıxır. Orta əsr Avropa zərgərləri qızıl və gümüşü saf formada qiymətləndirmək üçün 24-lük sistemdən istifadə edirdilər. 24 rəqəmi tarixən qızılın bölünməsi üçün ən praktik vahid sayılmışdır.
Osmanlı dövründə isə “ayar” sözünün variantı olan bu anlayış sikkə vurmada və vergilərdə mühüm rol oynamışdır.
7. Əyar və saxtakarlıq: alıcı nə etməlidir?
Bugünkü bazarda alıcılar üçün əsas təhlükələrdən biri sintetik və ya aşağı əyarlı qızılın yüksək əyar adı ilə satılmasıdır.
Alıcı üçün tövsiyələr:
- Zinət əşyası alarkən mütləq sertifikat və qəbz istəyin
- Əyar damğasına diqqət yetirin
- Qızılı tanınmış və rəsmi zərgərlərdən alın
- Qızılı çəkdirərək qiymətini yoxlayın
8. Əyar təkcə qızıl üçünmü istifadə olunur?
Xeyr. Əyar anlayışı gümüş, platin və bəzi hallarda bürünc kimi metallar üçün də tətbiq olunur.
| Metal | Ən çox istifadə olunan əyar forması |
|---|---|
| Qızıl | 24K, 22K, 18K, 14K |
| Gümüş | 925 (yəni 92.5% saf gümüş) |
| Platin | 950 (95% saf platin) |
9. Əyarsız qızıl varmı?
Əyarsız qızıl yoxdur, sadəcə damğasız qızıl ola bilər ki, bu da ya köhnə əşya, ya da qeyri-rəsmi istehsal məhsuludur. Belə qızılların satışı və alışı risklidir.
10. Azərbaycanda əyar standartları
Azərbaycanda zərgərlik və əyar məsələləri Standartlaşdırma, Metrologiya və Patent üzrə Dövlət Komitəsi və Zinət Əşyaları Palatası tərəfindən tənzimlənir.
Rəsmi qaydalara əsasən:
- Qızılın 14K-dan aşağı satılması bəzi hallarda qadağandır
- Bütün zinət əşyaları damğalanmalı və əyarı göstərilməlidir
- Saxta və ya aldatma halları qanunla cəzalandırılır
Əyar – sadəcə texniki bir anlayış deyil. O, həm dəyər meyarı, həm də alıcı ilə satıcı arasında etibar göstəricisidir. İstər zərgərlik, istər texnologiya, istərsə də investisiya sahəsində əyar dəyərin əsas göstəricisi kimi qəbul edilir. Bu anlayışı düzgün bilmək, həm alıcı, həm də satıcı üçün vacibdir. Əyarsız və ya saxta məhsullar bazarda etibarsızlıq yaradır. Ona görə də hər bir insan əyar barədə əsas bilgilərə sahib olmalıdır.
Əyar haqqında Ən Çox Verilən Suallar və Cavablar (FAQ)
1. Əyar nə deməkdir?
Cavab: Əyar — qızıl, gümüş və digər qiymətli metalların tərkibindəki saf metalın faiz göstəricisidir. Məsələn, 24 əyar qızıl deməkdir ki, 100% saf qızıldır.
2. 585 əyar nə deməkdir?
Cavab: Bu, 58.5% saf qızıldan ibarət olan 14 əyarlıq qızıldır. Qalan hissəsi digər metallar (mis, gümüş və s.) ilə qarışdırılmışdır.
3. 750 əyar qızıl yaxşıdır, yoxsa 585?
Cavab: 750 əyar daha çox saf qızıl ehtiva edir (75%). Yəni 585-dən daha dəyərlidir. Lakin 585 əyar daha sərt və gündəlik istifadə üçün dayanıqlıdır.
4. Ən yüksək əyar neçədir?
Cavab: Ən yüksək əyar 24 əyardır, bu da təxminən 99.99% saf qızıl deməkdir. Çox yumşaq olduğuna görə zinət əşyalarında nadir hallarda istifadə edilir.
5. Əyar təkcə qızıl üçün istifadə olunur?
Cavab: Xeyr. Əyar gümüş, platin və bəzən digər qiymətli metallarda da istifadə olunur. Məsələn, 925 əyar gümüş — 92.5% saf gümüşdür.
