Azərbaycan mətbəxi və kənd təsərrüfatı ilə bağlı danışanda “çəpiş” sözünü eşitməmək mümkün deyil. Həm folklorumuzda, həm də süfrələrimizdə özünəməxsus yeri olan çəpiş haqqında nə qədər danışsaq, yenə də azdır. Bu məqalədə çəpişin nə olduğu, hansı heyvanın balası olduğu, ətinin faydaları, folklorumuzdakı yeri və daha bir çox detalları sadə, anlaşıqlı və yerli oxucuya xitab edən formatda təqdim edəcəyik.
Çəpiş nədir? Hansı heyvanın balasına deyilir?
Çəpiş — keçi balasına verilən adlardan biridir. Bəzi bölgələrdə “quzu” sözünün keçi balasına uyğun olan qarşılığı da hesab olunur. Amma fərq ondadır ki, “quzu” adətən qoyunun balasına deyilir, “çəpiş” isə konkret olaraq keçinin balası üçün işlədilir. Çəpişlər doğulduqdan sonra 6-12 ay müddətində bu adla çağırılır. Onlar böyüyüb iriləşdikcə artıq sadəcə “keçi” adlandırılırlar.
Azərbaycanın bir çox bölgələrində – xüsusilə dağlıq ərazilərdə – çəpiş təsərrüfatı hələ də aktualdır. Bu heyvanlar dayanıqlı, tez yetişən və çətin şəraitə uyğunlaşa bilən olması ilə seçilir.
Çəpiş ətinin faydaları nələrdir?
Çəpiş əti xüsusilə ləzzətli, yüngül və asan həzm olunan ətlərdən hesab olunur. Keçi ətindən fərqli olaraq çəpiş əti daha yumşaq və spesifik iyi az olan bir ət növüdür. Buna görə də aşpazlar və evdar qadınlar bu əti daha çox yeməklərdə istifadə etməyi üstün tuturlar.
Çəpiş ətinin bəzi faydaları:
| Fayda | Ətraflı Açıqlama |
|---|---|
| Zülalla zəngindir | Əzələ kütləsini artırmaq və güc toplamaq üçün faydalıdır. |
| Yağ nisbəti azdır | Digər qırmızı ətlərə nisbətən az yağlıdır, pəhrizdə istifadə olunur. |
| Vitamin və mineral deposudur | Dəmir, sink, B12 vitamini və fosforla zəngindir. |
| Allergen riski azdır | Həssas orqanizmə malik insanlar üçün daha uyğun ət növüdür. |
| Təbii antibiotik effekti | Çəpişlər təbii otla qidalandığı üçün kimyəvi qatqı olmadan böyüyür. |
Çəpişin ədəbiyyatımızda yeri
Çəpiş təkcə mətbəx və kənd təsərrüfatı ilə məhdudlaşmır. Azərbaycan folklorunda və xalq ədəbiyyatında çəpişlə bağlı maraqlı misralar, bayatılar və şeirlər mövcuddur. Bu obraz, sadə kənd həyatının və təbiətlə insanın harmoniyasının bir simvoluna çevrilmişdir.
Çəpiş haqqında xalqdan gələn bir neçə nümunə:
- Bayatı
Çəpiş qaçar dağlara,
Görünməzdir ayaza,
El bilir ki, çəpişin,
Əti düşər qazana. - Şeir parçaları
Keçi balam çəpişim,
Yaylağımda çəkişim,
Südündən qatıq olar,
Ətindən kabab bişim.
Bu misralar sadə görünə bilər, lakin xalqın çəpişə olan münasibəti, ona verdiyi dəyər bu kiçik nümunələrdə öz əksini tapır.
Ənənəvi yeməklərdə çəpiş əti
Azərbaycan mətbəxində çəpiş ətindən istifadə edilən yeməklər sırasında “çəpiş kababı”, “çəpiş piti”, “çəpiş dolması” və “çəpiş plovu” xüsusilə seçilir. Çəpiş əti həmçinin qovurma, şorba və təndir yeməklərində də dadlı olur. Əsasən kənd məclislərində bu yeməklərə böyük hörmət göstərilir.
Çəpiş təsərrüfatının perspektivləri
Günümüzdə çəpiş təsərrüfatı hələ də kənd təsərrüfatında aktual mövzulardan biridir. Az sərmayə ilə başlanan bu sahə kənd yerlərində dolanışıq üçün yaxşı gəlir mənbəyinə çevrilə bilər. Həm süd, həm ət, həm də yun baxımından məhsuldar olan keçi cinsi – və xüsusilə çəpişlər – gələcəkdə kənd təsərrüfatı layihələrində daha böyük yer tuta bilər.
Çəpiş — sadə görünsə də, dəyəri böyük olan bir heyvandır. Onun ətindən mətbəxdə istifadə olunur, folklorumuzda tərənnüm edilir, kənd təsərrüfatında isə ailələrin dolanışığına səbəb olur. Çəpiş həm ləzzətdir, həm ənənədir, həm də milli kimliyimizin bir parçasıdır. Onun haqqında danışmaq təkcə heyvandan deyil, bir həyat tərzindən danışmaqdır.
