İnsanla heyvan arasında yaranan dostluğun ən qədim və möhkəm formalarından biri də çoban itləri ilə olan münasibətdir. Min illərdir insanın sağ əli kimi çalışan, sürüləri qoruyan, sahiblərinə sədaqətli olan çoban itləri, həm kənd təsərrüfatında, həm də ailə içində qoruyucu rolunu uğurla yerinə yetirir. Güclü bədən quruluşu, iti instinktləri və qoruma xüsusiyyətləri ilə çoban itləri təkcə heyvan yox, həm də ailənin bir üzvünə çevrilir.
Çoban iti nədir və nə üçün yetişdirilir?
Çoban iti – əsasən sürüləri qorumaq, ferma və mal-qara ərazilərində təhlükəsizliyi təmin etmək məqsədilə yetişdirilən, güclü və çevik instinktlərə malik böyük cins itlərdir. Bu itlər təkcə vəhşi heyvanlardan sürünü qorumaqla qalmır, eyni zamanda sahibinə sədaqətli şəkildə xidmət edir.
Çoban itləri kənd təsərrüfatı olan bölgələrdə əsas qoruyucu qüvvədir. Dağlıq ərazilərdə canavar, çaqqal və yırtıcılara qarşı mal-qaranı qoruyan bu heyvanlar müstəqil qərarvermə qabiliyyətinə malikdirlər.
Çoban iti balası – tərbiyə və böyütmə mərhələsi
Çoban iti balaları doğularkən tamamilə müdafiəsiz və kövrək olurlar. Amma bu balalar doğulduqdan cəmi 6-8 ay sonra instinktləri ilə sürü qorumağa meyilli olurlar. İt balasının düzgün şəkildə sosiallaşdırılması, insanla və digər heyvanlarla balanslı münasibət qurması üçün ilk 3-6 ay xüsusi tərbiyə mərhələsi vacibdir.
Balaya nə lazımdır?
- Yüksək keyfiyyətli, zülallı yem
- Gündəlik gəzmək və enerji sərfi
- Sahibindən diqqət və yönləndirmə
- Həkim nəzarətində peyvəndlər və baytarlıq yoxlamaları
Balaca ikən çoban iti balası ilə düzgün məşğul olunsa, böyüyəndə mükəmməl qoruyucu və sadiq yoldaş olur.
Çoban iti adları – ən məşhur və uyğun adlar
Bir çoban itinə ad qoymaq həm sadə, həm də xüsusi bir mərasimdir. Onun xarakterinə uyğun, gücünü və ciddiyyətini ifadə edən adlar seçilir. Aşağıda həm kişi, həm də dişi çoban itləri üçün uyğun adlar təqdim olunur:
Erkək adları:
- Qurd
- Ayı
- Bars
- Şah
- Qartal
- Alfa
- Zorxan
- Qaya
Dişi adları:
- Zərrin
- Qasırğa
- Bora
- Loba
- Tora
- Zima
- Şəlalə
Əgər it daha xarici görünüşlü və prestijli cinslərdəndir, ona “Zeus”, “Max”, “Luna”, “Bella” kimi beynəlxalq adlar da uyğun ola bilər.
Qafqaz çoban iti – Azərbaycanın sərhəd qoruyucusu
Qafqaz çoban iti – Cənubi Qafqazda, xüsusilə Dağıstan, Gürcüstan və Azərbaycanın dağlıq bölgələrində geniş yayılmış, iri və ağır çəkili it cinsidir. Xalq arasında “Dağ iti” və ya “Ayı iti” adı ilə də tanınır.
Əsas xüsusiyyətləri:
- Çəkisi: 60–100 kq arasında dəyişir
- Boyu: 70 sm-dən yuxarı
- Xarakter: Aqressiv, qoruyucu, dominant
- Dəri örtüyü: Qalın tüklü, soyuq iqlimə dözümlü
Qafqaz çoban iti sürüyə yaxınlaşan yırtıcıya qarşı dərhal reaksiya verir. Güclü çənəsi və qoruyucu instinkti ilə bu cins əsl sərhəd qoruyucusu kimi tanınır.
Alman çoban iti – zəkalı və çevik mühafizəçi
Alman çoban iti – dünyanın ən məşhur it cinslərindən biridir. Onlar təkcə çoban deyil, həm də polis, hərbi, xilasedici və terapiya məqsədilə istifadə olunur.
Xüsusiyyətləri:
- Çəkisi: 30–45 kq
- Boyu: 60–65 sm
- Xarakter: Zəkalı, çevik, asan öyrədilən
- Qulluq: Nisbətən sadə, lakin hərəkətli həyat tələb edir
Alman çoban itləri Azərbaycanda da həm ailə iti, həm də təsərrüfat qoruyucusu kimi sevilir. Onlar uşaqlarla yaxşı yola gedir və sözə baxandırlar.
Çoban iti satış platformaları
Bu gün çoban itlərinə olan maraq artdığı üçün bir çox onlayn platformada satış elanları paylaşılır. Ən məşhur platformalar arasında:
- Tap.az – Qafqaz və Alman çoban itlərinin satış elanları
- Lalafo.az – Çoban iti balası, dişi və erkək fərdlər üçün elanlar
- Instagram və Facebook qrupları – “Çoban İti Balaları”, “İtlərin Satışı AZ” kimi səhifələr
Satışdan əvvəl diqqət edilməsi vacib olanlar:
- İtin peyvənd olunmuş olması
- Doğum tarixi və valideynləri haqqında məlumat
- Satıcıdan sağlamlıq kağızı və baxım tövsiyələri
Çoban iti şəkilləri nə üçün bu qədər sevilir?
Çoban iti şəkilləri tez-tez sosial mediada paylaşılır və çoxlu bəyənmə toplayır. Bunun səbəbi onların nəhəng, qoruyucu və eyni zamanda mehriban görünüşləridir. Bu itlərin görüntüsü həm güvən, həm də sevgi hissi yaradır. Həmçinin onların gözlərindəki ağıllı və sayıq baxışlar insanları cəlb edir.
Çoban iti – həm keçmişin, həm gələcəyin sadiq dostu
Azərbaycanın dağ kəndlərində çoban itləri hələ də qurd qorxusu olan yeganə canlı hesab edilir. O, həm insanı, həm də sürünü qoruyur. Onun instinktiv qərarverməsi, qorxmazlığı və sadiqliyi bu heyvanı sadəcə bir çoban köməkçisi deyil, həqiqi dost edir.
Çoban iti üçün qidalanma planı
Çoban itləri iri bədən quruluşuna, güclü əzələlərə və aktiv həyat tərzinə sahib olduqları üçün zülal, kalsium, vitamin və enerji ilə zəngin qidalara ehtiyac duyurlar.
1. Yaşa uyğun qidalanma:
| Yaş mərhələsi | Qidalanma tezliyi | Gündəlik əsas qida |
|---|---|---|
| 0-3 ay (bala) | 4 dəfə | Ana südü + bala yemi |
| 3-6 ay | 3 dəfə | Bala üçün xüsusi quru yemlər, bişmiş ət |
| 6-12 ay | 2-3 dəfə | Zülalla zəngin quru yem, yumurta, düyü |
| 1 yaşdan yuxarı | 2 dəfə | Tam rasionlu quru yem, bişmiş mal/qatıq/yumurta qarışıqları |
2. Ən faydalı ev qidaları:
- Bişmiş mal əti, toyuq (sümüksüz)
- Düyü, qarabaşaq, yulaf yarması
- Yumurta (həftədə 1–2 dəfə)
- Qatıq və kəsmik (kalsium üçün)
- Tərəvəzlər: yerkökü, balqabaq, brokkoli (bişmiş)
Qətiyyən verməyin:
- Çiy sümük (boğulma və daxili zədə riski)
- Şokolad, şəkər, duzlu yeməklər
- Soğan, sarımsaq, üzüm və kişmiş (zəhərlidir)
- Qızartmalar və konservləşdirilmiş qidalar
Çoban itinin baxım təlimatı
1. Gigiyena və təmizlik:
- Yuma: Ayda 1 dəfə, itlər üçün nəzərdə tutulmuş şampunla
- Dırnaq kəsimi: Hər 2-3 həftədən bir
- Qulaqların təmizliyi: Həftədə 1 dəfə pambıq və xüsusi məhlulla
- Dəri baxımı: Qısa tüklü itlər üçün həftədə 1 dəfə darama, uzun tüklülərdə isə 2-3 dəfə
2. Fiziki aktivlik:
Çoban itləri gündə 1–2 saat sərbəst hərəkət etməlidir. Gündəlik gəzmək, qaçmaq və sərbəst oynaması, həm psixoloji balansı, həm də fiziki sağlamlığı üçün vacibdir.
3. Peyvənd və baytar nəzarəti:
| Peyvənd | Zamanı |
|---|---|
| Quduzluq | 3 aydan sonra, hər il |
| Köpək parvovirozu | 6-8 həftəlikdən başlayaraq |
| İtin distemperi | 6-8 həftəlikdən başlayaraq |
Hər 3 ayda bir daxili-parazitə qarşı dərman verilməsi (qurd əleyhinə) tövsiyə olunur.
4. Yaşama yeri və şərait:
- Açıq havada qalmalıdır, lakin quraq və yağışdan qorunan yerdə.
- Qafqaz çoban iti qışa dözümlüdür, lakin yayda sərinlənməlidir.
- Alman çoban iti üçün isə həm daxili, həm də açıq havada qısa qalma uyğundur.
Çoban iti güclü və instinktlə işləyən bir canlıdır, amma sağlam qalması üçün düzgün qidalanma, aktiv həyat və gündəlik baxım mütləqdir. Unutmayın: İt, siz ona nə qədər dəyər verirsinizsə, bir o qədər sizə sadiq olur. Çoban iti – təkcə sürü qoruyan bir heyvan deyil. O, kəndin sabahına göz qoyan, ailəni qoruyan, çətin hava və şəraitlərdə belə sahibinə sadiq qalan güclü bir canlıdır. İstər Qafqazın sərt dağlarında, istər şəhərin kənar bölgələrində, istərsə də ailə həyətində – çoban iti hər zaman güvən simvoludur.
Əgər siz də evinizi və ya təsərrüfatınızı qorumaq, eyni zamanda sədaqətli bir dost qazanmaq istəyirsinizsə, bir çoban iti sahiblənmək sizin üçün doğru seçim ola bilər.
