Döş xərçəngi — bir çox insan üçün qorxulu səslənsə də, bu xəstəlik haqqında düzgün və vaxtında məlumat əldə etmək, profilaktika və erkən diaqnostika sayəsində həyatları xilas etmək mümkündür.Dünyada qadınlar arasında ən çox rast gəlinən xərçəng növüdür. Bu xəstəlik, döşdəki hüceyrələrin nəzarətsiz şəkildə böyüyüb çoxalması ilə başlayır və bədənə yayıla bilər. Hər il minlərlə qadın döş xərçəngi diaqnozu alır, lakin erkən mərhələdə aşkar edildikdə bu xəstəlik müalicə edilə bilər. Gəlin, döş xərçəngi nədir, hansı əlamətlərinə diqqət etməliyik, risk faktorları nələrdir və ən əsası, necə qoruna bilərik — birlikdə araşdıraq.
Döş xərçəngi nədir?
Döş xərçəngi, döşdəki hüceyrələrin dəyişməsi və nəzarətsiz şəkildə çoxalması nəticəsində inkişaf edən bir xərçəng növüdür. Xərçəngli hüceyrələr, ilkin olaraq döşün müəyyən bir sahəsində yaranır və zamanla digər orqanlara və limfa düyünlərinə yayıla bilər. Döş xərçəngi, qadınların döşündə meydana gəldiyi kimi, kişilərdə də nadir hallarda müşahidə edilə bilər.Döş xərçəngi, süd vəzilərində başlayan və bədənin digər orqanlarına yayılmaq (metastaz) qabiliyyətinə malik olan bədxassəli şişdir. Qadınlar arasında ən çox rast gəlinən xərçəng növüdür, lakin nadir hallarda kişilərdə də görülə bilər. Bu xəstəlikdə döş toxumasında nəzarətsiz şəkildə hüceyrələrin artması müşahidə olunur və bu da şişin əmələ gəlməsinə səbəb olur.
Kimlər risk altındadır?
Döş xərçəngi üçün risk faktorları aşağıdakılardır:
- Yaş: Xəstəlik əsasən 40 yaşdan yuxarı qadınlarda rast gəlinir.
- Ailə anamnezi: Ailəsində döş xərçəngi olmuş qadınların riski daha yüksəkdir.
- Hormonal faktorlar: Erkən menstruasiya, uzun müddət hormon terapiyası, doğuş etməmək və ya gec yaşda ana olmaq risk amilidir.
- Genetik faktorlar: Xüsusilə BRCA1 və BRCA2 genində mutasiyalar.
- Qidalanma və həyat tərzi: Siqaret, alkoqol istifadəsi, az hərəkətli həyat, artıq çəki və qeyri-sağlam qidalanma riski artırır.
Döş xərçənginin əlamətləri
Döş xərçənginin ilkin mərhələlərində heç bir simptom olmayacağı da mümkündür. Amma aşağıdakı əlamətləri hiss etdikdə, dərhal həkimə müraciət etmək tövsiyə olunur:
- Döşdə və ya qoltuqaltı nahiyəsində sərt, ağrısız şişkinlik və ya düyün
- Döş dərisində dəyişikliklər (qızartı, qabıqlaşma, büzüşmə və ya qalınlaşma)
- Döş başında formanın dəyişməsi və ya dərinin içəriyə çökməsi
- Döş başından qanlı və ya şəffaf axıntı
- Döşün ölçüsündə və ya formasında qeyri-adi dəyişiklik
Xoşxassəli və bədxassəli şişlərin fərqləri
| Xüsusiyyət | Xoşxassəli şiş | Bədxassəli şiş (xərçəng) |
|---|---|---|
| Böyümə sürəti | Yavaş | Sürətli |
| Yayılma | Yox | Ətraf toxumalara/metastaz |
| Təkrarlanma riski | Aza yaxındır | Yüksək |
| Həyat üçün təhlükə | Az | Yüksək |
| Müalicə | Çox vaxt cərrahi | Cərrahi, kimya, şüa terapiyası və s. |
Diaqnostika və müayinə metodları
Döş xərçəngi vaxtında aşkarlansa, tam müalicə oluna bilər. Erkən diaqnoz üçün aşağıdakı üsullardan istifadə olunur:
- Mammoqrafiya: Qadınlar üçün əsas skrininq (yoxlama) üsuludur. 40 yaşdan yuxarı qadınların ildə bir dəfə mammoqrafiya etdirməsi tövsiyə edilir.
- USM (ultrasəs müayinəsi): Əsasən cavan qadınlarda və ya sıx döş toxuması olanlarda tətbiq olunur.
- Biopsiya: Şişdən nümunə götürülərək laborator analiz olunur və bədxassəli olub-olmadığı müəyyən edilir.
- MRI (maqnit-rezonans tomoqrafiya): Müəyyən hallarda əlavə dəqiqlik üçün tətbiq edilir.
Müalicə üsulları
Döş xərçənginin müalicəsi fərdi şəkildə, xəstəliyin mərhələsindən və digər amillərdən asılı olaraq seçilir:
- Cərrahi əməliyyat: Şişin çıxarılması (lumpektomiya) və ya döşün tam götürülməsi (mastektomiya).Şişin alınması üçün əməliyyat edilə bilər. Bu, döşün yalnız şiş olan hissəsinin çıxarılması və ya döşün tamamilə çıxarılması əməliyyatı ola bilər.
- Kimyaterapiya: Xərçəng hüceyrələrini məhv etmək üçün xüsusi dərmanlarla aparılır.
- Radio terapiyas: Lokal olaraq şişə şüa verilir.
- Hormonoterapiya: Xüsusilə hormonlara həssas xərçəng növlərində istifadə olunur.
- Müasir biopsiya və hədəfli müalicələr: Xüsusi hədəflənmiş dərmanlar sayəsində şişə seçici təsir göstərir.
Profilaktika və özünü yoxlama
Profilaktikanın əsas prinsipi — erkən aşkarlamadır. Bunun üçün:
- Aylıq döş özünü yoxlama vərdişi formalaşdırılmalıdır. Aybaşıdan 7-10 gün sonra güzgü qarşısında döşdə sərtləşmə, düyün və ya dəri dəyişiklikləri axtarılmalıdır.
- Sağlam həyat tərzi: Balanslı qidalanmaq, normada çəki saxlamaq, fiziki aktiv olmaq, siqaret və alkoqoldan uzaq durmaq.
- Mütəmadi həkim müayinəsi və mammoqrafiya: Xüsusilə 40 yaşdan yuxarı qadınlarda.
Döş xərçəngi ilə bağlı miflər və reallıqlar
Bir çox insan bu xəstəliklə bağlı yanlış məlumatlara inanır. Məsələn:
- “Döşdəki hər kütlə xərçəngdir”: Xeyr, döşdə olan hər sərtlik xərçəng olmaya bilər. Amma hər halda mütləq həkimə getmək lazımdır.
- “Kişilərdə döş xərçəngi olmur”: Yanlışdır, kişilərdə də bu xəstəlik rast gəlinə bilər, sadəcə qadınlarla müqayisədə azdır.
- “Ağrı yoxdursa, problem yoxdur”: Döş xərçəngi əksər hallarda ağrısız başlayır.
- “Genetik yoxdursa, risk sıfırdır”: Genetik amil vacib olsa da, əhalinin böyük hissəsində genetik səbəb yoxdur.
Psixoloji dəstək və cəmiyyətin rolu
Döş xərçəngi diaqnozu insan üçün böyük sarsıntı yarada bilər. Xəstə və yaxınlarının psixoloji dəstəyə ehtiyacı olur. Cəmiyyət olaraq, bu insanlara anlayışla yanaşmaq, onları dəstəkləmək, müsbət mesajlar vermək və xəstəliyin erkən mərhələdə müalicə oluna biləcəyini vurğulamaq çox önəmlidir.
Unutmayın, döş xərçəngi diaqnozu son demək deyil! Erkən aşkarlandıqda müalicə şansı çox yüksəkdir. Özünüzü sevin, vücudunuzu yoxlayın və sağlamlığınıza diqqət edin. Bütün suallar və şübhələr üçün mütləq həkimə müraciət edin. Sağlam qalın!
