Müasir iqtisadiyyatın təməl strukturlarından biri olan vergi sisteminin ayrılmaz hissəsi kimi VÖEN (Vergi Ödəyicisinin Eyniləşdirmə Nömrəsi) Azərbaycanda sahibkarlıqla məşğul olan şəxslərin, təşkilatların identifikasiyası üçün vətəndaşı, dövləti və sahibkarı birləşdirən əsas vasitədir. Bu yazıda VÖEN-in yaranma zərurəti, istifadə imkanları, yoxlama prosedurları, və digər praktiki istifadə sferaları haqda dolğun, təsdiqli və araşdırılmış məlumat veriləcək.
VÖEN nədir?
VÖEN (Vergi Ödəyicisinin Eyniləşdirmə Nömrəsi) vergi məqsədləri üçün fiziki və ya hüquqi şəxslərə vergi orqanları tərəfindən verilən unikal identifikasiya nömrəsidir. VÖEN vergi qeydiyyatı, hesabatlıq, sosial sübut, maliyyə əməliyyatları və sahibkarlıq fəaliyyətinin rəsmiləşdirilməsi üçün şərt olan vasitədir. Bu nömrə həm də elektron hökumət sistemlərində və digər rəsmi portallarda şəxsiyyətin tanınmasını asanlaşdırır.
VÖEN-in yaranma səbəbi
Azərbaycanda VÖEN sistemi 1999-cu ildə vergi islahatlarının bir hissəsi olaraq yaradılıb. Səbəbi, ölkədə fiskal siyasətin avtomatlaşdırılması, şəffaf maliyyə axınlarının idarə olunması, sahibkarlarla vergi orqanları arasındakı əlaqənin sistemli qurulması idi. Qara iqtisadiyyatın qarşısını almaq, vergi bazasını genişləndirmək və dövlət büdcəsinə daxil olan vəsaitlərin idarə edilməsini təkmilləşdirmək bu sistemin tətbiqinin əsas hədəfləri olub.
VÖEN almaq – Necə açılır?
VÖEN almaq üçün fiziki şəxs öz şəxsiyyət vəsiqəsi ilə ƏDV (Dövlət Vergi Xidməti) portalları üzərindən onlayn formada qeydiyyatdan keçə bilir. Hüquqi şəxslər üçün təsis sənədləri, nizamnamə, rəhbərin məlumatları daxil edilir. Və qeydiyyatdan sonra avtomatik olaraq VÖEN verilir. Artıq bir çox hallarda ASAN Login və ya e-imza ilə də bu prosedurlar həyata keçirilir. VÖEN almaq üçün əsas addımlar aşağıdakılardır:
- Onlayn qeydiyyat platformasına daxil olmaq (e-taxes.gov.az)
- Fiziki və ya hüquqi şəxs profili seçmək
- Lazımi sənədləri əlavə etmək
- Sistem tərəfindən VÖEN təyin edilir və PDF şəklində endirilə bilir
VÖEN bağlamaq – Necə ləğv edilir?
Əgər vergi ödəyicisi fəaliyyətini dayandırmaq istəyirsə, o zaman vergi orqanına yazılı şəkildə müraciət etməlidir. Hesablar özünə müvafiq şəkildə bağlanmalı, vergi borcları ödənilməlidir. Sonra şəxsin VÖEN-i deaktiv edilir. Bu proses zamanı aşağıdakılar həyata keçirilir:
- Vergi hesabatlarının tam şəkildə təqdim olunması
- Bütün borcların ödənilməsi
- Mülkiyyətdə olan ƏDV kodlarının ləğvi
- Sistemdə statusun dəyişdirilməsi (aktivdən passivə keçməsi)
VÖEN borcunu yoxlamaq
Borc yoxlaması üçün vergiler.az portalının “vergi borcunun yoxlanılması” xidmətindən istifadə edilir. VÖEN daxil edilməklə şəxsin cari vergi borcu, ƏDV öhdəlikləri, sosial sətir hesabatlarına dair məlumat əldə olunur. Sistem real vaxt rejimində işlədiyi üçün istənilən vətəndaş və ya sahibkar özünün və ya qarşı tərəfin vergi borcunu bir neçə saniyəyə öyrənə bilər.
Aktiv VÖEN olub-olmamasını yoxlamaq
Bir şəxsin VÖEN-nin aktiv olub olmadığını yoxlamaq üçün Vergilər Nazirliyinin rəsmi saytında “vergi ödəyicisinin statusunun yoxlanması” xidməti istifadə olunur. Buraya VÖEN yazılmaqla fiziki/hüquqi şəxsin aktiv olub-olmaması öyrənilir. Bu funksiya əsasən müqavilə bağlamazdan əvvəl qarşı tərəfin vergi statusunu öyrənmək üçün işə yarayır.
VÖEN ədədlə yox, ada görə axtarılır?
Bəli, ADA görə axtarış mümkündür. Xidmətin “vergi ödəyicilərinin qeydiyyat bazası” hissəsində şəxsin adı, soyadı daxil edilərək onun qeydiyyatda olub-olmadığı, və varsa VÖEN nömrəsi tapıla bilir. Bu, şəffaflıq və ictimai nəzarət prinsiplərinə uyğun alətdir. Adla axtarış xüsusilə hüquqi şəxslər üçün effektivdir.
Məlumat bazaları üzrə axtarış imkanları
Vergi ödəyicilərinə dair məlumat bazaları (onlayn reyestr) üzrə axtarış imkanları da mövcuddur:
- Fiziki şəxsin VÖEN-i
- Hüquqi şəxsin nizamnaməsi
- Rəhbər təyinatı
- Əlaqə məlumatları
- Şəxsin ƏDV qeydiyyat statusu
- Sosial öhdəlik tarixçəsi
Bu sistemlərdə axtarış həm VÖEN, həm şəxs adı, həm də təşkilat adı üzrə aparıla bilər.
ƏDV ödəyiciləri haqqında axtarış
ƏDV ödəyiciləri reyestri də Vergilər Nazirliyinin veb-saytında aktivdir. Həmin reyestr vasitəsilə əlavə dəyər vergisi ödəyicisi olan şəxslər, ödəyicilik statusları, qeydiyyat tarixi və istisna halları aşkar edilə bilir. ƏDV reyestri ilə aşağıdakılar görünür:
- Qeydiyyat tarixi
- ƏDV sertifikatı nömrəsi
- Aktiv və ya deaktiv status
- Borc olub-olmaması
Vergi ödəyicisinin tarixçəsi
Hər bir VÖEN sahibinin qeydiyyat tarixi, öhdəliklər tarixi, növbəti qeydiyyatları, əlavə şəxsiyyət dəyişikliyi, ad dəyişikliyi, şəhər və ya rayon dəyişiklikləri və s. hamısı bu tarixçədə yer alır. Bu zaman açıqlıq və şəffaflıq prinsipinə sadiq qalınır. Bu tarixçə həm də hüquqi məsuliyyət baxımından faydalı sənəd rolunu oynayır.
VÖEN ilə kredit almaq
Banklar və kredit təşkilatları tərəfindən VÖEN şəxsin rəsmi fəaliyyətini, vergi borclarını, əlavə dəyər vergisi ödəyicisi olub-olmamasını, maliyyə dövriyyəsini qiymətləndirmək üçün yoxlama vasitəsi kimi istifadə olunur. VÖEN-i olan sahibkar daha rahat şəkildə kredit əldə edə bilir. Bir çox hallarda VÖEN yoxlaması kredit tarixçəsi kimi də qiymətləndirilir.
VÖEN ilə müqavilə bağlamaq və tenderlərdə iştirak
Dövlət satınalmalarında, tenderlərdə və digər rəsmi müsabiqələrdə iştirak etmək üçün şirkətlərin VÖEN-i mütləq olmalıdır. Bu, təşkilatın rəsmi fəaliyyət göstərdiyini və vergi qeydiyyatından keçdiyini göstərən əsas sübutdur. Həmçinin VÖEN olmayan fiziki şəxs xidmət müqaviləsi bağlaya bilmir.
Digər əlavə aspektlər
- Elektron imza və VÖEN əlaqəsi: VÖEN vasitəsilə elektron imza aktivləşdirilir və istifadə olunur.
- Ticarətdə şəffaflıq: VÖEN-lə ticarət əməliyyatları rəsmiləşdirilərək vergidən yayınmanın qarşısı alınır.
- Elektron qaimələr: VÖEN sistemində olan hüquqi şəxslər elektron qaimə-fakturalar təqdim edir.
- İnkişaf etmiş sahibkarlıq: VÖEN olan fiziki şəxslər dövlət güzəştlərindən yararlana bilir.
Mobil tətbiqlər və VÖEN xidmətləri
Dövlət Vergi Xidmətinin təqdim etdiyi “Vergi.az” mobil tətbiqi vasitəsilə vətəndaşlar artıq mobil telefonla VÖEN axtarışı, borc yoxlaması, hesabatların təqdimatı, ƏDV statusu öyrənilməsi və sair əməliyyatları həyata keçirə bilir. Bu, xidməti daha əlçatan edir.
VÖEN məlumatlarının təhlükəsizliyi
Vergilər Nazirliyi tərəfindən idarə olunan VÖEN məlumat bazaları ciddi şəkildə qorunur. Məlumatların üçüncü şəxslərlə paylaşılması yalnız qanunvericiliyin müəyyən etdiyi hallarda mümkündür. Bu səbəbdən şəxsi məlumatların axtarış və istifadəsi yalnız səlahiyyətli orqanlar və ya şəxs tərəfindən həyata keçirilə bilər.
VÖEN-in istifadəsi sadəcə vergi məqsədi daşımır. O, vətəndaşla dövlət arasında əlaqəni mühüm şəkildə qurur, sahibkarla bazar arasında şəffaflıq təmin edir, hüquqi tərəflər arasında rəsmiləşdirmə çərçivəsini yaradır. Bu baxımdan, VÖEN-a dair prosedurları bilmək, vətəndaşın iqtisadi savadının təməli sayılır. Hər bir Azərbaycan vətəndaşı VÖEN-in funksiyasını bilməli, onu düzgün şəkildə idarə etməyi bacarmalıdır.
