Təbiət bizə saysız-hesabsız nemətlər bəxş edib ki, onların arasında bəzi bitkilər həm sağlamlığımıza, həm də gündəlik həyatımıza xüsusi töhfələr verir. Həmin faydalı bitkilərdən biri də ıhlamurdur. Min illərdir həm Şərqdə, həm də Qərbdə xalq təbabətinin əvəzolunmaz hissəsi olan ıhlamur, bu gün də insan orqanizminə göstərdiyi müxtəlif faydalarla diqqət mərkəzindədir. Azərbaycanda da ıhlamura, xüsusilə də onun çayına və ağacına böyük önəm verilir, bir çox ailədə bu bitkinin istifadəsi ənənəyə çevrilib. Ihlamurun sərin kölgəsində istirahət etmək, onun misilsiz ətrini hiss etmək, ya da dadlı və şəfalı çayından içmək həm fiziki, həm də mənəvi rahatlıq gətirir. İllər ötdükcə ıhlamur gündəlik həyatımızın ayrılmaz hissəsinə çevirib.
Ihlamur nədir?
Ihlamur mülayim iqlimli zonalarda bitən, uzunömürlü və hündür boylu ağac növüdür. Xalq arasında həm ağacın özü, həm də onun qurudulmuş çiçəkləri və yarpaqları “ıhlamur” adlanır. Ihlamur ağacları 20-40 metr hündürlüyə çata bilər və bəzən 500-1000 ilədək yaşaya bilir. Onun yarpaqları ürək formasında, kənarları mişarvari, çiçəkləri isə sarımtıl, xoş ətirli və bal cəlbedici olur. Ihlamurun çiçəkləri əsasən iyun-iyul aylarında açır və həmin vaxt toplanaraq qurudulur. Qurudulmuş ıhlamur çiçəkləri çay hazırlanmasında, təbii dərmanlarda və aromaterapiyada geniş istifadə edilir.
Azərbaycanda ıhlamur
Azərbaycanda ıhlamur ağacına rast gəlmək mümkündür. Xüsusilə Abşeron yarımadasında, Quba-Xaçmaz, Şəki-Zaqatala və Lənkəran-Astara bölgələrində ıhlamur həm təbii, həm də süni şəkildə əkilir. Parklarda, həyət və bağlarda ıhlamur ağacları həm gözəlliyi, həm də kölgəsi ilə insanların diqqətini çəkir. Azərbaycanda ıhlamur çayının hazırlanması və istifadəsi dərin köklərə malikdir. Qış aylarında, xüsusən soyuqdəymə, qrip və öskürək zamanı insanlar ən çox ıhlamur çayına üstünlük verirlər. Bir çox ailədə nənələrin, anaların ıhlamur çayı dəmləməsi və evin ətrinin dəyişməsi uşaqlığın unudulmaz xatirələrindəndir.
Ihlamur ağacı
Ihlamur ağacı uzunömürlü və möhkəm köklərə malikdir. Onun tacı geniş və sıxdır, budaqları isə hamar, yarpaqları tünd yaşıl rəngdə, ürək formasında və iri olur. Ihlamur ağacının çiçəkləri kiçik, sarımtıl və çox ətirlidir. Ağacın qabığı da təbabətdə, xüsusilə də xalq təbabətində bəzi xəstəliklərin müalicəsində istifadə olunur. Ihlamur ağacının oduncağı da möhkəmdir, incə sənətkarlıq və oyma işlərində istifadə edilir. Azərbaycanda park və küçələrdə ıhlamur ağacının əkilməsi həm ekoloji, həm də estetik baxımdan mühüm əhəmiyyət daşıyır. Yayın istisində bu ağacların kölgəsi insanlar üçün sərinlik mənbəyidir.
Ihlamur çayı və onun hazırlanması
Ihlamur çayı Azərbaycanın ən sevilən bitki çaylarından biridir. Ənənəvi olaraq ıhlamur çayı təzə və ya qurudulmuş çiçəklərdən hazırlanır. Hazırlanma qaydası olduqca sadədir: bir neçə ıhlamur çiçəyi (bəzən yarpağı ilə birlikdə) bir fincan qaynar suya əlavə edilir, 5-10 dəqiqə dəmlənir və sonra süzülərək içilir. Ihlamur çayına tez-tez bal, limon və ya mixək də əlavə olunur ki, bu da onun həm dadını, həm də təsirini artırır. Ihlamur çayı orqanizmi təravətləndirir, immuniteti gücləndirir və sakitləşdirici təsir göstərir. Xüsusilə uşaqlar və yaşlılar üçün soyuqdəymə, boğaz ağrısı, öskürək zamanı ıhlamur çayı ən effektiv və təbii vasitələrdən biri hesab olunur.
Ihlamur çayının faydaları
Ihlamur çayının sağlamlığa göstərdiyi təsirlər elmi və təcrübi baxımdan dəfələrlə sübut edilib. Aşağıda ıhlamur çayının ən mühüm faydalarını geniş izah edirik:
- İmmunitet sistemini gücləndirir: Ihlamur çayında olan antioksidantlar, vitaminlər və flavonoidlər orqanizmin xəstəliklərə qarşı müdafiəsini artırır. Soyuqdəymə, qrip, angina kimi infeksion xəstəliklərə qarşı profilaktik təsiri var.
- Sakitləşdirici təsiri: Ihlamur çayı əsəbi və gərgin insanlarda sakitləşdirici rol oynayır. Gecələr yuxusuzluqdan əziyyət çəkənlərə məsləhət görülür.
- Bədəndən toksinləri çıxarır: Tər ifrazını artırmaqla orqanizmin toksinlərdən təmizlənməsinə kömək edir. Bu xüsusiyyətə görə, soyuqdəymə və hərarət zamanı istifadə edilir.
- Tənəffüs yollarını rahatladır: Quru öskürək, boğaz ağrısı, bronxit kimi tənəffüs yolları problemlərində ıhlamur çayı çox faydalıdır. Boğazı yumşaldır, selikli qişaları nəmləndirir.
- Qan dövranını yaxşılaşdırır: Ihlamur çayı qan damarlarının elastikliyini artırır, ürək-damar sisteminin fəaliyyətinə müsbət təsir göstərir.
- Həzm sisteminə faydalıdır: Mədə və bağırsaq spazmlarını aradan qaldırır, köp və qaz kimi problemləri azaldır, həzmi asanlaşdırır.
- Ağrıkəsici və iltihabəleyhinə təsir: Xüsusilə baş ağrısı və əzələ ağrılarında ıhlamur çayının yumşaq təsiri özünü göstərir.
Ihlamur bitkisinin istifadəsi
Ihlamur bitkisi yalnız çay şəklində istifadə edilmir. Onun çiçəkləri, yarpaqları və hətta qabığı xalq təbabətində müxtəlif formalarda işlədilir. Ihlamurdan hazırlanan dəmləmələr, losyonlar və vanna suları dəri xəstəliklərinin, yanıq və yaraların sağalmasında tətbiq edilir. Bəzi hallarda ıhlamur çiçəkləri aromaterapiya məqsədilə yastıq və ot yastıqları üçün də istifadə edilir. Bundan başqa, ıhlamur balı da çox qiymətlidir və xüsusilə uşaqlarda immuniteti artırmaq, boğaz və nəfəs yollarını təmizləmək üçün faydalı hesab edilir.
Ihlamur çayının düzgün istifadəsi və dozası
Ihlamur çayı təbii və faydalı olsa da, onun da istifadəsində müəyyən qaydalara riayət etmək lazımdır. Gün ərzində 2-3 fincan ıhlamur çayı kifayət edir. Həddindən artıq içildikdə bədəndə həddindən artıq tərləməyə, ürək döyüntülərinin artmasına səbəb ola bilər. Hamilə qadınlar, süd verən analar, ürək-damar və xroniki xəstəliklərdən əziyyət çəkən insanlar üçün həkim məsləhəti almaq məsləhətdir. Həmçinin allergik reaksiyalara qarşı həssas insanlarda diqqətli olmaq lazımdır.
Ihlamur müalicə məqsədilə necə istifadə olunur?
Ihlamur xalq təbabətində və ənənəvi tibdə müxtəlif xəstəliklərin müalicəsində geniş istifadə olunur. Xüsusilə aşağıdakı sahələrdə müalicəvi təsiri qeyd edilir:
- Soyuqdəymə və qrip: İsti ıhlamur çayı bədəni isidir, təri artırır və xəstəliyin gedişatını yüngülləşdirir.
- Sinir sistemi pozuntuları: Stres, əsəbilik, yuxusuzluq kimi hallarda ıhlamur dəmləməsi sakitləşdirici rol oynayır.
- Mədə-bağırsaq xəstəlikləri: Qaz, köp, spazm və digər həzm problemlərində faydalıdır.
- Dəri xəstəlikləri və yanıqlar: Ihlamur dəmləməsi ilə hazırlanmış losyonlar və vannalar dərinin sakitləşməsinə və sağalmasına kömək edir.
Tarixi və dünyada istifadəsi
Ihlamur əsrlər boyu Avropa, Asiya və Yaxın Şərqdə müqəddəs və şəfalı bitki kimi tanınıb. Antik dövrlərdə ıhlamur ağacları park və məbədlərin həyətlərində əkilirdi. Xalq təbabətində əsas yer tutan bu bitki hələ qədim yunan və romalılar tərəfindən istifadə olunub. Türkiyədə və Balkan ölkələrində də ıhlamur çayı xüsusi yer tutur. Avropada isə ıhlamur ağacları şəhərlərin simvoluna çevrilib, çiçəkləri isə dərman kimi istifadə olunub.
Ihlamur balı və digər məhsulları
Ihlamur ağacının çiçəklərindən arılar bal toplayır. Bu bal ətirli, açıq rəngli və şəfa mənbəyi kimi tanınır. Ihlamur balı boğaz, tənəffüs yolları, həzm və immunitet problemlərində istifadə edilir. Bundan əlavə, ıhlamurdan hazırlanan yağlar, ekstraktlar və kosmetik məhsullar da mövcuddur. Ihlamur dəmləməsi göz kompressləri, dəri maskaları üçün də istifadə olunur.
Azərbaycanda ıhlamurla bağlı ənənə və inanclar
Azərbaycanda ıhlamur ağacına və çayına bağlı bir sıra xalq inancları və adətləri var. Xüsusilə kəndlərdə ıhlamur ağacının kölgəsində istirahət etməyin insana rahatlıq gətirdiyinə inanılır. Qış axşamlarında ailə üzvlərinin bir araya gəlib ıhlamur çayı içməsi həm sağlamlıq, həm də ailə bağlarını möhkəmləndirən bir ənənə kimi davam edir.
Ihlamur təbiətin bizə bəxş etdiyi ən faydalı bitkilərdən biridir. Onun çiçəkləri, yarpaqları, qabığı və balı insan sağlamlığı üçün əvəzolunmazdır. Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində yetişdirilən və istifadə olunan ıhlamur həm xalq təbabətində, həm də gündəlik həyatda böyük yer tutur. Sağlamlıq üçün müxtəlif faydaları, sakitləşdirici təsiri, immuniteti gücləndirməsi və təbii şəfalı olması ilə ıhlamur hər evdə olmalı olan bir bitkidir. Doğru və ölçülü şəkildə istifadə edildikdə, ıhlamur çayı və məhsulları insana zərər deyil, əksinə, çoxsaylı faydalar bəxş edir. Gələcək nəsillərin də bu ənənəni doya-doya və fəxrlə yaşatması üçün ıhlamurun dəyərini qorumaq, onu düzgün istifadə etmək vacibdir.
Ən çox verilən suallar
Ihlamur, əsasən mülayim iqlimli zonalarda yetişən, hündür və uzunömürlü ağac növüdür. Onun çiçəkləri və yarpaqları həm xalq təbabətində, həm də gündəlik həyatda müxtəlif məqsədlərlə istifadə olunur.
Ihlamur çayını hazırlamaq üçün bir neçə ıhlamur çiçəyi və ya yarpağı bir stəkan qaynar suya əlavə olunur və 5-10 dəqiqə dəmlənir. Sonra süzülərək içilir. Dadını artırmaq üçün bəzən bal və limon da əlavə etmək olar.
Ihlamur çayı immuniteti gücləndirir, orqanizmi təravətləndirir, soyuqdəymə və qrip zamanı bədəni qoruyur. Bundan əlavə, öskürək və boğaz ağrısı zamanı rahatlaşdırıcı və iltihabəleyhinə təsir göstərir. Eyni zamanda sinirləri sakitləşdirir və yuxusuzluqdan əziyyət çəkənlər üçün faydalıdır.
Ihlamur balı əsasən boğaz ağrısı, soyuqdəymə, qrip, immunitet zəifliyi və həzm sistemi problemlərində istifadə edilir. Onun tərkibindəki təbii maddələr orqanizmi gücləndirir və sürətli sağalmanı təmin edir.
Ihlamurun dəmləməsi, losyon və vanna suyu kimi dəri və göz xəstəliklərinin müalicəsində istifadə edilir. Aromaterapiyada, kosmetik məhsullarda, kompress və maska şəklində tətbiq olunur.
Adətən təbii və zərərsiz hesab olunsa da, hamilə və süd verən qadınlar ıhlamur çayından istifadə etməzdən əvvəl həkimlə məsləhətləşməlidirlər.
Bəli, bəzi insanlarda ıhlamur məhsullarına qarşı fərdi allergik reaksiyalar ola bilər. Buna görə ilk dəfə istifadə edərkən diqqətli olmaq tövsiyə olunur.
Ən çox 2-3 fincan ıhlamur çayı içmək kifayətdir. Həddindən artıq içildikdə bəzi insanlarda həddən artıq tərləmə və ürək döyüntülərində artım müşahidə oluna bilər.
Bəli, ağacın qabığı dəmləmə şəklində bəzi həzm və dəri problemlərində istifadə edilir. Qabıq xalq təbabətində iltihabəleyhinə təsiri ilə seçilir.
Quba-Xaçmaz, Şəki-Zaqatala, Lənkəran-Astara bölgələri və Abşeron yarımadası ıhlamurun ən çox yayıldığı yerlərdir. Həm parklarda, həm də təbiətdə bu ağaca rast gəlmək mümkündür.
