İftar: Mənası, Əhəmiyyəti, Tarixi

İftar, İslam dinində Ramazan ayında oruc tutan müsəlmanların gün batımında oruclarını açdıqları vaxt və bu vaxtda qəbul etdikləri yeməyə verilən addır. İftar, orucun açılması ilə başlayan və adətən axşam namazından əvvəl və ya sonra qəbul edilən yeməkdir. Bu, yalnız fiziki aclığın sona çatması deyil, həm də mənəvi bir rahatlama və ibadətin tamamlanmasıdır.

Ramazan ayında oruc tutmaq, İslamın beş əsas şərtindən biridir və bu ibadət gün doğmadan əvvəl başlayan və gün batımına qədər davam edən bir müddətdə yemək, içmək və digər müəyyən fəaliyyətlərdən çəkinməyi əhatə edir. Bu müddət ərzində müsəlmanlar həm fiziki, həm də mənəvi təmizlənmə məqsədi güdürlər. İftar isə bu ibadətin gündəlik olaraq tamamlanması və Allahın verdiyi nemətlərə şükür etmə anıdır.

İftarın əhəmiyyəti təkcə orucun sona çatması ilə məhdudlaşmır. Bu, həm də ailə və dostlarla birlikdə olmaq, birlik və bərabərlik hissini gücləndirmək üçün bir fürsətdir. Bir çox müsəlman ölkələrində və icmalarında iftar süfrələri geniş şəkildə təşkil olunur, insanlar bir araya gələrək oruclarını açır və birlikdə dua edirlər. Bu, cəmiyyətin müxtəlif təbəqələri arasında əlaqələrin möhkəmlənməsinə və sosial həmrəyliyin artmasına səbəb olur.

İftar zamanı qəbul edilən yeməklər mədəniyyətə və coğrafi bölgəyə görə dəyişir. Lakin ümumiyyətlə, oruc açmaq üçün əvvəlcə su və xurma ilə başlanılır, bu da Peyğəmbər Məhəmmədin (s.a.s) sünnəsinə uyğun bir davranışdır. Daha sonra isə müxtəlif yeməklər və içkilərlə iftar davam etdirilir. Bu, həm də bədənin gün ərzində itirdiyi enerjinin bərpasına kömək edir.

İftarın mənəvi əhəmiyyəti də böyükdür. Bu, Allahın verdiyi nemətlərə şükür etmək, oruc ibadətini tamamladığı üçün sevinmək və növbəti gün üçün yenidən niyyət etmək üçün bir zamandır. İftar zamanı edilən dualar və zikrlər, müsəlmanların Allahla olan bağlarını gücləndirir və mənəvi yüksəlişə səbəb olur.

İftarın Tarixi

İftarın tarixi, İslamın ilk illərinə, Peyğəmbər Məhəmmədin (s.a.s) dövrünə qədər uzanır. Peyğəmbərimiz orucunu xurma və su ilə açar, bu da müsəlmanlar üçün bir sünnə olaraq qəbul edilərdi. Bu ənənə, əsrlər boyu davam etmiş və müxtəlif mədəniyyətlərdə fərqli formalarda yaşadılmışdır.

İslamın ilk illərində iftar, sadə və təvazökar bir şəkildə keçirilirdi. İnsanlar oruclarını açmaq üçün bir araya gələr, birlikdə dua edər və yemək yeyərdilər. Bu, həm də cəmiyyətin müxtəlif təbəqələri arasında əlaqələrin möhkəmlənməsinə və sosial həmrəyliyin artmasına səbəb olurdu.

Zamanla, iftarın keçirilmə forması və əhatə dairəsi genişləndi. Xüsusilə İslamın yayıldığı bölgələrdə, iftar süfrələri daha zəngin və müxtəlif yeməklərlə bəzədildi. Bu, həm də həmin bölgələrin mədəniyyət və adət-ənənələrinin iftar süfrələrinə təsir etməsi ilə əlaqədardır.

Müasir dövrdə, iftar yalnız dini bir ibadət deyil, həm də sosial və mədəni bir hadisə kimi qəbul edilir. Bir çox ölkələrdə və icmalarda iftar süfrələri təşkil olunur, insanlar bir araya gələrək oruclarını açır və birlikdə dua edirlər. Bu, həm də cəmiyyətin müxtəlif təbəqələri arasında əlaqələrin möhkəmlənməsinə və sosial həmrəyliyin artmasına səbəb olur.

2023-cü ildə UNESCO, iftarı qeyri-maddi mədəni irs siyahısına daxil etmişdir. Bu, iftarın yalnız dini bir ibadət olmadığını, həm də mədəni və sosial bir hadisə olduğunu təsdiqləyir. Bu qərar, iftarın dünya miqyasında tanınmasına və qorunmasına kömək edir.

İftar Vaxtları (Cədvəl)

İftar vaxtları, gün batımı ilə müəyyən edilir və coğrafi mövqeyə görə dəyişir. Aşağıda 2025-ci ilin iyun ayı üçün Bakı şəhəri üzrə iftar vaxtlarının cədvəli təqdim olunur:

Qeyd: Bu cədvəl Bakı şəhəri üçün nəzərdə tutulmuşdur. Digər bölgələrdə iftar vaxtları fərqli ola bilər. Ən dəqiq məlumat üçün yerli dini qurumların təqvimlərinə müraciət etmək tövsiyə olunur.

İftar Duaları

İftar zamanı edilən dualar, oruc ibadətinin mənəvi dəyərini artırır və Allahla olan bağları gücləndirir. Peyğəmbər Məhəmmədin (s.a.s) iftar zamanı etdiyi dua aşağıdakı kimidir:

Ərəb dilində:

“Allahummə ləkə sumtu və əla rizqikə əftərtu və əleykə təvəkkəltu. Bismillahir-Rəhmanir-Rəhim. Ya vasiəl-məğfirəti iğfirli.”

Tərcüməsi:

“İlahi, Sənin rizana görə oruc tutdum, Sənin verdiyin ruzi ilə iftar açdım və Sənə təvəkkül etdim. Bağışlayan və mehriban Allahın adı ilə. Ey hüdudsuz bağışlama sahibi, mənim günahlarımı bağışla!”

Bu dua, oruc ibadətinin qəbul olunması və Allahın mərhəmətinə nail olmaq üçün edilir. İftar zamanı bu duanı etmək, orucun mənəvi dəyərini artırır və ibadətin tamamlanmasını simvolizə edir.

Bundan əlavə, iftar zamanı edilən digər dualar da mövcuddur. Məsələn:

Ərəb dilində:

“Allahümme leke sumtü ve bike amentü ve aleyke tevekkeltü ve alâ rizkıke eftartü.”

Tərcüməsi:

“Allahım! Sənin rizana görə oruc tutdum, Sənə inandım və Sənə təvəkkül etdim. Sənin verdiyin ruzi ilə orucumu açdım.”

Bu dualar, iftar zamanı Allahın verdiyi nemətlərə şükür etmək və oruc ibadətinin qəbul olunmasını diləmək üçün edilir. İftar zamanı dualar etmək, müsəlmanların mənəvi həyatında mühüm yer tutur və ibadətin tamamlanmasını simvolizə edir.

Müxtəlif Ölkələrdə İftar Ənənələri və Xüsusiyyətləri

İftar Ramazan ayının əsas hadisələrindən biridir və bu hadisə müsəlman ölkələrində olduğu kimi, müsəlmanların azlıqda yaşadığı ölkələrdə də böyük əhəmiyyət daşıyır. Bu günün qeyd edilmə tərzi, iftar yeməkləri, dualar və tədbirlər ölkələrin mədəniyyətindən, adət-ənənələrindən və coğrafi mövqeyindən asılı olaraq fərqli xüsusiyyətlərə malikdir. Aşağıda bəzi ölkələrdəki iftar ənənələrinə nəzər salaq.

1. Azərbaycan

Azərbaycanda iftar Ramazan ayının ən dəyərli hadisələrindən biri sayılır. Ölkədə iftar zamanı ailə üzvləri, dostlar və qohumlar birlikdə yemək masası ətrafında toplanır və oruclarını açırlar. İftar süfrəsi Azərbaycanda zəngin mətbəx ənənələrinə uyğun olaraq müxtəlif yeməklərdən ibarət olur. Adətən, oruc açmaq üçün ilk olaraq xurma, su və duzdan istifadə edilir. Bundan sonra isə süfrədə şorbalar, dolmalar, plov və müxtəlif xəmir xörəkləri təqdim edilir. Azərbaycanda iftar sonrası şirniyyat və çay mərasimi xüsusi əhəmiyyətə malikdir. İftar zamanı edilən dualar və Quran oxunması isə mənəvi atmosferi daha da gücləndirir.

2. Türkiyə

Türkiyədə Ramazan ayı və iftar mərasimləri xüsusi bir coşqu ilə qeyd edilir. Ölkənin bir çox şəhərində, xüsusilə İstanbulda, iftar vaxtı böyük şəhər meydanlarında və camilərdə böyük iftar süfrələri qurulur. Burada insanlar bir araya gələrək oruclarını açırlar. Türkiyədə iftar menyusunda əvvəlcə xurma, su, zeytun və şorba ilə başlanılır. Ardından ətli və tərəvəzli yeməklər, xüsusilə də güveç və kabablar süfrəyə gəlir. İftar sonrası məşhur türk şirniyyatları olan güllaç və paxlava təqdim edilir. Türkiyədə iftar öncəsi Quran tilavəti və dua mərasimləri keçirilir və bu mərasimlər böyük bir mənəvi əhəmiyyət daşıyır.

3. Misir

Misirdə iftarın xüsusi yeri vardır və bu ölkədə iftar adətən böyük ailə məclislərində və ictimai yerlərdə keçirilir. Misir iftar süfrələrinin ən məşhur yeməkləri arasında mərcimək şorbası, müxtəlif dolmalar, quzu ətindən hazırlanan yeməklər və düyü plovu yer alır. Misirdə iftar zamanı xüsusi bir ənənə də mövcuddur ki, bu da orucun açılması zamanı ilk olaraq “Təmər Hindi” adlı sərinləşdirici şərbətin içilməsidir. Həmçinin iftardan sonra məşhur misir şirniyyatları olan kunafə və qətayif təqdim edilir. Misirdə iftar vaxtı küçələrdə xüsusi tədbirlər keçirilir və şəhərlər bəzədilir.

4. Pakistan

Pakistanda iftar vaxtı küçələrdə xüsusi iftar bazarları qurulur. Bu bazarlarda müxtəlif ənənəvi yeməklər və içkilər satılır. Pakistan iftar süfrələrinin əsas yeməkləri arasında samosa, pakora (tərəvəz qızartmaları), müxtəlif növ ətli və tərəvəzli şorbalar və bişmiş çörəklər mühüm yer tutur. İftar süfrəsində xüsusi bir ənənə olan meyvə şirələri və içkiləri geniş yayılıb. Pakistanda iftar sonrası müxtəlif şirniyyatlar, xüsusilə də “jalebi” və “gulab jamun” şirniyyatları təqdim edilir.

5. Səudiyyə Ərəbistan

Səudiyyə Ərəbistanında iftar ənənələri olduqca dərin köklərə malikdir. Bu ölkədə iftar yeməkləri ailələr və geniş icmalar arasında bir araya gəlmə fürsəti hesab edilir. Səudiyyə Ərəbistanında iftar süfrələri olduqca zəngin olur və oruc adətən xurma və su ilə açılır. Daha sonra isə şorba, quzu və düyü yeməkləri, xüsusilə məşhur olan “Mandi” təqdim edilir. Bundan əlavə, müxtəlif ət yeməkləri, balıq və tərəvəz yeməkləri süfrənin əsasını təşkil edir. İftar sonrası məşhur ərəb şirniyyatları olan kunafə, basbusa və baklava təqdim edilir.

6. İndoneziya

Dünyanın ən çox müsəlman əhalisinə sahib ölkəsi olan İndoneziyada iftar çox fərqli və rəngarəng şəkildə qeyd olunur. İndoneziyada iftar üçün xüsusi yeməklər hazırlanır ki, bunlar arasında “kolak” (şirin meyvə şorbası), “gorengan” (qızardılmış qəlyanaltılar), düyü əsaslı yeməklər və müxtəlif dəniz məhsulları xüsusi yer tutur. İftar zamanı insanlar küçələrə axışır və ictimai yerlərdə bir araya gəlir. İftar sonrası isə şirniyyatlar, meyvələr və çay təqdim olunur.

7. Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri (BAƏ)

BAƏ-də iftar mərasimləri daha çox otellərdə, restoranlarda və böyük ictimai məkanlarda keçirilir. Ölkənin beynəlxalq xarakterinə uyğun olaraq iftar süfrələri müxtəlif ölkələrin yeməklərini özündə birləşdirir. İftar süfrəsi adətən xurma, şorba və salatlarla başlayır, daha sonra müxtəlif ət və tərəvəz yeməkləri təqdim edilir. İftar sonrası ərəb qəhvəsi və şirniyyatları qonaqlara təqdim edilir. Bu ölkədə iftar tədbirləri həm də sosial həmrəyliyin və birlik hissinin gücləndirilməsi məqsədilə istifadə edilir.

İftar dünyanın müxtəlif yerlərində yaşayan müsəlmanlar üçün ortaq mənəvi dəyərdir və eyni zamanda yerli mədəniyyət və ənənələrlə zənginləşmiş xüsusi bir hadisədir. İftar süfrələri sadəcə yemək yeyilən yer deyil, həm də birlik, bərabərlik, dua və mənəvi təmizlənmə fürsətidir. Bu baxımdan iftar müxtəlif mədəniyyətlərin və icmaların qarşılıqlı təsir və anlayış içərisində olduğu universal bir mərasimdir.

Ən çox verilən suallar: