Hər kəsin həyatında uşaqlıqdan yadında qalan bir keks ətri var: bəzən nənənin sobasından gələn qoxu, bəzən isə ananın əlləriylə hazırladığı yumşaq, vanil ətirli, içi kişmişli və ya kakaolu sadə ev keksinin dadı. Keks təkcə şirin bir bişinti deyil, həm də ailə sevgisinin, paylaşımın, birlikdə keçirilən xoş anların simvoludur. Azərbaycan mətbəxində və dünyanın bir çox ölkəsində keks həmişə populyar olub. Səhər çayı, dost məclisi, bayram süfrəsi, hətta adi bir axşam – hər məqamda yumşaq, ətirli və iştahaaçan bir keks həmişə süfrəni bəzəyir. Bəs, həqiqətən yumşaq, ləzzətli və dadlı bir keksin sirri nədir?
Keksin Tarixi və Populyarlığı
Keks Avropa mənşəli şirniyyatdır və “cake” sözündən yaranıb. Tarixi min illərlə ölçülür və ilk reseptlər qədim Romadan, orta əsr Avropasından gəlir. Zaman keçdikcə müxtəlif ölkələrin mətbəxlərində öz formasını, dadını və hazırlanma qaydasını tapıb. Azərbaycanda isə keksə xüsusi münasibət var – həm gündəlik, həm də xüsusi günlərin şirniyyatı sayılır. Ənənəvi klassik keks, kakaolu keks, limonlu, kişmişli, qozlu, hətta meyvəli növləri – hər evin, hər nənənin öz “sirri” var.
Keks Növləri və Fərqləri
Dünyada və Azərbaycanda ən çox bişirilən keks növləri bunlardır:
- Klassik ev keks: Vanil, yumurta, süd və un əsaslı sadə, yumşaq və yüngül keks.
- Kakaolu keks: Əlavə olaraq kakao tozu ilə daha qəhvəyi və aromatik.
- Limonlu keks: Limon qabığı və ya limon suyu ilə ətirli.
- Meyvəli keks: Quru meyvələr, kişmiş, ərik, əncir və ya təravətli meyvələrlə.
- Qozlu və ya badamlı keks: Çərəz və toxum əlavə edilən.
- Şokoladlı keks: Şokolad parçaları və ya şokolad sousu ilə.
- Zebra keks: Ağ və kakaolu xəmirin qat-qat yerləşdirilməsi ilə əldə edilən naxışlı keks.
Hər birinin öz bişmə temperaturu, xəmir konsistensiyası və dad sirləri var. Lakin, klassik ev keksinin resepti həm ləzzətli, həm də uğurlu keks bişirməyin bünövrəsidir.
Klassik Ev Keksinin Resepti
Ailəvi süfrələrin əvəzolunmazı olan, istənilən evdə alınan və tez-tez bişirilən klassik vanilli keksin resepti:
Tərkibi:
- 3 ədəd yumurta
- 1 stəkan şəkər tozu
- 1 stəkan süd (və ya qatıq)
- 1 stəkan duru yağ (günəbaxan yağı, ya da qarğıdalı yağı)
- 2-2,5 stəkan un
- 1 paket vanil (və ya təbii vanil ekstraktı)
- 1 paket qabartma tozu (10-12 q)
- 1 çimdik duz
- İstəyə görə – 0,5 stəkan kişmiş, qoz, şokolad, limon qabığı və s.
Hazırlanması:
- Yumurta və şəkəri qarışdırın: Yumurtaları dərin qaba qırın, üzərinə şəkər tozu əlavə edib mikser və ya əl çalğı ilə tam ağarana qədər çalın. Keksin yumşaqlığı üçün bu addım vacibdir.
- Süd və ya qatıq, yağ əlavə edin: Qarışığa süd (və ya qatıq) və duru yağı əlavə edib, qarışdırmağa davam edin.
- Vanil və duz qatın: Aromasını artırmaq üçün vanil və duz əlavə edin.
- Un və qabartma tozu əlavə edin: Ələnmiş unu və qabartma tozunu hissə-hissə əlavə edin. Qarışığı topaqsız, hamar və orta axıcılıqda alınan xəmir halına gətirin.
- Əlavələr: İstəyə görə kişmiş, doğranmış qoz, limon qabığı və ya şokolad əlavə edə bilərsiniz.
- Formaya tökün: Yağlanmış və unlanmış keks formasına (və ya düz qazana) xəmiri tökün, üstünə düzəldin.
- Bişirin: Əvvəlcədən 170-180°C-də isidilmiş sobada 35-45 dəqiqə bişirin. Bişib-biymədiyini taxta çöp batıraraq yoxlayın – xəmir yapışmırsa, keks hazırdır.
- Soyudun və süfrəyə verin: Bişmiş keksin formasını dəyişməməsi üçün bir qədər soyudun, sonra süfrəyə verin. İstəyə görə üzərinə pudra şəkəri səpə bilərsiniz.
Dad və tekstura sirləri: Peşəkar keks üçün 5 məsləhət
- Yumurtanı və şəkəri yaxşıca çalın – xəmir nə qədər çox hava ilə doysa, keks bir o qədər yumşaq və göyərçin kimi yüngül olur.
- Unu ələyin – bu, həm xəmirdə topaq qalmamasını, həm də xəmirin daha yüngül və yumşaq olmasını təmin edir.
- Qabartma tozunun təravətinə diqqət edin – köhnə qabartma tozu keksin istədiyiniz kimi qalxmasına mane ola bilər.
- Xəmirə birdən-birə çox un əlavə etməyin – xəmir çox bərk olarsa, keks də bərk və quru alınar.
- Sobanı əvvəlcədən isidin və bişmə zamanı soba qapağını tez-tez açmayın – temperaturun tez-tez dəyişməsi keksin “çöküb” içinin yapışqan qalmasına səbəb olar.
Keksin saxlanma qaydaları
Hazır keks otaq temperaturunda 3-4 gün, soyuducuda isə 1 həftəyə qədər təzə qalır. Keksin qurumaması üçün onu kağız dəsmal və ya folqaya bükmək, qapalı qabda saxlamaq məsləhətdir. İsti keks soyumadan qapağını bağlamayın, əks halda nəm çəkər və teksturası dəyişər.
Müasir və fərqli keks növləri
Bugün həm evdə, həm də peşəkar şirniyyatçıların mətbəxində onlarca fərqli keks hazırlanır. Ən populyar yeni trend kekslər:
- Cupcake – balaca ölçülü, fərdi porsiyada şirniyyat;
- Banana bread – bananlı, yumşaq və ətirli keks;
- Red velvet cake – xüsusi rəngi və kremi ilə fərqlənən;
- Gluten free keks – pəhriz saxlayanlar üçün glutensiz unla.
İstədiyiniz məhsullarla özünüzə uyğun yeni dadlar və formalar kəşf edə bilərsiniz.
Tez-tez verilən suallar
Çox bərk xəmir, alçaq temperatur və ya bişmə zamanı tez-tez soba qapağının açılması buna səbəb ola bilər.
Kərə yağı, qatıq, alma püresi və ya kokos yağı alternativ kimi istifadə oluna bilər.
Adi buğda unu klassik keks üçün uyğundur, amma pəhriz və ya glutensiz variantlar üçün digər unlar da istifadə oluna bilər.
Bəli, şəkər əvəzinə steviya, bal və ya quru meyvələrdən istifadə edə bilərsiniz.
Bəli, yağlamaq və unlamaq keksin formadan asan çıxmasını təmin edir.
Doğru miqdarda yağ və süd, yumurtanın yaxşı çalınması, düzgün bişirmə.
Sobanın temperaturu çox yüksəkdirsə və ya xəmir çox qaldırılıbsa, bu, normal haldır və dadına təsir etmir.
Otaq temperaturunda 3-4 gün, soyuducuda 1 həftə.
Bəli, keksin dadını və görünüşünü dəyişmək üçün fərqli əlavələrdən istifadə edə bilərsiniz.
Klassik keksdə əsasən qabartma tozu istifadə olunur, maya istifadə olunmur.
