Müasir dövrdə insanların sağlamlığı və rifahı birbaşa istifadə etdikləri qidanın keyfiyyətindən və təhlükəsizliyindən asılıdır. Sürətli urbanizasiya, sənayeləşmə və qlobal ticarətin genişlənməsi qida məhsullarının yol boyu keçdiyi mərhələlərin çoxalmasına və risklərin artmasına səbəb olur. Bütün bu problemlərin effektiv həllinə dövlət nəzarəti zərurət yaradır. Azərbaycanda bu sahəyə dövlət nəzarətini təmin edən əsas qurumlardan biri Qida Təhlükəsizliyi Agentliyidir.
Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi nədir və nə üçün yaradılıb?
Azərbaycan Respublikasının Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi (AQTA) Prezident İlham Əliyevin 10 fevral 2017-ci il tarixli Fərmanı ilə yaradılıb və 1 iyul 2018-ci ildən etibarən fəaliyyətə başlayıb. Agentliyin yaradılması Azərbaycanda qida təhlükəsizliyi sahəsində vahid dövlət nəzarətinin təmin edilməsi, əhalinin keyfiyyətli və təhlükəsiz qida məhsulları ilə təmin olunması, həmçinin qida sahəsində beynəlxalq standartlara inteqrasiyanı sürətləndirmək məqsədi daşıyırdı.
Agentliyin əsas vəzifə və funksiyaları
Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi geniş səlahiyyətlərə malik dövlət orqanıdır və onun əsas vəzifələri aşağıdakılardır:
- Qida zəncirinin bütün mərhələlərində dövlət nəzarətinin təmin edilməsi – kənd təsərrüfatı məhsullarının ilkin istehsalından tutmuş, emal, daşınma, saxlanma, satışı və istehlakadək hər mərhələyə nəzarət.
- Qida məhsullarının və yemlərin təhlükəsizliyinin, genetik modifikasiya olunmuş orqanizmlərin (GMO) və onların məhsullarının dövlət qeydiyyatının aparılması.
- Sanitariya, baytarlıq və fitosanitar nəzarətin təşkili.
- Qida təhlükəsizliyi sahəsində standartların və texniki normativlərin işlənib hazırlanması və tətbiqi.
- Qida məhsullarının və yemlərin idxal-ixracına nəzarət, analiz və laborator sınaqların təşkili.
- Əhalinin maarifləndirilməsi, ictimaiyyətlə əlaqə və məlumatlandırma.
- Sahibkarlara məsləhət və texniki dəstək xidmətləri.
AQTA-nın fəaliyyət istiqamətləri
- Qida məhsullarının dövlət qeydiyyatı və sertifikatlaşdırılması
- Qida obyektlərinin akkreditasiyası və icazələrin verilməsi
- Laborator nəzarət və keyfiyyət analizləri
- Risklərin idarə olunması və zərərli məhsulların aşkarlanması
- Təhlükəli məhsulların bazardan yığışdırılması və utilizasiyası
- İdxal və ixrac əməliyyatlarının monitorinqi
- Sahibkarlar və istehlakçılar üçün maarifləndirmə və hüquqi dəstək
Agentliyin əhəmiyyəti və Azərbaycan üçün rolu
Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi ölkədə ictimai sağlamlığın qorunmasında, ərzaq məhsullarının keyfiyyətinə dövlət zəmanətinin verilməsində əsas rol oynayır. Agentliyin fəaliyyəti nəticəsində:
- Qida zəhərlənmələrinin qarşısı alınır.
- Bazarda keyfiyyətsiz, mənşəyi məlum olmayan, saxta və ya insan sağlamlığı üçün təhlükə yaradan məhsulların dövriyyəsi azaldılır.
- Qida sahəsində istehlakçı hüquqları daha güclü müdafiə olunur.
- Sahibkarlar üçün bərabər və şəffaf oyun qaydaları yaradılır.
- Azərbaycan məhsullarının xarici bazarlara çıxışı asanlaşır.
Bundan başqa, AQTA beynəlxalq təşkilatlarla sıx əməkdaşlıq edir, FAO, WHO, OIE kimi qurumlarla birgə layihələr reallaşdırır.
Qida təhlükəsizliyində ən aktual çağırışlar (2025)
- Qlobal iqlim dəyişikliyi və yeni xəstəlik riskləri: Ərzaq məhsullarının istehsalında iqlim dəyişiklikləri, pestisid qalıqları, yeni xəstəliklərin yayılması əlavə risklər yaradır.
- Rəqəmsal nəzarət və izləmə sistemlərinin tətbiqi: 2025-ci ildə agentlik qida zəncirinin hər mərhələsində izləmə və izləmə texnologiyalarını tətbiq edir.
- İdxal məhsullarının təhlükəsizliyi: Qlobal bazara çıxan məhsullar üçün daha sərt nəzarət və yoxlamalar.
- Qida təchizat zəncirində şəffaflıq və izlənəbilərlik: Qida məhsulunun harada və necə istehsal olunduğu barədə açıq məlumat sistemləri yaradılır.
İstehlakçılar üçün xidmətlər və vətəndaş müraciətləri
Agentlik vətəndaşların və sahibkarların operativ müraciətləri üçün “1003” qaynar xətt, onlayn portal, rəsmi sayt və mobil tətbiq vasitəsilə fasiləsiz xidmət göstərir. Hər bir vətəndaş aşağıdakı hallarda AQTA-ya müraciət edə bilər:
- Keyfiyyətsiz və təhlükəli qida məhsulu ilə qarşılaşdıqda;
- Məhsulda kənar dad, qoxu, kif, zərərvericilər və ya saxta etiket görərsə;
- Satışda son istifadə tarixi keçmiş məhsul aşkar etdikdə;
- Qida obyektlərində sanitariya qaydalarının pozulması müşahidə olunanda.
Bütün müraciətlər operativ araşdırılır və nəticəsi barədə müraciətçiyə məlumat verilir.
Azərbaycan Respublikasının Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi ölkədə ictimai sağlamlığın qorunmasında, təhlükəsiz və keyfiyyətli ərzaq təminatında aparıcı rol oynayır. Agentliyin fəaliyyəti yalnız ölkə daxilində deyil, Azərbaycan məhsullarının beynəlxalq bazarlarda rəqabətə davamlılığını təmin etmək baxımından da strateji əhəmiyyət kəsb edir. Hər bir vətəndaş öz hüquqlarını bilib, keyfiyyətli qida seçərək və AQTA ilə əməkdaşlıq edərək, ümumi sağlamlıq və rifahın təmin olunmasına töhfə verə bilər.
Ən çox verilən suallar
Qida məhsullarının keyfiyyət və təhlükəsizliyinə dövlət nəzarəti, laborator analizlər, sertifikatlaşdırma, idxal və ixrac yoxlamaları və ictimai maarifləndirmə.
“1003” qaynar xətt, onlayn portal və rəsmi sosial media kanalları vasitəsilə.
Agentliyin akkreditə olunmuş laboratoriyalarında müasir avadanlıq və metodlarla analiz edilir.
Bütün qida məhsullarına, yemlərə, əlavə maddələrə, içkilərə və onların tərkib hissələrinə.
Yoxlama aparılır, laborator analizlər edilir, zəruri hallarda məhsul satışdan yığışdırılır və ictimaiyyətə məlumat verilir.
6. Qida obyektinin qeydiyyata alınması necə aparılır?
Müvafiq sənədlər təqdim edilir və agentlik tərəfindən icazə verilir.
Bəli, genetik modifikasiya olunmuş məhsulların idxalı və istifadəsi agentliyin nəzarətindədir.
Sağlamlıq, ictimai təhlükəsizlik, əhalinin etibarlı ərzaqla təmin olunması üçün əsas şərtdir.
FAO, WHO, Codex Alimentarius və digər qurumlarla.
Sertifikatlar, qeydiyyat sənədləri, məsləhət, analiz nəticələri və rəsmi arayışlar.
