Nar Ağacı : Növləri ,Faydaları

Nar ağacı, insanlıq tarixi boyunca həm müqəddəs, həm də sağlamlıq rəmzi kimi tanınıb. Onun meyvəsi — nar, qədim dövrlərdən bu günə qədər insanlara həm qida, həm də şəfa mənbəyi kimi xidmət edir. Azərbaycanın təbii sərvətlərindən olan nar ağacı ölkəmizin kənd təsərrüfatında mühüm rol oynayır və Azərbaycanın ənənəvi kənd təsərrüfatı məhsullarından biri sayılır.

Nar Ağacının Tarixi və Mənşəyi

Nar ağacı (lat. Punica granatum), tarixən qədim sivilizasiyaların həyatında xüsusi yer tutub. Qədim Babil, Misir, İran, Hindistan və Orta Asiyada nar müqəddəslik və bolluq simvolu hesab olunub. Arxeoloji qazıntılar göstərir ki, nar meyvəsinə və onun ağacına aid təsvirlər hələ eramızdan əvvəl III minillikdə yaranıb. Nar, Yaxın Şərq ölkələrindən tədricən Aralıq dənizi hövzəsinə, buradan isə Avropa və Asiyaya yayılıb. Azərbaycanda narçılığın tarixi minilliklərlə ölçülür və bu gün də öz əhəmiyyətini qoruyub saxlayır.

Reklam

Nar Ağacının Bioloji Xüsusiyyətləri

Botanik Təsviri

Nar, Punicaceae fəsiləsinə aid yarpaqdaşıyan və ya həmişəyaşıl, çoxillik, orta boylu ağac və ya kol şəklində olur. Hündürlüyü 2-5 metrə, bəzi hallarda isə 7 metrə qədər çata bilir. Nar ağacının gövdəsi nazik, budaqları tikanlı və ya az tikanlı olur.

Yarpaqları və Çiçəkləri

Nar ağacının yarpaqları parlaq yaşıl, tünd və uzunsov formada, düz və ya bir qədər ucu sivri olur. Çiçəkləri əsasən qırmızı, narıncı, bəzən isə ağ və ya çəhrayı rəngdə olur. Çiçəklər may-iyun aylarında açılır və çoxlu miqdarda nektar ifraz edir. Nar çiçəkləri həm görünüşcə, həm də ətrinə görə bağ və parkların bəzəyi kimi də istifadə olunur.

Meyvəsi

Nar meyvəsi, dünyada ən tanınmış və sevilən meyvələrdən biridir. Xarici səthi qalın, bərk, sarı, qırmızı və ya qəhvəyi-qırmızı rəngdə olur. Meyvənin daxilində isə çoxlu sayda şirəli, qırmızı və ya çəhrayı, bəzən isə ağ rəngdə olan toxumcuqlar yerləşir. Hər bir nar meyvəsində ortalama 400-600 toxum olur.

Reklam

Kök Sistemi

Nar ağacının kök sistemi güclü, dərin və yaxşı inkişaf etmişdir. Bu xüsusiyyət ağaca quraqlığa davamlılıq və müxtəlif iqlim şəraitinə uyğunlaşmaq imkanı verir.

Nar Ağacının Növləri və Sortları

Nar ağacının dünyada 100-dən çox növü və sortu mövcuddur. Onlar əsasən meyvənin rəngi, dadı, ölçüsü, şirəliliyi, toxumun sərt və ya yumşaq olması, yetişmə müddəti və digər xüsusiyyətlərinə görə fərqləndirilir.

Azərbaycanda Yetişdirilən Ən Məşhur Nar Növləri

Qırmızı Gülöyşə narı – çox şirəli və tünd qırmızı rəngli toxumcuqlara malikdir.
Vələsli narı – turşməzə, orta ölçülü və çoxlu toxumcuqlu olur.
Bala Mürsəl narı – meyvəsi iri, toxumları yumşaq və şirəli olur.
Ağ qənd narı – açıq rəngli, demək olar ki, ağ, şirin meyvələri ilə seçilir.
Gök narı – turş və ya şirin dadlı, sarımtıl və ya açıq yaşıl rəngdə meyvələr verir.
Şirin nar – yüksək şəkərliliyi ilə seçilir və təzə istehlak üçün əlverişlidir.
Turş nar – əsasən narşərab, sirkə və digər emal məhsulları üçün istifadə olunur.

Azərbaycanın Şirvan, Quba, Qusar, Qəbələ, Ağdaş, Göyçay, Sabirabad, Kürdəmir və digər bölgələrində narçılıq inkişaf etmişdir.

Nar Ağacının Yetişdirilməsi və Aqrotexniki Xüsusiyyətləri

Torpaq və İqlim Tələbləri

Nar ağacı isti və günəşli iqlimə, quru, yüngül mexaniki tərkibli, yaxşı havalanan və su durğunluğu olmayan torpaqlara üstünlük verir. O, həm də torpağın duzluluğuna və quraqlığa kifayət qədər davamlıdır. Şoran və ağır torpaqlarda məhsuldarlığı aşağı düşür.

Əkin və Çoxaldılması

Nar əsasən toxum, çubuq (şlam), kök pöhrələri və calaq üsulu ilə çoxaldılır. Ən geniş yayılmış üsul şlamla çoxaltmaqdır. Şlamlar yazda və ya payızda torpağa əkilir və bir neçə aydan sonra kök atır.

Baxımı

Nar ağacının qulluq işlərinə suvarma, gübrələmə, budama, xəstəlik və zərərvericilərə qarşı mübarizə tədbirləri daxildir. Suvarma əsasən yaz və yay aylarında aparılır. Budama ağacın formasının qorunması, məhsuldarlığın artırılması və xəstəliklərin qarşısının alınması üçün vacibdir.

Məhsul Yığımı

Nar meyvələri sentyabr-oktyabr aylarında yetişir və tədricən yığılır. Məhsul yığımı zamanı meyvələrin zədələnməməsinə xüsusi diqqət yetirilməlidir.

Nar Ağacının Xəstəlikləri və Onlardan Qorunma Yolları

Nar ağacını ən çox təhdid edən xəstəliklər arasında göbələk və bakterial mənşəli xəstəliklər, həmçinin müxtəlif zərərvericilər vardır.

Əsas Xəstəliklər

Meşə çürüməsi – kök sisteminə zərər vurur, nəticədə ağac quruyur.
Meyvə çürüməsi – meyvələrdə qaralma, yumşalma və çürümə ilə müşahidə olunur.
Bakterial yanıq – yarpaqlar və budaqlar solur, qəhvəyi rəng alır.

Zərərvericilər

Nar güvəsi – meyvə daxilinə girərək toxumları zədələyir.
Yarpaq bitləri – yarpaqları əmir, böyüməni zəiflədir.
Qırmızı örümcək gənələri – yarpaq üzərində saralma və tökülmə yaradır.

Mübarizə Yolları

Xəstəlik və zərərvericilərə qarşı kimyəvi və bioloji preparatlar, agrotexniki tədbirlər, vaxtında budama və ağacların sağlam saxlanılması ən effektiv üsullardır. Təbii gübrələrdən istifadə və düzgün suvarma da ağacın sağlamlığına müsbət təsir göstərir.

Nar Ağacının Faydaları və İstifadə Sahələri

Qida və Dərman Kimi İstifadəsi

Nar meyvəsi tərkibində şəkər, üzvi turşular, vitaminlər (C, B1, B2, PP), minerallar (kalium, dəmir, kalsium, fosfor), antioksidantlar və fitonutrientlərlə zəngindir.

Narın Faydaları

İmmuniteti gücləndirir
Qanazlığı aradan qaldırır, qan dövranını yaxşılaşdırır
Həzmi yaxşılaşdırır, iştahanı artırır
Antiseptik və iltihab əleyhinə təsiri var
Xərçəngə qarşı qoruyucu təsiri elmi olaraq sübut olunub
Təzyiqi tənzimləyir
Dəriyə parlaqlıq verir, qocalmanı ləngidir
Enerji verir və yorğunluğu aradan qaldırır

Nar Ləpəsi və Qabığının Faydaları

Nar ləpəsi – təbii antioksidant, ürək-damar xəstəliklərinin qarşısının alınmasına kömək edir.
Nar qabığı – dəmləmə və toz halında ishal, bağırsaq problemləri üçün xalq təbabətində istifadə edilir.
Nar tumu – yağı kosmetologiyada və tibbdə istifadə olunur.

Nar Şirəsi və Məhsulları

Nar şirəsi – təbii enerji mənbəyi, ürək və qan-damar sistemi üçün faydalı, immuniteti gücləndirir.
Nar şərabı – alkoqollu içki kimi, əsasən Qafqaz ölkələrində istehsal olunur.
Narşərab – Azərbaycan mətbəxinin ayrılmaz hissəsidir, əsasən müxtəlif yeməklərdə, xüsusən ləvəngi və plovda istifadə olunur.
Nar sirkəsi – salat və souslarda, həmçinin bəzi xalq təbabəti reseptlərində işlədilir.
Nar mürəbbəsi və nar bəkməzi – şirin və faydalı qida məhsuludur.

Azərbaycanda Narçılığın İnkişafı və İxracı

Göyçay Narı və Nar Festivalı

Azərbaycanda narçılıq ənənəsi xüsusilə Göyçay rayonu ilə bağlıdır. Göyçay narı yüksək keyfiyyəti, iri meyvələri və şirin dadı ilə məşhurdur. Hər il burada Nar Festivalı keçirilir. Festivalda ən yaxşı nar məhsulları, xalq sənətkarlığı nümunələri və nar yeməkləri nümayiş olunur.

İxrac və İqtisadi Əhəmiyyət

Azərbaycan narı Rusiya, Avropa, Yaxın Şərq və MDB ölkələrinə ixrac olunur. Son illərdə nar məhsullarının ixracı sürətlə artır və ölkə iqtisadiyyatı üçün gəlirli sahəyə çevrilib. Dövlət dəstəyi ilə yeni nar bağları salınır, müasir emal və qablaşdırma müəssisələri açılır.

Narçılığın İnkişaf Perspektivləri

Yeni texnologiyaların tətbiqi, yüksək məhsuldar və xəstəliklərə davamlı sortların yaradılması, ekoloji təmiz istehsal metodlarının tətbiqi narçılığın gələcək inkişafı üçün əsasdır. Həmçinin, nar məhsullarının çeşidləri artırılmalı, onların markalanması və dünya bazarında tanıdılması üçün tədbirlər görülməlidir.

Nar Ağacının Ekoloji və Ətraf Mühitə Təsiri

Nar ağacı torpağın eroziyasının qarşısını alır, ekosistemə müsbət təsir göstərir. Nar bağları kənd yerlərində mikroiqlimi yaxşılaşdırır, toz və qazların torpağa hopmasının qarşısını alır, həmçinin arıçılıq üçün də əvəzsizdir – nar çiçəkləri arılar üçün zəngin nektar mənbəyidir.

Nar Ağacı Folklorda, Ədəbiyyatda və Mədəniyyətdə

Nar ağacı və meyvəsi Azərbaycan folklorunda, poeziyada, rəssamlıqda və tətbiqi sənətdə xüsusi rəmzə çevrilib. Nar bolluq, məhsuldarlıq, səadət, ailə firavanlığı və sevgi rəmzi kimi təqdim olunur. Qədim bayatılarda, nağıllarda, aşıq şeirlərində nar tez-tez xatırlanır.

Məsələn:

“Nar tək böyüyüb, nar tək bölünmək” – həmrəyliyin, birliyin simvolu.
“Nar dənəsi – ailə bərəkəti” – qədim ailə mərasimlərində nar meyvəsi təmiz, saf niyyətin, bərəkətin simvolu olub.

Nar ağacı Azərbaycanın milli ornamentlərində, xalça və tikmələrində də geniş təsvir olunur.

Nar Ağacının Məişətdə və Sənayedə İstifadəsi

Nar təkcə qida və dərman deyil, həm də sənaye üçün əhəmiyyətli bitkidir. Onun ləpəsi, qabığı, çiçəyi və hətta budaqları xalq təbabətində, kosmetologiyada, boyaqçılıqda, aşqar kimi və digər sahələrdə istifadə olunur. Nar qabığından və çiçəyindən təbii boyalar, dəmləmələr hazırlanır. Nar şirəsinin və tum yağının kosmetik vasitə kimi istifadəsi də geniş yayılıb.

Nar Məhsulları və Onların Hazırlanması

Nar Şirəsi

Nar şirəsi hazırlamaq üçün yetişmiş və şirəli meyvələr seçilir, qabığı təmizlənir, ləpələri sıxılır. Təmiz şirə steril qablaşdırılır və sərin yerdə saxlanılır.

Narşərab

Narşərab Azərbaycan mətbəxinin ənənəvi sousudur. Turş və şirin nar növləri seçilərək sıxılır, suyu süzülür və od üzərində buxarlanaraq qatılaşdırılır. Nəticədə tünd rəngli, ətirli və dadlı sous əldə olunur.

Nar Mürəbbəsi

Nar ləpəsi, şəkər və az miqdarda limon duzu istifadə olunaraq hazırlanan nar mürəbbəsi, xüsusi dad və aroma ilə seçilir. Çay süfrələrinin əvəzolunmaz delikateslərindən biridir.

Nar Bəkməzi və Nar Sirkəsi

Bəkməz – nar şirəsinin qatılaşdırılması və təbii şəkərin karamelizə olunması nəticəsində əldə edilir. Sirkə – nar şirəsinin təbii fermentasiya yolu ilə çevrilməsindən alınır.

Nar Ağacının Yetişdirilməsi: Praktik Məsləhətlər

Nar bağını günəşli, küləklərdən qorunan yerdə salmaq lazımdır.
Ağır və bataqlıq torpaqlarda nar əkmək məsləhət görülmür.
Yaz və ya payızda şlam və ya pöhrələr torpağa əkilməlidir.
Gənc ağaclar 2-3 ildə bir dəfə budanmalıdır.
Baharda və yayda müntəzəm suvarma, gübrələmə aparılmalıdır.
Xəstəlik və zərərvericilərə qarşı profilaktik tədbirlər görmək lazımdır.

Nar Haqqında Maraqlı Faktlar

Nar meyvəsinin toxum sayı 600-ə yaxın olur və bu, müxtəlif mənbələrdə bərəkət simvolu kimi izah edilir.
Qədim Misirdə fironlar narı ölüm və həyat arasında körpü hesab ediblər.
Nar, dünyada ən qədim becərilən meyvə ağaclarından biridir.
Hindistan, İran və Azərbaycan narçılıq üzrə ən iri ölkələrdəndir.
Nar ləpəsindən əldə olunan yağ kosmetologiyada yüksək qiymətləndirilir.
Nar ağacının 200 ildən çox yaşaması mümkündür.
Qədim yəhudi və xristian mənbələrində nar Cənnət meyvəsi kimi təqdim olunur.

Azərbaycanda Narçılığın Sosial və Mədəni Rolu

Narçılıq kənd yerlərində əhalinin əsas məşğulluq sahələrindən biridir. Nar bağları ailə təsərrüfatlarının gəlir mənbəyidir. Nar məhsulları milli mətbəxin, folklorun və adət-ənənələrin ayrılmaz hissəsidir.

Nar Festivalı həm iqtisadi, həm də mədəni tədbir kimi regionun inkişafında xüsusi rol oynayır. Burada narçılıqla məşğul olan fermerlər, sənətkarlar, eləcə də turistlər bir araya gəlir, milli irsimiz olan narın müxtəlif növləri, yeməkləri və məhsulları nümayiş etdirilir.

Nar ağacı və onun meyvəsi — nar, Azərbaycan təbiətinin, kənd təsərrüfatının və mədəniyyətinin canlı simvoludur. O, ölkəmizin iqtisadiyyatında, məişətində, sağlamlıq və qida mədəniyyətində, eləcə də milli-mənəvi irsində xüsusi yer tutur. Narçılığın inkişafı, yeni texnologiyaların tətbiqi və məhsulların dünya bazarına çıxarılması Azərbaycan kənd təsərrüfatının strateji istiqamətlərindəndir. Nar ağacının ekoloji, iqtisadi və mədəni əhəmiyyəti yalnız bu gün üçün deyil, gələcək nəsillər üçün də vacibdir. Azərbaycanda narçılığın gələcəyi parlaqdır və nar ağacı ölkəmizin milli sərvəti kimi daim qorunacaq, inkişaf etdiriləcəkdir.