Təmizlik və paklıq hər bir cəmiyyətin, xüsusilə də dini və mədəni dəyərlərin əsas sütunlarından biridir. Azərbaycan xalqının gündəlik həyatında maddi və mənəvi təmizliyin xüsusi yeri vardır. Qüsul da məhz bu baxımdan insan həyatında mühüm rol oynayan dini və gigiyenik bir ibadət növüdür. Ən qədim zamanlardan bəri fərdi və ictimai münasibətlərin, ibadətin və mənəviyyatın ayrılmaz hissəsi kimi qəbul olunan qüsul, həm İslam dininin, həm də Şərq mədəniyyətinin fundamental qaydalarından sayılır. Müxtəlif sivilizasiyalarda təmizliyin rəmzi olan qüsul, insanı yalnız zahirən deyil, həm də batinən saflaşdırır, ruh və bədən arasında harmoniya yaradır.
Qüsul nədir?
Qüsul ərəb mənşəli ğusl sözündən yaranıb və əsas mənası tam yuyunmaq, bədənin bütününü təmizləmək deməkdir. İslam dinində qüsul böyük təmizlik sayılır və müəyyən hallarda hər bir müsəlman üçün vacib olur. Qüsul yalnız gigiyenik məqsəd daşımır, eyni zamanda insanın ibadətə, ictimai həyata, mənəvi təmizlik və Allaha yaxınlığa hazırlığıdır.
İslamda qüsul fərdi ibadətlərin başlanğıc şərtlərindən biridir. Bəzi dini əməliyyatlar qüsulsuz qəbul olunmur. Quran və Sünnədə qüsulun vacibliyi ilə bağlı açıq göstərişlər verilib. Qurani-Kərimdə “Nisa” surəsinin 43-cü ayəsində, Maidə surəsinin 6-cı ayəsində və Peyğəmbərin hədislərində qüsulun xüsusi əhəmiyyəti vurğulanır. Qüsul əsasən cinsi əlaqədən, heyzdən və nifasdan sonra, eləcə də müəyyən hallarda, məsələn, cümə və bayram namazlarından əvvəl, meyit yuyulmasında və digər dini səbəblərlə yerinə yetirilir.
Qaydaları və mərhələləri
Qüsulun alınması xüsusi niyyət və ardıcıl addımlarla həyata keçirilir. Qüsul almaq üçün ilk növbədə niyyət etmək vacibdir. Niyyət insanın daxilində qüsulu Allah rizası üçün, təmizlik və ibadət üçün yerinə yetirmək qərarını ifadə edir. Qüsulun əsas mərhələləri aşağıdakılardır:
- Əvvəlcə əllər, bədən üzvləri və bədənin çirkli hissələri yuyulur;
- Daha sonra bədəndə olan bütün nəcis və murdarlıqlar tam şəkildə təmizlənir;
- Başdan başlayaraq bədənin hər bir hissəsinə, xüsusən də saç dibinə və dəriyə su dəydiyinə əmin olunur;
- Ən sonda sağ tərəf, sonra isə sol tərəf tam şəkildə yuyulur.
Qüsul zamanı ağıza və buruna su verilməsi tövsiyə edilir. Dini qaydalara görə, qüsul alanda bədənin heç bir yerində quru hissə qalmamalıdır. Qüsul suyu təmiz, axar və dəyişik olmamalıdır.Bulaq, quyu, çay və ya kran suyu istifadə oluna bilər. Qüsul almaq üçün xüsusi dua və ya söz oxumağa ehtiyac yoxdur, lakin niyyət şərtdir.
Qüsulsuz oruc tutmaq və ibadətə təsiri
Qüsul ibadətin qəbul olunmasında əsas şərtlərdən biridir. Qüsulsuz namaz, bəzi məzhəblərdə oruc və digər dini ayinlər qəbul edilmir. Əgər bir müsəlman cinsi münasibətdən sonra və ya heyz/nifas halı bitdikdən sonra qüsul etmədən namaz qılarsa və ya oruc tutarsa, həmin ibadətləri şəriət baxımından düzgün sayılmır.
Oruc zamanı əsas olan niyyət və bədən təmizliyidir. Lakin oruc tutan şəxsə gün çıxmadan əvvəl qüsul almaq tövsiyə edilir, əgər gecikərsə, oruc batil olmur, lakin namazları qüsulsuz qılmaq olmaz. Belə hallarda dərhal qüsul almaq, sonra ibadətə başlamaq lazımdır. Qüsulsuz oruc tutmaq dini baxımdan günah sayılmır, ancaq qüsulsuz namaz qılmaq qəbul olunmur.
Qüsul sözləri və niyyətin rolu
Qüsul zamanı xüsusi “qüsul sözləri” deyiləndə əsasən niyyət nəzərdə tutulur. Yəni, insan qəlbən və ya dodaqaltı “qüsulu Allah rizası üçün, ibadətə hazırlıq məqsədi ilə yerinə yetirirəm” deyə niyyət edir. Bəzi dini mənbələrdə qüsul zamanı oxunan dua və zikir formaları verilir. Amma əsas vacib olan, niyyətin səmimi və düzgün olmasıdır. Yalnız niyyət olmadan, adi yuyunma qüsul sayılmır. Niyyət bədənin və ruhun təmizlənməsinə mənəvi güc verir və insanın diqqətini Allaha yönəldir.
Qüsulu pozan hallar və əməllər
Qüsulu pozan əsas hallar bunlardır:
- Cinsi əlaqə : Hər iki tərəf üçün qüsul vacib olur.
- İstimna : Eyni qayda tətbiq olunur.
- İxtilam : Qüsul vacibdir.
- Heyz və nifas : Qadınlarda bu hallar bitdikdən sonra qüsul şərtdir.
- Meyyit yuyulmasında iştirak edən şəxslər üçün: Bəzi məzhəblərdə vacib sayılır.
Əlavə olaraq, bəzən qüslun pozulmasına səbəb olan hallar barədə məzhəblər arasında cüzi fərqlər mövcuddur. Məsələn, bəzi yerlərdə doğuşdan sonra, bəzilərində isə müəyyən cinsi orqanlardan qan və ya başqa maye axması kimi hallar əlavə səbəb kimi göstərilir. Bu qaydalar əsasən İslam hüququnun müxtəlif şaxələrində şərh olunur.
Qüsulun faydaları
Qüsulun insan sağlamlığı üçün faydaları təkcə dini baxımdan deyil, elmi və gigiyenik tərəfdən də sübut olunub. Tam bədən yuyunması dərinin təmizlənməsi, gözenəklərin açılması, mikrobların və zərərli bakteriyaların aradan qalxması, bədən qoxusunun azalması və ümumi sağlamlığın yaxşılaşmasına kömək edir. Müntəzəm qüsul almaq dəri xəstəlikləri, infeksiya və allergik reaksiyaların qarşısını almaqda effektiv vasitədir.
Mənəvi baxımdan qüsul insanı ruhən təzələyir, günahların və mənəvi çirkinliklərin aradan qalxdığı hissi verir. İslamda qüsul insanı ibadətə, dua və zikrə, həmçinin sosial həyata hazırlayır. Qüsul alan insan daha rahat, gümrah və Allaha yaxın hiss edir. Bu həm şəxsi inkişaf, həm də ictimai münasibətlər üçün müsbət təsir yaradır.
Praktik göstərişlər və məsləhətlər
Qüsulun ev şəraitində alınması üçün xüsusi şərtlər və asan qaydalar mövcuddur. Ən əsası təmiz suyun və məxfi, rahat şəraitin olmasıdır. Qüsul almağa başlamazdan öncə bədənin çirkli və murdar hissələri yuyulmalıdır. Başdan başlayıb bədənin hər hissəsinə su çatdırmaq lazımdır. Xüsusilə saç diblərinin, bədənin qıvrım hissələrinin, qulaqların və qoltuq altının yaxşıca yuyulmasına diqqət edilməlidir.
Evdə qüsul alarkən vanna, duş və ya hovuzdan istifadə edilə bilər. Qüsul üçün suyun xüsusi temperaturda olması şərt deyil, lakin orta dərəcədə isti və ya ilıq su tövsiyə edilir. Qüsul alarkən insan başqalarının görmədiyi bir yerdə olmalı, bədənin hər hissəsinə su çatdığından əmin olmalıdır. Qüsuldan sonra adətən dəstəmaz almaq tövsiyə olunur, lakin vacib deyil.
Qüsulda istifadə olunan su və tələblər
Qüsul üçün istifadə olunan suyun təmiz, axar və təbii olması şərtdir. Dini qaydalara əsasən, suyun öz rəngi, qoxusu və dadı dəyişməməlidir. Çirkli, murdar və ya içməyə yaramayan su ilə qüsul almaq düzgün sayılmır. Kran suyu, bulaq, çay, quyu və ya yağış suyu istifadə edilə bilər.
Suyun az olması hallarında təyəmmüm mümkündür, lakin əsas qayda suyun mövcudluğu və istifadə üçün yararlı olmasıdır. Qüsulun təmizliyi həm bədən, həm də geyim və ətraf mühit üçün vacibdir. İslamda təmizlik yalnız şəxsi gigiyena deyil, eyni zamanda cəmiyyət və təbiət üçün də vacib sayılır.
Dini və sosial əhəmiyyəti
Qüsul yalnız fərdi ibadətin deyil, eyni zamanda ictimai və dini həyatın vacib elementidir. Məscidə, dini mərasimlərə, cümə və bayram namazlarına, Həcc və Ümrə ziyarətinə gedərkən qüsul almaq tövsiyə edilir. Bu, həm də sosial münasibətlərdə hörmət, təmizlik və ədəbin göstəricisidir. İslamda qüsul həm ibadətin təməli, həm də cəmiyyətə nümunəvi insan olmanın şərtidir.
Qüsul alan şəxs öz bədənini, ruhunu və ətrafını təmiz saxlayaraq Allahın əmrini yerinə yetirmiş olur. Bununla yanaşı, qüsul almaq, ailədə, işdə və ictimai həyatda da müsbət əhval-ruhiyyə, sağlamlıq və rifah gətirir.
Qüsullar və xüsusi hallar
İslamda fərqli qüsul növləri mövcuddur. Ən məşhurları janabat qüsulu, heyz və nifas qüsulu , meyit qüsulu və cümə-bayram qüsullarıdır. Hər birinin şərtləri və məqsədi fərqlidir. Qüsul almaq üçün xüsusi qaydalar və vaxtlar olsa da, ümumi prinsiplər dəyişmir.
Qüsulun dini, tibbi və sosial faydaları, ailə və ictimai münasibətlərdəki rolu, insanın həyatında yaratdığı rahatlıq və mənəvi yüksəliş ənənəvi dəyərlərin qorunmasında mühüm yer tutur. Qüsul almaq həm şəxsi, həm də ailə və cəmiyyət sağlamlığının təminatıdır.
Qüsul insan həyatında yalnız fiziki təmizlik deyil, həm də mənəvi və sosial yüksəliş, Allaha yaxınlaşma vasitəsidir. Dini qaydalara əməl etməklə, gigiyenik vərdişləri gündəlik həyata tətbiq etməklə, qüsulun insan sağlamlığına və ruhi vəziyyətinə təsirini hiss etmək mümkündür. Qüsul ibadətin və sosial münasibətlərin ayrılmaz hissəsi, cəmiyyətin və fərdin inkişafı üçün mühüm amildir. Hər bir müsəlmanın həyatında qüsul təmizlik, səliqə və mənəvi paklığın simvoludur. Onun düzgün və şüurlu yerinə yetirilməsi təkcə ibadətin deyil, həm də şəxsi və ictimai həyatın bünövrəsini təşkil edir.
Ən çox verilən suallar
Qüsul tam bədən yuyunmasıdır. Cinsi əlaqədən sonra, heyz və nifas halı bitdikdə, bəzi dini mərasimlərdən əvvəl və bəzən meyyit yuyulmasında vacib olur.
Əsasən cinsi əlaqə, istimna (masturbasiya), ixtilam (yuxuda məni gəlməsi), heyz və nifas hallarının başa çatması, bəzi hallarda doğuşdan sonra qüsul vacib olur.
Niyyət etmək, bədənin bütün hissələrini su ilə islatmaq, çirkli hissələri təmizləmək və hər yerə su çatdırmaq vacibdir.
Qüsulsuz oruc tutmaq dini baxımdan günah deyil, ancaq qüsulsuz namaz qılmaq düzgün deyil. Qüsul geciksə, ibadətlər təxirə salınmamalıdır.
Təmiz, axar və içməyə yararlı su. Çirkli, pis qoxulu və ya rəngi dəyişmiş su ilə qüsul almaq olmaz.
Bədəni mikroblardan, çirkdən təmizləyir, dəri və orqanizmin sağlamlığına faydalıdır, həmçinin mənəvi təmizlik və ruhi rahatlıq yaradır.
Rahat, məxfi bir şəraitdə, bədənin bütün hissələrinə su çatdırmaq, gigiyena və təmizlik qaydalarına riayət etmək lazımdır.
Əsas olan niyyət etməkdir. Niyyət qəlbdə və ya dodaqaltı deyilir, xüsusi dua və ya zəruri söz vacib deyil.
Janabat, heyz, nifas, cümə, bayram, meyyit qüsulu kimi növləri var. Hər birinin dini qaydası və məqsədi fərqlidir.
Əvvəlcə bədəni murdarlıqlardan təmizləmək, sonra başdan-ayağa hər yeri su ilə islatmaq. Qüsuldan sonra dəstəmaz almaq tövsiyə olunur, lakin şərt deyil.
