Qüds – insan sivilizasiyasının, dini düşüncənin və tarix boyu formalaşan bəşəriyyətin mühüm məkanlarından biridir. Bu şəhər təkcə dini baxımdan deyil, həm də siyasi, mədəni və coğrafi əhəmiyyəti ilə dünya tarixinin vacib sətirlərində yer alır. Minilliklərdən bəri Qüds, müxtəlif dövlətlərin və xalqların diqqət mərkəzində olub. Hər bir imperiya və sivilizasiya üçün Qüdsün özünəməxsus anlamı, dəyəri və simvolizmi olub. Burada, müxtəlif dövrlərdə siyasi hakimiyyət, dini ziddiyyətlər, mədəniyyətlərarası əlaqələr, eyni zamanda sülh və qarşıdurmalar yaşanıb.
Qüds Şəhərinin Tarixi İcmalı
Qüds şəhərinin tarixi təqribən 5 min ildən artıq bir dövrü əhatə edir. Arxeoloji qazıntılar bu ərazidə hələ eramızdan əvvəl IV minillikdə məskunlaşma olduğunu göstərir. Qüds coğrafi baxımdan Yaxın Şərqin mərkəzində, tarixi Yəhudiyə dağlıq ərazisində yerləşir. Şəhər həm sivilizasiya yollarının, həm də mədəniyyətlərin kəsişməsində qərar tutub. Yəhudi, xristian və müsəlman dünyasının bir araya gəldiyi Qüds, müqəddəs sayılan bir şəhər olmaqla bərabər, tarix boyunca dəfələrlə mühasirəyə alınıb, dağıdılıb, yenidən qurulub.
Qüdsün ən mühüm özəlliklərindən biri, burada üç böyük dünya dininin izlərinin olmasıdır. İslam üçün Əl-Əqsa məscidi və Qübbətüs-Səxra, xristianlar üçün Müqəddəs Qəbir Kilsəsi, yəhudilər üçün isə Qərb Divarı bu şəhərdə yerləşir. Hər bir dini cərəyan öz müqəddəs ibadət məkanını qoruyur və buranı ilahi bir mərkəz kimi qəbul edir. Məhz bu səbəbdən, Qüds bəşəriyyətin dini tarixində misilsiz rol oynayır.
Qüds Krallığının Yaranması və Tarixi
Tarixdə Qüds krallığının yaranması Birinci Səlib yürüşləri ilə birbaşa bağlıdır. 1096-cı ildə Avropanın müxtəlif ölkələrindən gələn səlibçi orduları, xristian dünyası üçün müqəddəs hesab olunan Qüds şəhərini 1099-cu ildə ələ keçirdilər. Şəhərin işğalı böyük qırğın və dağıntı ilə müşayiət olundu. Bundan sonra Qüdsdə xristianların idarəçiliyi rəsmi olaraq təsis edildi və Yerusəlim Krallığı adlanan dövlət quruldu.
Yerusəlim Krallığı, yalnız Qüds şəhəri ilə məhdudlaşmırdı. Qısa müddətdə onun hakimiyyəti Beyrut, Akka, Sayda, Yaffa, Qeysəriyyə və digər ətraf bölgələri də əhatə etməyə başladı. Krallığın ilk başçısı Bulonlu Qodfrey oldu. O, “Müqəddəs Qəbirin Mühafizəçisi” kimi tanındı, çünki rəsmi olaraq kral titulunu qəbul etmədi. Onun ölümündən sonra qardaşı Boduin Yerusəlim kralı oldu və dövlətə monarxiya forması verildi. Qüds krallığı xristian Avropası üçün dini və siyasi baxımdan son dərəcə önəmli idi, lakin burada mövcudluq qısa müddətli oldu.
Qüds Krallığının Süqutu
Qüds Krallığının süqutunda ən önəmli rol oynayan şəxs Səlahəddin Əyyubi oldu. 1187-ci ildə Hattin döyüşündə səlibçiləri ağır məğlubiyyətə uğradan Səlahəddin Əyyubi Qüdsü geri aldı. Şəhərin fəthi yeni bir dövrün başlanğıcı idi – müsəlmanlar yenidən Qüdsdə siyasi və dini hakimiyyəti bərpa etdilər. Bu hadisə səlib yürüşlərinin nəticələrinə ciddi təsir etdi və Qüds uğrunda yeni səlib yürüşləri başlandı. Yerusəlim Krallığı isə Qüdsü itirdikdən sonra bir neçə dəfə paytaxtını dəyişdi, sonrakı illərdə isə 1291-ci ildə tamamilə süqut etdi və səlibçilər Şərqdəki son dayaq nöqtələrini də itirdilər.
Qüds Fatehi Səlahəddin Əyyubi
Səlahəddin Əyyubi Yaxın Şərq tarixinə adını qızıl hərflərlə yazdırmış liderlərdən biridir. 1137-ci ildə Tikrit şəhərində doğulan Səlahəddin, Əyyubilər dövlətinin qurucusu olmuşdur. O, ilk dəfə Misirdə siyasi hakimiyyət əldə etdi, daha sonra isə Suriyadakı müsəlman qüvvələrini birləşdirdi və Qüdsü səlibçilərdən azad etdi. Səlahəddinin Qüdsün fəthi həm dini, həm də insani baxımdan simvolik idi: o, şəhəri müdafiəsiz xristianlara qarşı mərhəmətli davranışla, dini tolerantlıqla geri aldı. Şəhərin tərk edilməsinə icazə verdi və xristian dul qadınlara, uşaqlara şəxsi vəsaitindən kömək etdi. Səlahəddin Əyyubinin adını bu gün də bütün müsəlman aləmi ehtiramla anır.
Qüds Gününün Əhəmiyyəti və Təşkili
Qüds Günü müsəlman dünyası üçün mühüm siyasi və mənəvi əhəmiyyət kəsb edən bir gündür. İlk dəfə 1979-cu ildə İran İslam İnqilabının lideri Ayətullah Xomeyni tərəfindən təşəbbüs göstərilərək, Fələstin xalqına həmrəylik, Qüdsün azadlığı və haqqın bərpası naminə hər il Ramazan ayının sonuncu cümə günü qeyd olunur. Bu gün, yalnız İranda deyil, bir sıra digər müsəlman ölkələrində, eləcə də Azərbaycanda müsəlman icmaları tərəfindən qeyd edilir. Qüds Gününün əsas məqsədi, Qüdsün bütün müsəlmanlar üçün ortaq dəyər olduğunu vurğulamaq və beynəlxalq ictimaiyyəti bu şəhərin taleyinə biganə qalmamağa çağırmaqdır.
Qüds Şəhərinin Coğrafiyası və Xəritəsi
Qüds şəhəri, Yəhudiyə platosunda, dəniz səviyyəsindən 747 metr hündürlükdə yerləşir. Ölü dənizə təxminən 24 km, Aralıq dənizindən isə 57 km uzaqlıqdadır. Şəhər quraq və subtropik iqlimə malikdir, yay aylarında burada isti və quru hava, qışda isə nisbətən sərin və yağışlı günlər olur. Qüds müxtəlif təbii relyef elementləri ilə zəngindir: burada dağlıq ərazilər, vadilər və qısa məsafədə geniş düzənliklər bir-birini əvəz edir.
Qüdsün xəritəsi tarixi baxımdan çoxsaylı mədəni və dini abidələrlə zəngindir. Şəhərin mərkəzi hissəsi olan Köhnə Qüds divarlarla əhatələnib və dörd böyük kvartala – müsəlman, yəhudi, xristian və erməni kvartallarına bölünür. Burada yerləşən dini abidələr – Əl-Əqsa məscidi, Qübbətüs-Səxra, Qərb Divarı və Müqəddəs Qəbir Kilsəsi – hər il milyonlarla insan tərəfindən ziyarət olunur.
Qüdsün Nadirliyi və Dünyada Yeri
Qüds sadəcə dini abidələri və siyasi tarixi ilə deyil, həm də unikal nadirliyi ilə seçilir. Dünyada heç bir şəhər bu qədər müxtəlif dini icmanın bir arada yaşadığı, bir-birinə hörmət etdiyi və eyni zamanda qarşıdurmaların da yaşandığı bir məkana çevrilməyib. Qüds nadirliyi həm də onun əfsanəvi statusunda, minillər boyu müxtəlif xalqların və mədəniyyətlərin birgəyaşayışında, bəzən də münaqişələrin və dini anlaşılmazlıqların mərkəzi olmasında öz əksini tapır.
Qüds Fəthi: Tarixdə Dönüş Nöqtəsi
Qüdsün fəthi, yalnız müsəlman tarixində deyil, ümumilikdə dünya tarixində dönüş nöqtəsi kimi qiymətləndirilir. Səlahəddinin rəhbərliyi altında müsəlmanlar Qüdsü azad etdikdən sonra, şəhərdəki dini azlıqların və qeyri-müsəlman icmaların hüquqları qorundu, abidələrə toxunulmadı və dini ayinlərin icrasına şərait yaradıldı. Bu, o dövr üçün nadir hallardan biri sayılır və Səlahəddinin adını əbədiləşdirən ən önəmli faktorlardandır.
Qüdsün Bugünkü Statusu və Beynəlxalq Əhəmiyyəti
Müasir dövrdə Qüds dünya siyasətinin ən çox müzakirə olunan şəhərlərindən birinə çevrilib. İsrail və Fələstin arasında gərginliyin mərkəzi, həmçinin beynəlxalq ictimaiyyət üçün həssas nöqtə olan Qüds, hələ də sülh və sabitlik arzusunun simvoludur. Bu şəhərin gələcəyi ilə bağlı qərarların verilməsi və burada yaşayan müxtəlif dini və etnik icmaların hüquqlarının qorunması bəşəriyyət üçün prioritet məsələ olaraq qalır.
Ən Çox Verilən Suallar
Qüds Krallığı 1099-cu ildə Birinci Səlib yürüşü nəticəsində Avropadan gələn xristian səlibçiləri tərəfindən yaradılıb. Qüdsün işğalından sonra şəhər və ətraf ərazilərdə xristian idarəçiliyi quruldu və bu krallıq Avropa ilə Yaxın Şərq arasında mühüm körpü rolunu oynadı.
Krallıq 1187-ci ildə Səlahəddin Əyyubinin rəhbərliyi ilə müsəlmanlar tərəfindən məğlub edildi. Sonrakı illərdə krallıq zəiflədi və nəhayət, 1291-ci ildə Şərqdəki son səlibçi qalası olan Akka da itirildi, bununla da Yerusəlim Krallığı sona çatdı.
Səlahəddin Əyyubi 12-ci əsrdə yaşamış, Əyyubilər dövlətinin qurucusu, Qüdsün fatehi və müsəlmanların böyük lideridir. O, yalnız hərbi lider kimi deyil, eyni zamanda insansevər, ədalətli və tolerant bir hökmdar kimi də məşhurdur.
Qüds Günü müsəlman dünyasında Qüds şəhərinin və Fələstin xalqının hüquqlarına dəstək məqsədilə qeyd olunur. Ramazan ayının son cümə günündə keçirilən bu tədbir, Qüdsün bütün müsəlmanlar üçün bir dəyər olduğunu vurğulamaq üçün təşkil edilir.
Qüds Yaxın Şərqdə, dəniz səviyyəsindən 747 metr yüksəklikdə, Yəhudiyə platosunda yerləşir. Şəhər tarixi kvartallara bölünüb və burada müxtəlif dini və mədəni abidələr cəmlənib.
Qüds dünyanın yeganə şəhəridir ki, burada üç böyük səmavi dinin müqəddəs məkanları bir yerdə cəmləşib. Müxtəlif dövrlərdə müxtəlif xalqlar və dinlər burada bir arada yaşayıb.
Qüdsün Səlahəddin Əyyubi tərəfindən fəthi dinlərarası tolerantlıq və humanizmin nadir nümunəsi kimi tarixə düşüb. Bu hadisə müsəlmanların dini və siyasi birliyinin göstəricisi olub.
Yerusəlim Krallığı dövründə Beyrut, Akka, Sayda və digər bölgələr də bu krallığa tabe idi, lakin sonradan bu ərazilər səlibçilərin zəifləməsi ilə itirildi.
Əl-Əqsa məscidi, Qübbətüs-Səxra, Qərb Divarı, Müqəddəs Qəbir Kilsəsi, həmçinin digər mühüm dini və mədəni abidələr Qüdsün simvoluna çevrilib.
Qüdsün statusu beynəlxalq səviyyədə hələ də mübahisəli qalır. Şəhərin gələcək taleyi və burada yaşayan icmaların hüquqları barədə yekdil qərar yoxdur, lakin Qüds daim beynəlxalq diqqət mərkəzindədir.
