QPM Peyvəndi : Təsiri, Məqsədi, Əhəmiyyəti

Müasir tibbin ən böyük nailiyyətlərindən biri olan peyvəndlər, bəşəriyyəti bir çox ölümcül və əlil edən xəstəliklərdən qoruyur. Peyvəndlərin tətbiqi nəticəsində milyonlarla insanın həyatı xilas olub, infeksion xəstəliklərə qarşı kollektiv immunitet formalaşıb. QPM peyvəndi də bu kontekstdə xüsusi əhəmiyyətə malikdir. QPM peyvəndi – qızılca, parotit və məxmərəyə qarşı qoruma məqsədi daşıyan, hər bir ailənin və cəmiyyətin sağlamlığını təmin edən ən mühüm vaksinlərdən biridir.

QPM Peyvəndinin Tərkibi və Məqsədi

QPM peyvəndi, üç virus – qızılca, parotit və məxmərək viruslarına qarşı eyni anda immunitet yaradır. Bu vaksin, zəiflədilmiş (attenuasiya olunmuş) canlı viruslar əsasında hazırlanır. Bu, insan orqanizminə virusun zəif formasını təqdim edərək, immun sistemini real infeksiyaya qarşı “məşq etdirir” və güclü qoruma təmin edir. Beləliklə, həm fərdi, həm də ictimai immunitet formalaşır. Məqsəd təkcə fərdi deyil, cəmiyyət səviyyəsində xəstəliklərin yayılmasının qarşısını almaqdır.

Reklam

QPM Peyvəndinin Tarixi və İnkişafı

QPM peyvəndinin bir vaksin kimi istifadəsinə 1971-ci ildən ABŞ-da başlanılıb. Bir çox ölkələrdə, o cümlədən Azərbaycanda da bu peyvənd rəsmi dövlət peyvənd təqviminə daxil edilib və artıq uzun illərdir ki, geniş istifadə olunur. Vaksinin hazırlanması və sınaqdan keçirilməsi illər çəkib və bu müddət ərzində minlərlə könüllü üzərində sınaqlar aparılıb. Tədqiqatların nəticələri göstərib ki, QPM peyvəndi həm təhlükəsiz, həm də effektivdir.

QPM Peyvəndinin Tətbiqi: Kimlərə və Nə Zaman Vurulur?

Azərbaycan Respublikasının Səhiyyə Nazirliyinin təsdiq etdiyi milli immunizasiya proqramına əsasən, QPM peyvəndi adətən uşaqlara iki dəfə – ilk doza 12-15 aylıqda, ikinci doza isə 4-6 yaş arasında vurulur. Peyvənd əsasən uşaq yaşlarında tətbiq olunsa da, bəzi hallarda yeniyetmələrə və hətta böyüklərə də vurula bilər. Əgər şəxs uşaqlıqda peyvənd olunmayıbsa, ya da peyvəndin tam kursunu almamışsa, istənilən yaşda bu vaksini vurdurmaq mümkündür. Vaksin qolun üst hissəsinə, əzələdaxili və ya dərialtı inyeksiya şəklində vurulur.

QPM Peyvəndinin Effektivliyi və Uzunmüddətli Təsiri

QPM peyvəndinin effektivliyi tibb elmi tərəfindən dəfələrlə sübut olunub. Araşdırmalara görə, peyvəndin iki dozası qızılcaya qarşı 97%, parotitə qarşı 88%, məxmərəyə qarşı isə 97-99% effektivlik təmin edir. Bu göstəricilər nəticəsində bir çox ölkələrdə bu xəstəliklər tam nəzarət altına alınıb. Peyvənd olunanların əksəriyyətində immunitet uzun illər, hətta ömürlük davam edir. Yalnız bəzən immunitetin zəifləməsi müşahidə oluna bilər ki, bu halda əlavə doza vurmaq tövsiyə edilir.

Reklam

QPM Peyvəndinin Əhəmiyyəti və İctimai Sağlamlıq

QPM peyvəndinin ictimai sağlamlıqda rolu bənzərsizdir. Tarixə nəzər salsaq, qızılca, parotit və məxmərək xəstəlikləri, xüsusilə uşaqlar və gənc qadınlar arasında geniş yayılmış, minlərlə insanın həyatında fəsadlara, hətta ölümə səbəb olmuşdur. Qızılca xəstəliyi yüksək hərarət, ağır səpgilər və ağırlaşmalarla müşayiət olunur, bəzən pnevmoniya, beyin iltihabı kimi təhlükəli fəsadlara gətirib çıxarırdı. Parotit isə qulaqaltı vəzilərinin şişməsi ilə yanaşı, bəzi hallarda beyin qişası iltihabı, sonsuzluq kimi ciddi problemlərə səbəb ola bilirdi. Məxmərək isə xüsusən hamilə qadınlarda döl üçün ciddi fəsadlar, məsələn, doğuş qüsurları və şikəstlik riski yaradırdı.

QPM peyvəndinin tətbiqi nəticəsində:

Kollektiv immunitet yaranır. Yəni cəmiyyətin böyük hissəsi peyvənd olunduqda, xəstəliklər peyvənd olunmayanlara da yayılmır.
Uşaqlarda və böyüklərdə bu xəstəliklərin sayı dəfələrlə azalıb, epidemiyaların qarşısı alınıb.
Qızılca, parotit və məxmərək nəticəsində ölüm və ağır fəsadların sayı sıfıra yaxınlaşıb.
Məxmərək nəticəsində dölün zədələnməsi, anadangəlmə qüsurların yaranması halları demək olar ki, aradan qalxıb.
Valideynlər və uşaqlar üçün xəstəliklərdən qorunmağın ən təhlükəsiz yolu təmin olunub.

Dünya Səhiyyə Təşkilatı və bir çox ölkələr QPM peyvəndinin tətbiqini prioritet elan edərək, onun yüksək səviyyədə həyata keçirilməsi üçün milli və regional immunizasiya proqramları həyata keçirir. İctimai sağlamlıq üçün peyvəndlərin əhəmiyyəti yalnız fərdi müdafiə ilə məhdudlaşmır, həm də bütün cəmiyyətin xəstəlik yükünün azalmasına və səhiyyə xərclərinin minimuma enməsinə səbəb olur.

QPM Peyvəndinin Əks-Göstərişləri və Yan Təsirləri

Hər bir tibbi müdaxilədə olduğu kimi, QPM peyvəndinin də bəzi hallarda vurulması məsləhət görülmür və ya diqqət tələb edir. Əks-göstərişlər və ehtiyat tədbirləri aşağıdakılardır:

Əks-göstərişlər:

Ağır allergik reaksiya: Əgər uşaq və ya böyüklər əvvəllər QPM peyvəndinə və ya peyvəndin tərkibində olan komponentlərə (jelatin, neomisin və s.) qarşı güclü allergik reaksiya (anafilaksiya) keçiribsə, bu halda peyvənd vurulmur.
İmmunitet çatışmazlığı: Qazanılmış və ya irsi immun sistemi zəif olan şəxslərə, o cümlədən xərçəng xəstələrinə, uzun müddət steroid və ya immunosupressiv müalicə alanlara, QPM peyvəndinin vurulması riskli ola bilər.
Hamiləlik: QPM peyvəndi hamilə qadınlara vurulmur. Peyvənddən sonra ən azı 1 ay müddətində hamilə qalmaq məsləhət deyil.
Yüksək qızdırma və ya ağır infeksiya: Uşaq və ya şəxs ağır xəstədirsə və ya yüksək hərarəti varsa, peyvənd müvəqqəti təxirə salınır.

Yan təsirlər:

QPM peyvəndi ümumilikdə təhlükəsiz hesab olunur və əksər hallarda heç bir ciddi yan təsir müşahidə olunmur. Lakin, bəzən yüngül və müvəqqəti yan təsirlər müşahidə oluna bilər:
Yerində ağrı, şişkinlik və ya qızartı: Əksər uşaqlarda inyeksiya yerində yüngül ağrı və ya şişkinlik yarana bilər, bu, normaldır və bir neçə gün ərzində keçib gedir.
Qızdırma: Bəzən peyvənddən sonra 7-12 gün ərzində yüngül və ya orta səviyyəli qızdırma müşahidə oluna bilər. Qızdırma adətən müvəqqəti olur və uşağın vəziyyətini ciddi şəkildə pisləşdirmir.
Səpgilər: Nadir hallarda, vaksin vurdurulduqdan bir neçə gün sonra səpgilər meydana çıxa bilər. Bu, infeksiyanın imitasiyası kimi immun sisteminin reaksiyasıdır.
Səpələnmiş limfa düyünləri və ya yüngül baş ağrısı: Bu təsirlər də çox nadir və yüngül olur.
Çox nadir hallarda: QPM peyvəndindən sonra ciddi allergik reaksiya, qıcolma, trombositlərin azalması kimi hallar qeydə alına bilər. Bu hallar olduqca nadirdir və həkim nəzarəti altında dərhal müdaxilə edilir.

Unutmaq olmaz ki, QPM peyvəndinin riskləri, həmin xəstəliklərin özlərinin yaratdığı təhlükələrə nisbətən dəfələrlə azdır.

Peyvənddən Sonra Nələrə Diqqət Etmək Lazımdır?

Peyvənd vurulduqdan sonra valideynlər və ya peyvənd olunan şəxsin özü bəzi sadə, lakin vacib məqamlara diqqət yetirməlidirlər. Bu, peyvəndə qarşı yaranacaq hər hansı reaksiyanın vaxtında aşkarlanması və düzgün müdaxilə edilməsi üçün əhəmiyyətlidir.

Peyvənd yerinə qulluq: Vurulan nahiyəni təmiz saxlamaq kifayətdir. Əgər azacıq şişkinlik və ya qızartı yaranıbsa, isti su ilə kompres etmək olar.
Qızdırma və narahatlıq: Uşaqda və ya böyüklərdə yüngül qızdırma, halsızlıq və narahatlıq olarsa, bədənin istirahətini təmin etmək, həkim məsləhəti olmadan dərman verməmək məsləhətdir. Hərarət 38,5°C-dən yuxarı olarsa, həkimin məsləhət gördüyü ağrıkəsici və ya hərarətsalıcıdan istifadə oluna bilər.
Səpgilər və allergik reaksiyalar: Əgər peyvənddən sonra səpgilər, şişkinlik, nəfəs almaqda çətinlik və ya digər qeyri-adi əlamətlər yaranarsa, dərhal tibb müəssisəsinə müraciət etmək lazımdır.
Gündəlik fəaliyyət: Peyvənddən sonra uşağın və ya böyüyün gündəlik fəaliyyətini davam etdirməsində problem yoxdur. Əksər hallarda, peyvənd vurulan gün belə, xüsusi məhdudiyyətə ehtiyac olmur.
Su və qida qəbulu: Peyvənddən sonra bol su içmək, düzgün və balanslı qidalanmaq immun sisteminin daha effektiv işləməsinə kömək edir.
İkinci dozaya hazırlıq: Peyvənd təqvimində növbəti dozanın vaxtını həkimlə müəyyənləşdirib, vaxtında və tam kursu almaq vacibdir.

Valideynlərin və böyüklərin ən önəmli vəzifəsi, hər hansı narahatlıq və ya yan təsir baş verdikdə təşvişə düşmədən həkimlə məsləhətləşməkdir. Çox vaxt yan təsirlər yüngül və keçici olur.

QPM Peyvəndinə Qarşı Stereotiplər və Yanlış Fikirlər

Son illərdə bəzi valideynlər arasında peyvəndə qarşı güvənsizlik müşahidə olunsa da, bu əsasən internetdə yayılan elmi əsası olmayan məlumatlardan qaynaqlanır. Tədqiqatlar və beynəlxalq təcrübə sübut edib ki, QPM peyvəndi autizmə, nevroloji və ya digər ağır xəstəliklərə səbəb olmur. Peyvəndin faydaları və insan sağlamlığına töhfəsi elmi cəhətdən dəfələrlə sübut olunub. Dünya Səhiyyə Təşkilatı, UNICEF və digər nüfuzlu qurumlar valideynləri yalnız etibarlı mənbələrdən məlumat almağa çağırır.

QPM Peyvəndinin Azərbaycanda Tətbiqi və Maarifləndirmə

Azərbaycanda QPM peyvəndi dövlət tərəfindən təşkil olunan peyvənd təqviminin vacib hissəsidir. Uşaqlara bu peyvənd pulsuz şəkildə poliklinikalarda vurulur və bu, ölkədə ictimai sağlamlığın qorunmasında böyük rol oynayır. Səhiyyə Nazirliyi və digər aidiyyəti qurumlar əhali arasında peyvənd barədə maarifləndirici kampaniyalar, seminarlar və sosial proqramlar həyata keçirir. Məktəblərdə, uşaq bağçalarında müntəzəm peyvənd yoxlamaları aparılır, beləliklə, xəstəliklərin qarşısı alınır.

QPM Peyvəndinin Gələcək Perspektivləri

Dünya üzrə səhiyyə sistemlərinin qarşıya qoyduğu məqsəd, qızılca, parotit və məxmərəyə qarşı immunizasiya səviyyəsini mümkün qədər artırmaq və bu xəstəlikləri tamamilə aradan qaldırmaqdır. Peyvəndin yeni, daha təhlükəsiz və təsirli formalarının hazırlanması üçün tədqiqatlar davam edir. Gələcəkdə peyvənd proqramlarının daha da təkmilləşdirilməsi, vaksinlərin əlçatanlığının artırılması və maarifləndirmə tədbirlərinin gücləndirilməsi prioritet istiqamətlərdəndir. Sürətlə qloballaşan dünyada, xəstəliklərin ölkələr arasında yayılma riskinin artması QPM peyvəndinin aktuallığını daha da artırır.

QPM peyvəndi yalnız fərdi sağlamlığı deyil, cəmiyyətin bütün üzvlərinin rifahını qorumağa yönəlmiş elmi və ictimai bir uğurdur. Valideynlərin, böyüklərin və ümumilikdə cəmiyyətin üzərinə düşən əsas məsuliyyət, sağlamlıq sahəsində məlumatlı olmaq və peyvəndləmə proqramlarına aktiv şəkildə qoşulmaqdır. Yalnız belə olduqda biz təhlükəsiz, sağlam və uğurlu gələcək qurmuş olarıq.