Müasir dövrün ən vacib tibbi texnologiyalarından biri olan MRT (Maqnit Rezonans Tomoqrafiya) insan orqanizminin daxili quruluşunu zərərsiz şəkildə vizuallaşdırmaq imkanı verir. Bu diaqnostik üsul hazırda bütün inkişaf etmiş ölkələrdə, o cümlədən Azərbaycanda da geniş tətbiq olunur. Gəlin, MRT-nin nə olduğu, iş prinsipi, hansı hallarda istifadə olunduğu və üstünlükləri barədə daha ətraflı danışaq.
MRT-nin Yaranması və Qısa Tarixi
MRT texnologiyasının tarixi XX əsrin ortalarına dayanır. İlk dəfə 1946-cı ildə amerikalı fiziklər Feliks Bloch və Edvard Parsell nüvənin maqnit rezonansını aşkar edərək, sonradan bu kəşfə görə Nobel mükafatı alıblar. Tibdə ilk MRT aparatı 1977-ci ildə işə salınıb və bu günədək texnologiya sürətlə təkmilləşib, bir çox xəstəliklərin diaqnostikasında inqilab yaradıb.
MRT-nin İş Prinsipi
MRT-nin əsas iş prinsipi maqnit sahəsi və radio dalğalarından istifadə etməyə əsaslanır. İnsan bədəni əsasən sudan ibarət olduğu üçün, su molekullarındakı hidrogen nüvələri güclü maqnit sahəsində xüsusi reaksiya verir. Aparat güclü maqnit sahəsi yaradır, bu sahədə insan bədənindəki hidrogen atomları “düzülür”. Sonra xüsusi radio dalğaları verilir və bu dalğalar bədən toxumalarındakı atomlara təsir edir. Prosesin sonunda xüsusi sensorlar tərəfindən siqnallar qəbul olunur və kompüter vasitəsilə detallı şəkil alınır.
MRT Hansı Hallarda Təyin Olunur?
MRT ən çox aşağıdakı hallarda istifadə olunur:
- Beyin və sinir sistemi xəstəliklərinin diaqnostikası (şiş, insult, skleroz, epilepsiya və s.)
- Onurğa və sümük-oynaq problemləri (disk yırtığı, osteoxondroz, travmalar)
- Qarın boşluğu və kiçik çanaq orqanlarının müayinəsi (qaraciyər, böyrək, prostat, uşaqlıq və s.)
- Damar patologiyalarının (anevrizma, damar tıxanıqlığı və s.) müəyyənləşdirilməsi
- Yumşaq toxumalar və vətərlərin zədələrinin aşkarı
Bundan başqa, MRT süd vəzisi, ürək, qan damarları və digər orqanlarda da geniş istifadə edilir.
MRT-nin Üstünlükləri
MRT-nin əsas üstünlükləri aşağıdakılardır:
- Şüasız üsuldur – Rentgen və KT kimi ionlaşdırıcı şüa istifadə edilmir, insan sağlamlığı üçün zərərsizdir.
- Yüksək dəqiqlik – Orqan və toxumalarda ən xırda dəyişiklikləri belə göstərə bilir.
- Çoxfunksiyalı – Müxtəlif bədən bölgələrinin, o cümlədən beyin, onurğa, qarın boşluğu, oynaq və yumşaq toxumaların yüksək keyfiyyətli təsvirini verir.
- Ağrısız və invaziv deyil – Prosedur zamanı heç bir kəsik və ya müdaxilə edilmir.
- Təkrarlanan istifadəsi mümkündür – Təhlükəsiz olduğuna görə ehtiyac olarsa, dəfələrlə aparıla bilər.
MRT Proseduruna Hazırlıq və Gedişatı
Əksər MRT müayinələri xüsusi hazırlıq tələb etmir. Lakin qarın və ya çanaq boşluğu ilə bağlı müayinə üçün bir neçə saat ərzində qida qəbul etməmək məsləhət görülür. Xəstə xüsusi metal əşyaları (saat, zinət əşyaları, eynək, kəmər və s.) çıxarmalıdır, çünki maqnit sahəsi bu metallara təsir edə bilər.
MRT müayinəsi zamanı xəstə aparatın xüsusi tunelinə yerləşdirilir. Prosedur zamanı hərəkət etmək olmaz. Müayinə 15-60 dəqiqə çəkə bilər. Prosedurun sonunda xəstə dərhal evə gedə və adi həyatına davam edə bilər.
Kimlərə MRT Olmaz? – Əks Göstərişlər
Bəzi hallarda MRT müayinəsi məsləhət görülmür və ya həkim icazəsi ilə aparılır:
- Bədəndə metal implantlar (ürək piləkəsi, protezlər, bəzi növ endoprotezlər)
- Bəzi növ süni qulaq implantları
- Erkən hamiləlik (ilk 3 ayda, ehtiyat tədbiri olaraq)
- Klaustrofobiya (qapalı məkan qorxusu), lakin açıq tipli MRT cihazları ilə bu problem aradan qalxır
Hər halda, MRT-dən əvvəl həkimlə məsləhətləşmək vacibdir.
Uşaqlarda və Hamilə Qadınlarda MRT
MRT uşaqlarda da təhlükəsiz hesab olunur, lakin çox kiçik yaşlı uşaqlarda bəzən sakitlik üçün yüngül sedasiya (yatızdırıcı preparat) tətbiq oluna bilər. Hamilə qadınlarda isə xüsusilə ilk 12 həftədə MRT ehtiyac olmasa aparılmır, ancaq həyati vacibdirsə, həkim qərarı ilə icazə verilir.
MRT ilə Müqayisədə Digər Diaqnostik Metodlar
MRT bir sıra digər müayinələrlə (ultrasəs, rentgen, kompüter tomoqrafiyası və s.) müqayisədə daha dəqiq nəticə verir. Məsələn, rentgen və KT sümüklər üçün əlverişli olsa da, yumşaq toxumalar üçün MRT daha üstündür. Ultrasəs isə hamiləlik və bəzi orqanlar üçün əlverişli olsa da, dərin toxuma və sinir sisteminin dəqiq görüntülənməsi üçün MRT lazımdır.
Azərbaycanda MRT – Qiymətlər və İmkanlar
Azərbaycanda bir çox dövlət və özəl tibb müəssisələrində MRT müayinəsi aparılır. Qiymətlər seçilən orqan, istifadə olunan cihaz və klinikanın statusundan asılı olaraq fərqlənir. Dövlət tibb müəssisələrində qiymətlər daha münasib, özəl klinikalarda isə müxtəlif səviyyədə ola bilər. Əksər hallarda MRT müayinəsinin nəticələri 1-2 günə hazır olur və rəsmi şəkildə həkimə təqdim edilir.
MRT-də Əldə Edilən Nəticələr və Onların Şərhi
MRT nəticələri adətən radioloq tərəfindən təhlil olunur. Rəqəmsal şəkillər həkimin kompyuterində təhlil edilir, xüsusi hesabat hazırlanır və bu hesabat xəstənin müalicəsini aparan həkimə göndərilir. Hər bir diaqnoz həkimin ümumi müayinə və xəstənin klinik vəziyyəti ilə birlikdə qiymətləndirilməlidir.
Gələcəyin MRT Texnologiyaları
MRT texnologiyası daim inkişaf edir. Hazırda 3T və hətta 7T kimi güclü maqnitli cihazlar tətbiq edilir ki, bu da görüntü keyfiyyətini daha da artırır. Eləcə də, süni intellekt və avtomatlaşdırılmış analiz proqramları sayəsində görüntülərin təhlili daha sürətli və dəqiq olur. Gələcəkdə MRT diaqnostikasının daha da əlçatan, sürətli və təhlükəsiz olacağı proqnozlaşdırılır.
MRT tibbin ən güclü və dəqiq diaqnostik vasitələrindən biridir. Ağrısız, zərərsiz, yüksək keyfiyyətli təsvirlər əldə etmək üçün bu texnologiyaya müraciət edilir. Hər kəs üçün əlçatan olan bu metod bir çox xəstəliklərin vaxtında aşkarlanmasına, düzgün diaqnoz qoyulmasına və effektiv müalicənin seçilməsinə imkan verir. Unutmayaq ki, hər bir müayinə həkim göstərişi əsasında, peşəkar tibb personalının nəzarətində aparılmalıdır.
Ən çox verilən suallar:
MRT (Maqnito-Rezonans Tomoqrafiya) — bədənin daxili orqanlarını, toxumalarını və sümük quruluşlarını yüksək dəqiqliklə görüntüləmək üçün istifadə olunan tibbi diaqnostika metodudur.
MRT maqnit sahəsi və radio dalğalarından istifadə edərək bədənin daxili strukturlarının şəkillərini yaradır. Bu proses radiasiya istifadə etmədən həyata keçirilir.
MRT beyin, onurğa, oynaqlar, ürək, qaraciyər və digər orqanların patologiyalarının diaqnostikasında istifadə olunur. Xəstəliklərin erkən aşkarlanması üçün geniş tətbiq edilir.
Xəstə maşının içində üfüqi vəziyyətdə yatacaq və hərəkətsiz qalmalıdır. Proses ümumiyyətlə 20-60 dəqiqə çəkir, səslər ola bilər.
MRT radiasiya istifadə etmədiyi üçün zərərsizdir. Lakin bəzi pasiyentlərdə maqnitə qarşı implant və ya cihaz varsa, risk yarana bilər.
Bəzi MRT növləri üçün (məsələn, kontrast maddə ilə) aclıq və xüsusi hazırlıq tələb oluna bilər. Həkimin göstərişlərinə əməl etmək vacibdir.
Kontrast maddə qan damarlarını və toxumaları daha aydın göstərmək üçün vurulur. Adətən gadolinium əsasında olur və təhlükəsiz sayılır.
Hamiləliyin ilk trimestrində MRT tövsiyə edilmir. Lakin lazım olduqda həkim nəzarəti altında təhlükəsiz şəkildə istifadə edilə bilər.
MRT şəkilləri radioloq və ya mütəxəssis həkim tərəfindən analiz edilir və xəstəyə uyğun diaqnoz qoyulur.
Ümumiyyətlə MRT-dən sonra xüsusi tədbir tələb olunmur. Əgər kontrast maddə istifadə olunubsa, bol maye içmək məsləhətdir.
