İnsanlar arasında münasibətlərin möhkəmlənməsində, hörmətin və diqqətin göstərilməsində bir çox amillər rol oynayır. Bunlardan biri də töhfədir. Töhfə — istər maddi, istər mənəvi formada olsun — insan münasibətlərinin dərinləşməsində, cəmiyyətin bir-birinə bağlılığında və sosial ünsiyyətin qurulmasında mühüm rol oynayır. Töhfə həm fərdi səviyyədə, həm də ictimai müstəvidə öz əhəmiyyətini qoruyan bir anlayışdır.

Gündəlik həyatımızda biz çox vaxt fərqinə varmadan töhfə veririk və ya alırıq. Bir müəllimin öz şagirdinə verdiyi bilik, bir yazıçının cəmiyyətə bəxş etdiyi əsər, bir elmi kəşf və ya hətta bir ailə üzvünün ev işlərinə köməyi belə bir növ töhfədir. Azərbaycan cəmiyyətində də bu anlayış həm ənənəvi, həm də müasir çərçivədə geniş şəkildə istifadə olunur. Töhfə sözü özündə həm səmimiyyəti, həm də fayda məqsədini ehtiva edir.

Töhfə nədir? – Lüğəvi və mənəvi mənası

Töhfə sözü ərəb mənşəlidir və “hədiyyə”, “təzəmin”, “fayda vermə”, “qurban” və “bərəkət” anlamlarını ifadə edir. Müasir Azərbaycan dilində isə bu söz əsasən iki mənada işlədilir:

1. Hədiyyə, bağış – Maddi və ya simvolik bir təqdimat (məsələn, “onlara kitab töhfə etdi”).
2. Faydalı əlavə, qatqı – Elmə, sənətə, cəmiyyətə edilən faydalı iş və ya nəticə (məsələn, “alim öz töhfəsini verdi”).

Töhfə anlayışı yalnız verənlə alan arasında olan münasibət deyil, həm də cəmiyyətə ümumi təsirə malik bir konsepsiyadır. O, könüllülük prinsipi əsasında formalaşır, məcburiyyət olmadan həyata keçirilir və bu səbəbdən yüksək mənəvi dəyərə malikdir.

Töhfənin tarixi aspekti: Qədimdən bu günə

Töhfə vermək ənənəsi dünyanın demək olar ki, bütün mədəniyyətlərində mövcud olmuşdur. Qədim Misir, Babilistan, Çin və Hind sivilizasiyalarında hökmdarlar, ruhanilər və sadə insanlar arasında töhfə və hədiyyə münasibətləri geniş yayılmışdı.

Azərbaycanın qədim tarixində də bu adət mövcud olmuşdur. Xüsusilə Novruz bayramı, toylar və dini mərasimlərdə töhfə vermək vacib sayılmışdır. Şah və xanların şairlərə verdiyi mükafatlar, alimlərin elmi əsərləri hədiyyə etməsi, ustaların sənət nümunələri ilə hökmdara töhfə göndərməsi buna sübutdur.

Müasir dövrdə töhfənin formaları

Müasir cəmiyyətlərdə töhfə anlayışı çoxşaxəlidir və aşağıdakı kimi təsnif edilə bilər:

Töhfə və cəmiyyət: Sosial aspektləri

Töhfə cəmiyyətin sosial strukturlarında mühüm yer tutur. Bir fərdin verdiyi töhfə bir çox halda başqa şəxslərin həyatında dəyişikliklərə səbəb olur. Məsələn:

• Bir müəllimin elmə verdiyi töhfə gələcək nəsillərin formalaşmasına təsir edir.
• Bir sənətkarın əl işləri milli dəyərlərin qorunmasına xidmət edir.
• Könüllülük əsasında çalışan gənclər cəmiyyətin rifahına töhfə verir.

Sosioloqların fikrincə, töhfə mədəniyyəti inkişaf etmiş cəmiyyətlərdə vətəndaş məsuliyyətini artırır və insanları bir-birinə daha yaxınlaşdırır.

Elm və təhsil sahəsində töhfələr

Elmi cəmiyyətin inkişafında alimlərin, müəllimlərin və tədqiqatçıların töhfəsi əvəzolunmazdır. Məsələn:

• Azərbaycan tarixində Həsən bəy Zərdabi mətbuata və maarifə böyük töhfə verib.
• Əbülfəz Elçibəyin türkçülük ideyaları milli düşüncəyə təsir edən töhfələrdən biri sayılır.
• Müasir alimlərimiz tibbdən texnologiyaya qədər müxtəlif sahələrdə töhfələr verirlər.

Elmi töhfələr bəzən fərdi kəşf şəklində olur, bəzən də komandalarla aparılan araşdırmaların nəticəsində formalaşır.

Mədəniyyət və incəsənət sahəsində töhfələr

Mədəniyyət və incəsənət insanın mənəviyyatını formalaşdıran, estetik duyğularını gücləndirən əsas sahələrdəndir. Bu sahədə verilən töhfələr isə həm fərdi istedadın məhsuludur, həm də xalqın yaddaşını formalaşdıran elementlərdən biridir.

Azərbaycan tarixində Üzeyir Hacıbəyli, Səməd Vurğun, Bülbül, Qara Qarayev kimi sənətkarların yaradıcılığı mədəniyyətə verilmiş möhtəşəm töhfələrdən sayılır. Onların əsərləri yalnız ölkə daxilində deyil, beynəlxalq miqyasda da tanınıb və təbliğ olunub.

Bugünkü dövrdə musiqiçilər, rəssamlar, rəqqaslar və aktyorlar həm səhnədəki çıxışları ilə, həm də sosial fəaliyyətləri ilə cəmiyyətə töhfə verirlər. Sosial şəbəkələrdə yayılan sənət layihələri, film festivalları və sərgilər bu töhfələrin müasir formasını təşkil edir.

Töhfə və din: İslam və digər dinlərdə töhfə anlayışı

İslam dinində töhfə vermək sədəqə, infaq, zəkat kimi anlayışlarla sıx bağlıdır. Qurani-Kərimdə və hədislərdə bir insana səmimi niyyətlə edilən hər bir yardım, dəstək və paylaşım Allahın rizasını qazandıran əməl sayılır.

Peyğəmbər (s.ə.s) buyurur: “Bir-birinizə hədiyyə verin ki, bir-birinizi sevəsiniz.”
Bu hədisdə töhfənin sevgini artırdığı, münasibətləri möhkəmləndirdiyi aydın şəkildə vurğulanır.

Xristianlıqda da yardım, hədiyyə və paylaşım əsas dəyərlərdən sayılır. Yəhudilikdə “tsedaka” anlayışı, Budizmdə isə “dana” prinsipi – yəni könüllü töhfə və paylaşım anlayışı geniş yayılıb.

Töhfə və ailə: Valideynlərin və övladların qarşılıqlı töhfələri

Ailə daxilində verilən töhfələr cəmiyyətin ən təməl dəyər sistemini formalaşdırır. Valideynlərin övladlarına verdiyi tərbiyə, sevgi, təhsil və diqqət onların ən böyük töhfəsidir. Əvəzində, övladın qayğı göstərməsi, valideyni sevindirməsi, uğurlar qazanması mənəvi töhfədir.

Ailə mühitində edilən hər bir müsbət addım – birgə süfrə, hörmət, paylaşım, yardımlaşma – töhfə mədəniyyətinin ən səmimi və ilk formalarındandır.

İqtisadiyyat və töhfə: Sahibkarlığın sosial qatqısı

Müasir dövrdə sahibkarların cəmiyyətə verdiyi töhfələr yalnız iş yerlərinin yaradılması ilə bitmir. Korporativ sosial məsuliyyət çərçivəsində:

• Xeyriyyə aksiyaları həyata keçirilir,
• Tələbələr üçün təqaüd proqramları açılır,
• Sosial qruplar üçün layihələr reallaşdırılır,
• Regional inkişaf üçün investisiya qoyuluşları edilir.

Məsələn, Azərbaycanda fəaliyyət göstərən bəzi banklar və holdinqlər məktəblər tikir, ekologiya layihələrinə dəstək verir, milli idman növlərinin sponsorluğunu öz üzərinə götürür.

Gənclər və könüllülük: Yeni nəsilin cəmiyyətə töhfəsi

Gənclərin cəmiyyətə verdiyi töhfələr xüsusilə son illərdə könüllülük fəaliyyəti ilə geniş vüsət alıb. Azərbaycanda ASAN Könüllüləri, DOST könüllüləri, müxtəlif universitetlərin ictimai birlikləri vasitəsilə minlərlə gənc:

• Yaşlılara yardım edir,
• Ətraf mühiti təmizləyir,
• Maarifləndirici kampaniyalarda iştirak edir,
• Uşaq evlərində sosial dəstək göstərir.

Gənclərin bu fəaliyyəti onların sadəcə faydalı vətəndaş yox, həm də ruhən inkişaf etmiş insan olmasına töhfə verir.

Töhfənin etik və mənəvi ölçüləri

Töhfə yalnız maddi deyil, eyni zamanda mənəvi və etik bir davranışdır. Səmimiyyət, könüllülük və fayda niyyəti onun əsas şərtlərindəndir. Əgər bir şəxs töhfə verir, amma qarşılığında təmənna gözləyirsə, bu artıq töhfə deyil, alış-verişdir.

Mənəvi dəyərlərə əsaslanan töhfə:

• İnsanlar arasında qarşılıqlı hörməti gücləndirir,
• Mənəvi məsuliyyət hissini artırır,
• Egoizmə qarşı bir qalxan rolunu oynayır.

Töhfə ilə riyakarlıq arasında sərhəd

Bəzi hallarda insanlar töhfə adı ilə özlərini təbliğ edir, sosial statuslarını göstərməyə çalışırlar. Bu, töhfənin təməl prinsiplərinə ziddir. Gerçək töhfə sakitcə və səmimiyyətlə verilən, reklama ehtiyac duymayan faydadır.

Bu sərhədi qorumaq üçün:

• Töhfə verərkən niyyətə diqqət yetirmək,
• Onu reklam etməmək,
• Qarşı tərəfdən heç nə gözləməmək lazımdır.

Töhfə mədəniyyətinin gücləndirilməsi yolları

Cəmiyyətin töhfə mədəniyyəti aşağıdakı yollarla gücləndirilə bilər:

• Məktəblərdə və universitetlərdə sosial məsuliyyət dərslərinin təşkili,
• Kütləvi informasiya vasitələrində maarifləndirici layihələr,
• Mədəni tədbirlərdə “töhfə” anlayışının tərənnümü,
• Könüllülük fəaliyyətinin stimullaşdırılması,
• Uğurlu töhfə nümunələrinin ictimai şəkildə tanıdılması.

Töhfə anlayışı, sadəcə bir maddi hədiyyədən ibarət deyil. O, həyatın özüdür. Hər bir insanın cəmiyyətə, ailəsinə, dostlarına və hətta tanımadığı insanlara verdiyi kiçik və böyük töhfələr ümumilikdə daha yaxşı, daha insanpərvər bir dünya yaradır.

Töhfə vermək – insan olmağın, məsuliyyətli davranmağın, paylaşmağın, vicdanlı olmağın əlamətidir. Gündəlik həyatımızda bunu tətbiq etdikcə biz təkcə qarşı tərəfə yox, öz vicdanımıza da hədiyyə vermiş oluruq.

Ən Çox Verilən Sualları