Sağlamlıq hər bir insanın və cəmiyyətin inkişafında əsas rol oynayır. Qlobal miqyasda ictimai səhiyyənin qorunması və yaxşılaşdırılması isə mürəkkəb və çoxşaxəli əməkdaşlıq tələb edir. Bu sahədə aparıcı beynəlxalq təşkilatlardan biri olan Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) uzun illərdir bəşəriyyətin sağlamlığının müdafiəsi və xəstəliklərin qarşısının alınması istiqamətində mühüm addımlar atır. ÜST-nin yaranma tarixi, missiyası və əsas məqsədləri, təşkilatın quruluşu və idarəetmə sistemi, eləcə də həyata keçirdiyi qlobal səhiyyə layihələri və proqramları səhiyyə sahəsində böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Pandemiyalarla mübarizədə ÜST-nin rolu, müxtəlif ölkələrlə, o cümlədən Azərbaycanla əməkdaşlıq təcrübəsi, qarşıda duran çağırışlar və gələcək perspektivlər təşkilatın fəaliyyətinin aktual və daim inkişaf edən tərəflərini əks etdirir. Bu baxımdan, Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının fəaliyyəti qlobal ictimaiyyət üçün aktual və vacib mövzulardan biridir.

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının Yaranma Tarixi

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) 1948-ci ilin 7 aprel tarixində rəsmi olaraq fəaliyyətə başlamışdır. Onun yaradılması İkinci Dünya müharibəsindən sonra beynəlxalq ictimaiyyətin səhiyyə sahəsində birgə əməkdaşlığa ehtiyac duyduğunu göstərirdi. Müharibənin fəsadları, xəstəliklərin sürətlə yayılması və səhiyyə sistemlərinin zəifliyi bütün dünyada insanların sağlamlığına ciddi təhdid yaradırdı. Bu səbəbdən, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının tərkibində qlobal səhiyyə təşkilatının yaradılması təklif edilmiş və ÜST-nin əsasnaməsi 1946-cı ildə qəbul olunmuşdur.
Yarandığı gündən etibarən ÜST səhiyyənin bütün sahələrində aparıcı rol oynamışdır. Təşkilatın əsas məqsədi bütün dünya xalqlarının ən yüksək səviyyədə sağlamlığa nail olmasını təmin etmək olmuşdur. İlk dövrlərdə təşkilat əsas fəaliyyətini yoluxucu xəstəliklərin qarşısının alınması, peyvənd proqramlarının təşkili və səhiyyə sistemlərinin gücləndirilməsi istiqamətində qurmuşdur. Zaman keçdikcə, qeyri-yoluxucu xəstəliklər, psixi sağlamlıq, ana və uşaq sağlamlığı kimi yeni prioritetlər də ÜST-nin fəaliyyət sahəsinə daxil edilmişdir.

Missiyası və Əsas Məqsədləri

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının missiyası bütün insanların sağlamlıq və rifah səviyyəsinin yüksəldilməsinə dəstək olmaqdır. Təşkilat, səhiyyənin sosial, iqtisadi və ətraf mühit amilləri ilə sıx əlaqəli olduğunu qəbul edərək, səhiyyənin inkişafını qlobal və inklüziv yanaşma ilə təşviq edir. ÜST, səhiyyə sahəsində bilik və təcrübənin paylaşılması, ölkələrarası əməkdaşlığın gücləndirilməsi və səhiyyədə bərabərsizliyin azaldılması üçün müxtəlif proqramlar həyata keçirir.
Əsas məqsədlərindən biri, yoluxucu və qeyri-yoluxucu xəstəliklərin qarşısının alınması, onların yayılmasının məhdudlaşdırılmasıdır. Həmçinin, ÜST ana və uşaq ölümünün azaldılması, təmiz suya və sanitariya xidmətlərinə çıxışın yaxşılaşdırılması, səhiyyə xidmətlərinin əlçatanlığının artırılması kimi sahələrdə də mühüm rol oynayır. Təşkilat, sağlam həyat tərzinin təşviqi, əhalinin maarifləndirilməsi və fövqəladə hallarda tibbi yardımın təşkili istiqamətində də qlobal səviyyədə fəaliyyət göstərir.

ÜST-nin Quruluşu və İdarəetmə Sistemi

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının quruluşu və idarəetmə sistemi beynəlxalq əməkdaşlığın təmin olunmasına yönəlmişdir. Təşkilatın ali orqanı Ümumi Assambleyadır və burada üzv ölkələrin nümayəndələri ildə bir dəfə toplanaraq əsas strategiyaları, büdcəni və prioritet fəaliyyət istiqamətlərini müəyyən edirlər. ÜST həmçinin, İcraiyyə Komitəsi vasitəsilə gündəlik idarəetmə və qərarların həyata keçirilməsini təmin edir. Komitə üzvləri müxtəlif coğrafi bölgələrdən seçilərək təşkilatın qlobal təmsilçiliyini təmin edirlər.
Təşkilatın Baş Direktoru isə Ümumi Assambleya tərəfindən seçilir və təşkilatın gündəlik fəaliyyətinə rəhbərlik edir. ÜST-nin mərkəzi ofisi İsveçrənin Cenevrə şəhərində yerləşir və dünyanın müxtəlif regionlarında ofisləri fəaliyyət göstərir. Bu regional ofislər təşkilatın yerli səviyyədə operativ fəaliyyətinə, proqramların icrasına və ölkələrlə əməkdaşlığa dəstək verir. Beləliklə, ÜST-nin quruluşu və idarəetmə sistemi təşkilatın missiyasına uyğun olaraq, qlobal səhiyyə problemlərinin həllinə yönəlib və üzv ölkələrin ehtiyaclarına çevik şəkildə cavab verir.

Qlobal Səhiyyə Layihələri və Proqramları

Qlobal səhiyyə layihələri və proqramları dünya miqyasında insanların sağlamlıq vəziyyətinin yaxşılaşdırılmasına yönəlmiş genişmiqyaslı təşəbbüslərdir. Bu layihələr əsasən yoluxucu və qeyri-yoluxucu xəstəliklərin qarşısının alınması, ana və uşaq sağlamlığının müdafiəsi, peyvəndlənmə səviyyəsinin artırılması və sağlam həyat tərzinin təşviqi kimi istiqamətləri əhatə edir. Qlobal səviyyədə həyata keçirilən proqramlar arasında QİÇS, vərəm və malyariya ilə mübarizə, poliomielitin ləğvi, immunizasiya layihələri və səhiyyə işçilərinin təlimi kimi müxtəlif sahələrdə fəaliyyət aparılır. Bu təşəbbüslər beynəlxalq təşkilatlar, donor ölkələr, qeyri-hökumət təşkilatları və yerli hökumətlərin əməkdaşlığını tələb edir.
Bu proqramların məqsədi həm də səhiyyə sistemlərinin dayanıqlılığını artırmaq və zəif təchiz olunmuş regionlarda tibbi xidmətlərin əlçatanlığını təmin etməkdir. Layihələr çərçivəsində maliyyə və texniki dəstək göstərilir, səhiyyə infrastrukturunun təkmilləşdirilməsi, dərman və tibbi avadanlığın təminatı, maarifləndirici kampaniyaların təşkili həyata keçirilir. Qlobal səhiyyə layihələri, xüsusilə inkişaf etməkdə olan ölkələrdə əhalinin sağlamlıq səviyyəsinin yüksəlməsinə və həyat keyfiyyətinin yaxşılaşmasına mühüm töhfə verir. Eyni zamanda, bu təşəbbüslər qlobal səviyyədə səhiyyə problemlərinin həllində beynəlxalq həmrəyliyin və əməkdaşlığın vacibliyini bir daha önə çəkir.

Pandemiyalarla Mübarizədə ÜST-nin Rolu

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) pandemiyalarla mübarizədə qlobal lider rolunu oynayır. ÜST-nin əsas vəzifələrindən biri, ortaya çıxan yoluxucu xəstəliklərin erkən aşkarlanması, sürətli cavab tədbirlərinin koordinasiyası və ölkələr arasında məlumat mübadiləsinin təmin edilməsidir. Təşkilat pandemiya zamanı elmi əsaslı tövsiyələr verir, risklərin qiymətləndirilməsini aparır və zəruri hallarda fövqəladə vəziyyət elan edərək, dünya ölkələrini birgə fəaliyyətə səsləyir. Həmçinin, ÜST laboratoriya şəbəkələrinin gücləndirilməsi, diaqnostik testlərin inkişafı və effektiv müalicə protokollarının hazırlanmasında da əsas rol oynayır.
Pandemiya dövründə ÜST-nin məlumatlandırıcı və maarifləndirici fəaliyyəti əhalinin qorunması və düzgün məlumatlandırılması baxımından xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Təşkilat ölkələrə epidemioloji nəzarət, təcrid və karantin tədbirlərinin tətbiqi, vaksinasiya strategiyalarının hazırlanması, səhiyyə işçilərinin təlimi və qoruyucu vasitələrin paylanması sahəsində dəstək verir. ÜST-nin pandemiyalarla mübarizədə effektiv fəaliyyəti beynəlxalq əməkdaşlıq, resursların bölüşdürülməsi və qlobal səhiyyə təhlükəsizliyinin təmin olunması baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu təşkilatın rəhbərliyi altında dünya dövlətləri pandemiyaların qarşısının alınmasında və onların təsirinin minimuma endirilməsində daha koordinasiyalı addımlar ata bilirlər.

ÜST və Azərbaycan: Əməkdaşlıq və Tərəfdaşlıq

Azərbaycan Respublikasının Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) ilə əməkdaşlığı ölkədə səhiyyə sisteminin inkişafına, ictimai sağlamlığın qorunmasına və qlobal səhiyyə təşəbbüslərinin həyata keçirilməsinə mühüm töhfə verir. ÜST ilə birgə həyata keçirilən layihələr çərçivəsində Azərbaycanda yoluxucu xəstəliklərin profilaktikası, immunizasiya proqramlarının genişləndirilməsi, ana və uşaq sağlamlığının müdafiəsi, eləcə də səhiyyə islahatları sahəsində bir sıra uğurlu təşəbbüslər həyata keçirilmişdir. Təşkilat mütəxəssislərinin Azərbaycana səfərləri və texniki dəstəyi ölkədə səhiyyə xidmətlərinin keyfiyyətinin yüksəldilməsinə və beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılmasına kömək edir.
Pandemiya dövründə ÜST və Azərbaycan arasında əməkdaşlıq daha da intensivləşmiş, COVID-19 pandemiyasına cavab tədbirlərinin hazırlanmasında və icrasında təşkilatın dəstəyi önəmli rol oynamışdır. ÜST tərəfindən təqdim olunan metodoloji materiallar, təlimlər, tibbi avadanlıq və vaksinlərin təminatı ölkədə pandemiyanın təsirinin azaldılmasına və səhiyyə sisteminin dayanıqlılığının artırılmasına kömək etmişdir. Bu əməkdaşlıq, Azərbaycanın beynəlxalq səhiyyə təşəbbüslərində fəal iştirakı və qlobal səhiyyə təhlükəsizliyinin təmin olunmasına verdiyi töhfə ilə seçilir. ÜST ilə tərəfdaşlıq Azərbaycan səhiyyəsinin gələcək inkişafına və əhalinin sağlamlığının qorunmasına dair strateji istiqamətlərin müəyyən edilməsində də mühüm rol oynayır.

Kritik Çağırışlar və Qarşıda Duran Problemlər

Müasir dövrdə cəmiyyət və iqtisadiyyat bir sıra kritik çağırışlarla üz-üzədir. Qloballaşma və texnologiyanın sürətli inkişafı bir tərəfdən yeni imkanlar yaratsa da, digər tərəfdən rəqabəti artırır və ənənəvi sahələrdə olan iş yerlərinin itirilməsi, sosial bərabərsizlik və informasiya təhlükəsizliyi kimi problemləri gündəmə gətirir. Əlavə olaraq, ekoloji problemlər, iqlim dəyişikliyi və təbii resursların tükənməsi kimi qlobal məsələlər də ölkələrin siyasətində prioritet mövzulardan birinə çevrilir. Bu çağırışların öhdəsindən gəlmək üçün həm dövlət, həm də özəl sektorun birgə fəaliyyəti zəruridir.
Digər tərəfdən, təhsil və insan kapitalının inkişafı sahəsində də ciddi problemlər mövcuddur. Müasir əmək bazarının tələbləri dəyişdikcə, mövcud təhsil sistemlərinin bu tələblərə uyğunlaşması çətinləşir. Gənclərin peşə və ixtisas seçiminə olan marağının azalması, innovasiya və yaradıcılıq potensialının tam reallaşdırılmaması da qarşıda duran əsas problemlərdən hesab olunur. Bu kimi məsələlərə kompleks yanaşma və uzunmüddətli strategiyaların hazırlanması, həmçinin cəmiyyətin bütün təbəqələrinin prosesə cəlb edilməsi vacib şərtlərdəndir.

Gələcək Perspektivlər və İnkişaf Yolları

Gələcəkdə uğur qazanmaq üçün texnologiyaya əsaslanan iqtisadi modelin yaradılması və rəqəmsal transformasiyanın sürətləndirilməsi əsas prioritetlərdən biri olmalıdır. Bu istiqamətdə innovasiya ekosisteminin gücləndirilməsi, startapların və yeni ideyaların dəstəklənməsi, həmçinin rəqəmsal bacarıqlara yiyələnən insan kapitalının formalaşdırılması vacib rol oynayır. Eyni zamanda, davamlı inkişaf məqsədlərinə nail olmaq üçün yaşıl texnologiyaların tətbiqi və ətraf mühitin qorunması da diqqət mərkəzində saxlanmalıdır. Bu amillər ölkənin rəqabət qabiliyyətinin artırılması və beynəlxalq bazarlarda mövqeyinin gücləndirilməsinə şərait yaradacaqdır.
İnkişaf yolları həm də sosial sahədə islahatların aparılması və inklüziv cəmiyyətin qurulmasından keçir. Təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsi, elmi-tədqiqat işlərinin təşviqi və müasir infrastrukturun yaradılması gələcək perspektivlər baxımından önəmli addımlardır. Eyni zamanda, regionların balanslı inkişafı və sosial rifahın artırılması, insan hüquqlarının və azadlıqlarının təmin edilməsi əsas prioritetlər sırasında olmalıdır. Belə yanaşma ölkənin uzunmüddətli inkişafını təmin etməklə yanaşı, cəmiyyətin bütün təbəqələrinin rifahının yüksəlməsinə xidmət edəcəkdir.
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının çoxşaxəli fəaliyyəti, qlobal səhiyyə problemlərinə çevik və sistemli yanaşması, eləcə də müxtəlif ölkələrlə qurduğu effektiv əməkdaşlıq müasir dünyada sağlamlığın qorunmasında əsas dayaqlardan biri kimi çıxış edir. Təşkilatın beynəlxalq layihələri, pandemiyalara qarşı apardığı mübarizə və səhiyyənin bütün sahələrini əhatə edən təşəbbüsləri nəticəsində milyonlarla insanın həyatı yaxşılaşmış, bir sıra xəstəliklərin yayılması əhəmiyyətli dərəcədə məhdudlaşdırılmışdır. Müxtəlif regionların ehtiyaclarını nəzərə alan çevik idarəetmə modeli və elmi əsaslara söykənən yanaşma, ÜST-nin səhiyyədə lider mövqeyini möhkəmləndirir. Gələcəkdə də təşkilatın innovativ proqramları, bilik və resursların paylaşılması, səhiyyədə bərabər imkanların yaradılması və qlobal həmrəyliyin gücləndirilməsi istiqamətində atılan addımlar dünya əhalisinin rifahına və sağlamlığın qorunmasına mühüm töhfələr verməyə davam edəcək.