TSH Analizi: Tibbi İzahı, Məqsədləri

Müasir tibbdə insan sağlamlığını qiymətləndirmək üçün istifadə edilən laborator analizlərdən biri də TSH analizidir. Çox vaxt həkimlər ümumi müayinənin bir hissəsi kimi bu testi istəyirlər və xəstələr isə “TSH nədir?”, “Bu analiz hansı orqanla bağlıdır?”, “Əhəmiyyəti nədir?” kimi suallar verirlər. Əslində TSH analizi, insan orqanizmində qalxanabənzər vəzin (tiroid) fəaliyyəti haqqında ən əsas göstəricilərdən biridir. Bu vəzin düzgün işləməsi həm fiziki, həm də psixoloji sağlamlığımızın əsas sütunlarındandır.

TSH nədir? Tibbi və funksional izah

TSH abreviaturası “Thyroid Stimulating Hormone”, yəni “tiroidi stimullaşdıran hormon” deməkdir. Bu hormon beynin hipofiz vəzi tərəfindən istehsal olunur və qalxanabənzər vəzə təsir edərək T3 (triiodotironin) və T4 (tiroksin) hormonlarının ifrazını tənzimləyir.

TSH-nin əsas funksiyası:

• Qalxanabənzər vəzin hormon istehsalına nəzarət etmək
• Maddələr mübadiləsini nizamlamaq
• Bədənin enerji səviyyəsini balansda saxlamaq
• İstilik tənzimləməsi və ürək döyüntüsünə təsir göstərmək

Qısaca desək, TSH orqanizmin termostatı kimidir. Onun az və ya çox ifrazı birbaşa bədənimizin ümumi funksiyalarına təsir edir.

TSH analizi nədir və niyə aparılır?

TSH analizi, qanda bu hormonun səviyyəsini ölçən sadə, amma kritik əhəmiyyətli bir qan testidir. Bu analiz, əsasən qalxanabənzər vəzin vəziyyətini qiymətləndirmək üçün aparılır.

Analiz aşağıdakı hallarda vacib sayılır:

• Tez-tez yorğunluq hiss edən şəxslər
• Kökəlmə və ya arıqlama problemləri yaşayanlar
• Aybaşı pozuntuları olan qadınlar
• Saç tökülməsi və dəri quruluğu
• Depressiya və yuxusuzluq şikayətləri
• Hamiləlik dövründə hormonal nəzarət
• Tiroid xəstəlikləri ilə diaqnoz və müalicə izlənməsi

TSH səviyyəsi necə ölçülür və normal dəyərlər nədir?

Qan analizi necə verilir?

• TSH testi adətən səhər tezdən, acqarına verilir.
• Damar içindən qan nümunəsi götürülür.
• Nəticə adətən bir gün ərzində məlum olur.

Normal TSH dəyərləri (böyüklər üçün ortalama):

Əhəmiyyətli qeyd: Uşaqlarda, hamilələrdə və yaşlı insanlarda normal aralıqlar dəyişə bilər. Buna görə nəticələr həkim şərhi ilə qiymətləndirilməlidir.

Yüksək TSH: Hipotiroidizmin əlaməti

Əgər TSH səviyyəsi yüksəkdirsə, bu o deməkdir ki, qalxanabənzər vəz kifayət qədər hormon ifraz etmir və hipofiz vəzi bu vəzi stimullaşdırmaq üçün daha çox TSH ifraz edir. Bu vəziyyət hipotiroidizm adlanır.

Hipotiroidizmin əlamətləri:

• Yorğunluq, halsızlıq
• Soyuğa qarşı həssaslıq
• Dəri quruluğu
• Qəbizlik
• Kökəlmə
• Depressiya
• Saç tökülməsi

Səbəblər:

• Autoimmun xəstəlik (Hashimoto)
• Tiroid vəzinin cərrahi yolla çıxarılması
• Radioterapiya
• Yod çatışmazlığı

Aşağı TSH: Hipertiroidizm və onun simptomları

Əgər TSH səviyyəsi çox aşağıdır (məsələn, 0.1 mIU/L-dən aşağı), bu adətən hipertiroidizm əlaməti sayılır. Bu zaman qalxanabənzər vəz həddindən artıq T3 və T4 hormonları ifraz edir və hipofiz buna cavab olaraq TSH ifrazını azaldır.

Hipertiroidizmin simptomları:

• Sürətli ürək döyüntüsü (taxikardiya)
• Əsəbilik, təşviş hissi
• Sürətli arıqlama
• İstiliyə dözümsüzlük
• Yuxusuzluq
• Əllərdə titrəmə
• Diareya
• Aybaşı nizamsızlığı

Səbəblər:

• Basedow-Graves xəstəliyi (autoimmun)
• Tiroid şişləri
• Həddindən artıq yod qəbulü
• Hormon əlavələrinin dozasının artıq olması

Hipertiroidizm müalicə edilmədikdə ürək xəstəlikləri, sümük əriməsi (osteoporoz) və psixoloji pozuntulara səbəb ola bilər.

Hamiləlikdə TSH dəyərləri və əhəmiyyəti

Hamiləlik dövründə TSH səviyyəsi fizioloji səbəblərlə dəyişə bilər. Xüsusilə ilk üç ayda TSH səviyyəsinin bir qədər aşağı olması normal sayılır. Bu dəyişikliklər həm ananın, həm də dölün sağlamlığı üçün önəmlidir.

TSH-in hamiləlik dövründə norması (təxmini):

Əgər TSH çox yüksəkdirsə, bu aşağıdakı riskləri artıra bilər:

• Düşük riski
• Doğuş anomaliyaları
• Zəif döl inkişafı

Ona görə də hamilə qadınlarda TSH testi mütləq şəkildə nəzarət altında olmalıdır.

Uşaqlarda və yaşlılarda TSH analizinin fərqli şərhi

Uşaqlar və yaşlılar üçün TSH dəyərlərinin normal aralığı fərqlənə bilər.

Uşaqlarda:

Uşaqlarda tiroid hormonları inkişaf üçün çox vacibdir. Uşaqlıqda yüksək və ya aşağı TSH səviyyəsi böyümə və zehni inkişaf problemlərinə səbəb ola bilər. Yeni doğulanlara topuq testi ilə tiroid funksiyası yoxlanılır.

Yaşlılarda:

Yaşlandıqca TSH səviyyəsi bir qədər artması normal qəbul edilir. Amma çox yüksək və ya çox aşağı səviyyələrdə ürək, sinir və maddələr mübadiləsi ilə bağlı problemlər yarana bilər.

TSH analizinə necə hazırlaşmalı?

TSH testi xüsusi hazırlıq tələb etmir, amma aşağıdakılara diqqət etmək faydalıdır:

• Acqarına verilməlidir (8–12 saatlıq aclıq tövsiyə edilir)
• Testin səhər saatlarında verilməsi daha dəqiq nəticə verir
• Hər hansı dərman qəbul edirsinizsə, həkiminizlə məsləhətləşin
• Son günlərdə stres, infeksiya, fiziki gərginlik TSH səviyyəsinə təsir edə bilər

TSH ilə birlikdə istənilən digər analizlər

TSH analizi təkcə öz-özlüyündə aparılmır. Həkimlər vəzi daha dəqiq qiymətləndirmək üçün əlavə testlər istəyirlər:

• T3 və T4 hormonları – qalxanabənzər vəzin birbaşa hormonları
• FT3 və FT4 – sərbəst formaları, daha dəqiq nəticə verir
• Anti-TPO – autoimmun tiroid xəstəliklərini aşkar etmək üçün
• Ultrasəs müayinəsi (USM) – vəzin strukturu və şişlərin yoxlanması

Bu kombinasiyalar TSH analizinin daha dəqiq interpretasiyasına imkan verir.

TSH balansını qorumaq üçün həyat tərzi

1. Qidalanma

• Yodla zəngin qidalar: dəniz məhsulları, yumurta, süd
• Selen və sink: qabıqlı toxumlar, balıq, ət
• Fast food və yod bloklayan maddələrdən uzaq durmaq

2. Stresin azaldılması

Stress hormonları tiroid fəaliyyətini azalda bilər. Meditasiya, yüngül idman, nəfəs məşqləri tövsiyə olunur.

3. Fiziki aktivlik

Orta səviyyədə idman maddələr mübadiləsini stimullaşdırır.

4. Daimi tibbi nəzarət

TSH səviyyəsi normallaşdıqdan sonra belə ildə ən az bir dəfə yoxlanması tövsiyə olunur.

TSH və digər xəstəliklər arasındakı əlaqə

Yalnız tiroidlə deyil, bəzi digər xəstəliklərlə də TSH pozuntusu müşahidə oluna bilər:

• Depressiya: Hipotiroidizmdə depressiv əlamətlər müşahidə olunur
• İnfertilite: Qadınlarda TSH pozuntuları uşaqsızlığa səbəb ola bilər
• Ürək xəstəlikləri: Hipertiroidizm ürək ritmini poza bilər
• Diabet: Tiroid xəstəlikləri ilə birlikdə görülə bilər

Buna görə TSH analizləri yalnız tiroid yox, ümumi sağlamlıq üçün də göstəricidir

TSH analizi bəzən sadə bir laborator test kimi görünə bilər, amma əslində bütün orqanizmin fəaliyyətinə təsir edən kritik bir göstəricidir. Qalxanabənzər vəzin sağlam işləməsi üçün TSH balansının qorunması həyati əhəmiyyət daşıyır.

• Uşaqlarda – inkişaf üçün,
• Hamilələrdə – döl sağlamlığı üçün,
• Böyüklərdə – psixoloji, maddi və fiziki rifah üçün

…TSH səviyyəsi daim nəzarətdə saxlanmalıdır.

Əgər sizdə uzunmüddətli yorğunluq, çəki dəyişikliyi, dəridə dəyişikliklər və ya əhval pozğunluğu varsa, TSH analizi sizi daha böyük bir xəstəliyin qarşısında xəbərdar edə bilər.

Unutmayın: Sağlamlıq öz əlinizdədir. Ən sadə qan analizi belə, həyatınızı dəyişə bilər.

Ən Çox Verilən Suallar