Azərbaycanın yol infrastrukturu günbəgün inkişaf edir və hər bir sürücü üçün yol hərəkəti qaydalarını bilmək həyati əhəmiyyət daşıyır. Şəhər və kənd daxilində sürücülük qaydaları ilə yanaşı, yaşayış məntəqəsindən kənar yollarda hərəkət etməyin də özünəməxsus tələbləri və təhlükəsizlik prinsipləri mövcuddur. Yaşayış məntəqəsindən kənar yollar adətən şəhər və kəndlərin, eləcə də digər yaşayış zonalarının xaricində yerləşən, uzun məsafə qət edən, magistral və rayonlararası yollardır. Bu yollarda hərəkət edən sürücülər üçün fərqli sürət hədləri, manevr, dayanma, ötmə və digər davranış qaydaları müəyyənləşdirilib.
Bu məqalədə Azərbaycan qanunvericiliyinin və praktik yol təcrübəsinin tələbləri əsasında yaşayış məntəqəsindən kənar sürücülük barədə bütün əsas məqamlar, risklər və tövsiyələr izah ediləcək. Məqsəd həm yeni, həm də təcrübəli sürücüləri bu istiqamətdə maarifləndirmək, yol hərəkətinin təhlükəsizliyini artırmaq və yol-nəqliyyat hadisələrinin qarşısını almaqdır.
Yaşayış Məntəqəsindən Kənar Yol Nədir?
Tərif və ayırıcı xüsusiyyətlər
Yaşayış məntəqəsindən kənar yollar, adından da göründüyü kimi, şəhər və kənd tipli yaşayış zonalarının xaricində yerləşir. Bu tip yollar əsasən aşağıdakı kimi olur:
- Magistral yollar (Bakı–Gəncə, Bakı–Qazax və s.)
- Respublika əhəmiyyətli yollar
- Rayonlararası və kəndlərarası avtomobil yolları
- Dairəvi və alternativ marşrut yolları
Əsas fərqləndirici əlamətlər:
- Hərəkət intensivliyi yaşayış məntəqələrindən fərqli olaraq daha az ola bilər, lakin sürət limiti daha yüksəkdir.
- Yol hərəkətinin sürətini və təhlükəsizliyini təmin etmək üçün xüsusi nişanlar və qaydalar qüvvədədir.
- Yolun ətrafında yaşayış binaları, piyadalar və intensiv piyada hərəkəti minimaldır.
- Yolun başlanğıcı və sonu adətən “Yaşayış məntəqəsinin başlanğıcı/sonu” nişanları ilə göstərilir.
Sürət Həddi
Yaşayış məntəqəsindən kənar yollar üçün ən mühüm qaydalardan biri sürət limitidir. Azərbaycan Respublikasının Yol Hərəkəti Qaydalarına əsasən:
- Yolun bu tip hissələrində yüngül minik avtomobilləri üçün maksimum sürət 90 km/saat təşkil edir.
- Magistral (avtomagistral) yollarda bu hədd 110 km/saat-adək ola bilər.
- Yük maşınları, avtobuslar və xüsusi təyinatlı nəqliyyat vasitələri üçün aşağı sürət həddi müəyyən edilir – adətən 70 km/saat və ya fərdi nişanla göstərilən hədd.
- Yol şəraitindən və hava şəraitindən asılı olaraq, sürücülər həmişə daha təhlükəsiz sürət seçməlidir. Məsələn, yağış, duman, qar zamanı sürəti azaltmaq məcburidir.
Sürət həddinə əməl etməmək yalnız cərimə ilə deyil, həm də ciddi qəza və insan itkisi ilə nəticələnə bilər. Sürət həddi xüsusi nişanlarla da tənzimlənə bilər və hər bir sürücü nişanlara riayət etməlidir.
Zolaq və Manevr Qaydaları
Yaşayış məntəqəsindən kənar yollarda zolaq seçimi və manevr qaydaları da mühüm yer tutur:
- Əsas hərəkət zolağı həmişə yolun sağ kənarıdır. Sol zolaqdan yalnız ötmə, sola və ya geri dönmə üçün istifadə olunur.
- Zolaqların sayından asılı olaraq, ötmə zamanı əlavə diqqət tələb olunur. İki zolaqlı yollarda ötmə zamanı qarşıdan gələn nəqliyyat vasitəsini nəzərə almaq vacibdir.
- Yolda zolaq nişanlanması və nişanların göstərişləri əsas götürülür. Xüsusilə magistral yollarda qaydalara əməl edilməməsi qəza riskini artırır.
- Tramvay xətləri, əlavə zolaqlar və çiyinlər xüsusi nişanlarla ayrılıbsa, yalnız yol hərəkəti qaydalarına uyğun istifadə oluna bilər.
Dayanma və Saxlanma Qaydaları
Yaşayış məntəqəsindən kənar yollarda dayanma və saxlanma qaydaları, şəhər daxilindəki qaydalardan fərqlənir:
- Yalnız yolun sağ kənarında və ya çiynində dayanmaq və ya saxlamaq icazəlidir.
- Yolun hərəkət hissəsində, yolun sol tərəfində və ya təhlükəli ərazilərdə (dönmə, təpə, körpü, tunel və s.) dayanmaq və saxlamaq qəti qadağandır.
- Uzunmüddətli fasilə və ya avtomobili park etmək yalnız xüsusi dayanacaqlarda mümkündür.
- Sürücü avtomobili saxlayarkən digər hərəkət iştirakçılarına mane olmamalıdır.
Ara Məsafə və Təhlükəsiz Ötmə
Yaşayış məntəqəsindən kənar yollarda tez-tez yüksək sürət, müxtəlif nəqliyyat vasitələri və ötmə hallarına rast gəlinir. Bu səbəbdən:
- Hər bir sürücü qarşısında və arxasında olan nəqliyyat vasitələri ilə kifayət qədər ara məsafəsi saxlamalıdır.
- Ötmə zamanı yolun tam aydın olması və qarşıdan gələn nəqliyyatın olmaması tələb edilir.
- Yol hərəkətinin digər iştirakçılarına risk yaratmamaq üçün ötmə bitdikdən sonra dərhal sağ zolağa keçmək lazımdır.
- Yük maşınları və digər iri nəqliyyat vasitələri ötmə zamanı xüsusi diqqət göstərməli, işıq siqnallarından istifadə etməlidir.
Yaşayış Məntəqəsindən Kənar Sürücülükdə Risklər və Təhlükəsizlik
Bu tip yollarda aşağıdakı risk faktorları xüsusilə nəzərə alınmalıdır:
- Yüksək sürət: Reaksiya və əyləc məsafəsi artır, qəza ehtimalı çoxalır.
- Yol şəraiti: Yolun səthinin vəziyyəti, eniş-yoxuşlar, kəskin döngələr əlavə təhlükə yaradır.
- Pis hava şəraiti: Duman, yağış, qar və buz sürüşmə riskini artırır.
- Vəhşi və ya sahibsiz heyvanlar: Kəndlərdən uzaq bölgələrdə yola qəfil çıxma ehtimalı var.
- Yorğunluq və diqqətsizlik: Uzun yol səfərlərində sürücü diqqətinin azalması təhlükəlidir.
- Gecə vaxtı: Görünüş məsafəsi azalır, işıqlandırma kifayət olmaya bilər.
Tövsiyə: Sürücülər istirahət etmədən, yorğun halda sükan arxasına əyləşməməli, işıqlandırma və əyləc sistemlərini daim yoxlamalıdır. Qeyri-adi şəraitdə daha aşağı sürət seçmək məsləhətdir.
Yol Nişanları və Xəbərdaredici İşarələr
Yaşayış məntəqəsindən kənar yollarda müxtəlif yol nişanları və işarələr quraşdırılıb:
- “Yaşayış məntəqəsinin sonu” və “Başlanğıcı” nişanları.
- Maksimum/minimum sürət limiti nişanları.
- Təhlükəli döngə, eniş, yoxuş, işıqforlu kəsişmə və digər xəbərdaredici nişanlar.
- Sürət məhdudiyyətini artıran və ya azaldan nişanlar (yol işləri, təmir və s.).
Bütün sürücülər bu nişanların tələblərinə ciddi əməl etməlidir. Yoxsa cərimələr və sığorta hadisələri baş verə bilər.
Yol Mədəniyyəti və Etik Davranış
Yaşayış məntəqəsindən kənar yollarda, xüsusən də uzun məsafələrdə, yol mədəniyyəti və etik davranış daha da ön plana çıxır:
- Sürücülər bir-birilərinə qarşı hörmətli olmalı, təhlükəli ötmələrdən çəkinməli, sürücü və sərnişinlərin təhlükəsizliyinə önəm verməlidir.
- Yol boyu istirahət üçün xüsusi dayanacaq yerlərindən istifadə etmək, təbiətə zərər verməmək lazımdır.
- Zibil atmaq, səs-küy yaratmaq və digər yol hərəkətini poza biləcək davranışlardan qaçmaq vacibdir.
Qəza və Fövqəladə Hallar
Yaşayış məntəqəsindən kənar yollarda qəza və fövqəladə hallar zamanı davranış:
- Qəza baş verdikdə ilk növbədə təcili yardım və yol patrul xidməti məlumatlandırılır.
- Sürücü və sərnişinlərin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün avtomobil yolun çiyninə çıxarılır, təhlükə siqnalları işə salınır.
- Fövqəladə vəziyyətdə təhlükəsizlik üçbucağı və reflektor geyimlərdən istifadə olunmalıdır.
- Təcili hallarda əsas yol hərəkətinin qarşısını almadan, digər sürücülərin təhlükəsizliyini də nəzərə almaq lazımdır.
Yaşayış Məntəqəsindən Kənar Sürücülükdə Avtomobilin Hazırlığı
Uzun məsafəyə və yaşayış məntəqəsindən kənar yollara çıxmazdan əvvəl sürücülər avtomobilin texniki vəziyyətini mütləq yoxlamalıdır:
- Təkərlərin təzyiqi və vəziyyəti
- Əyləc və sükan sistemləri
- İşıq və siqnal sistemləri
- Yanacaq səviyyəsi və əlavə ehtiyatlar
- Yağ və digər texniki mayelər
- İlk tibbi yardım çantası, yanğınsöndürən, reflektor, təhlükəsizlik üçbucağı və digər zəruri avadanlıq
Qanunvericilik və Cərimələr
Azərbaycan Respublikası qanunvericiliyinə görə, yaşayış məntəqəsindən kənar yollarda qayda pozuntularına görə aşağıdakı cərimələr tətbiq olunur:
- Sürət həddinin aşılması (müxtəlif səviyyələrdə)
- Qanunsuz ötmə və təhlükəli manevrlər
- Qaydaları pozaraq dayanma/saxlanma
- Təhlükəsizlik kəmərindən istifadə etməmək
- Avtomobili texniki baxımdan nasaz vəziyyətdə idarə etmək
Cərimələr və digər inzibati tədbirlər yol hərəkəti iştirakçılarının təhlükəsizliyini təmin etmək üçün tətbiq edilir və onların icrasına ciddi nəzarət olunur.
Yol Hərəkətinin Təhlükəsizliyi və Maarifləndirmə
Dövlət Yol Polisi və digər orqanlar mütəmadi olaraq yaşayış məntəqəsindən kənar yollarda nəzarət və maarifləndirmə tədbirləri həyata keçirir:
- Sürücülər üçün maarifləndirici tədbirlər və təlimlər təşkil edilir.
- Yolda texniki nəzarət postları qurulur, reydlər keçirilir.
- Yol təhlükəsizliyi sosial reklamlar və maarifləndirici materiallar vasitəsilə təbliğ olunur.
- Sürücülərə təhlükəsizlik kəməri, işıqfor və nişanlara əməl etmənin vacibliyi xatırladılır.
Yaşayış məntəqəsindən kənar sürücülük – yalnız uzun məsafə qət etmək deyil, eyni zamanda daha məsuliyyətli, ehtiyatlı və qanunlara sadiq olmaq deməkdir. Yuxarıda sadalanan qaydalar, tövsiyələr və xəbərdarlıqlar hər bir sürücünün təhlükəsizliyini və yol hərəkətinin ümumi mədəniyyətini artırır. Hər zaman qaydalara əməl etməklə, həm özünüzü, həm də digər hərəkət iştirakçılarını qoruyursunuz.
Unutmayın ki, yaşayış məntəqəsindən kənar yollar çox vaxt sürət və azadlıq hissi yaratsa da, burada baş verən yol-nəqliyyat hadisələri adətən daha ağır nəticələrə səbəb olur. Ona görə də hər bir sürücü məsuliyyətini dərk etməli, qaydalara və etik davranış normalarına riayət etməlidir.
Ən Çox Verilən Suallar
Yaşayış məntəqəsindən kənar yol – şəhər və ya kənd tipli yaşayış zonalarının başa çatdığı, “yaşayış məntəqəsinin sonu” yol nişanı ilə başlayan və digər yaşayış məntəqəsinə qədər uzanan yollardır. Bu yollar adətən magistral və rayonlararası yollardır.
Minik avtomobilləri üçün yaşayış məntəqəsindən kənarda maksimal sürət həddi 90 km/saat, magistral yollarda isə 110 km/saatdır. Yük maşınları və avtobuslar üçün isə bu hədd aşağı ola bilər.
Yalnız yolun sağ kənarında və ya yol çiynində, hərəkətə və digər nəqliyyat vasitələrinə mane olmamaq şərtilə dayanmaq və saxlamaq olar. Təhlükəli yerlərdə, yolun sol tərəfində və hərəkət hissəsində dayanmaq qadağandır.
Sürət həddini aşmaq inzibati qaydada cərimə ilə nəticələnir. Sürət həddinin aşılma səviyyəsinə görə cərimənin məbləği dəyişə bilər və bəzən sürücülük hüququnun məhdudlaşdırılması ilə də nəticələnə bilər.
Yaşayış məntəqəsindən kənar yollarda ötmə yalnız qarşıdan gələn nəqliyyat vasitəsinin olmaması və yolun tam aydın görünməsi şərtilə icazəlidir. Ötmə bitdikdən sonra dərhal sağ zolağa qayıtmaq lazımdır.
Yağış, qar, duman və zəif görünüş zamanı sürət azalmalı, məsafə artırılmalı və işıqlandırma sistemləri işlək vəziyyətdə olmalıdır.
Yol nişanları sürücülərə hərəkət istiqamətini, sürət həddini, dayanma və ötmə qaydalarını göstərir. Sürücülər bu nişanlara ciddi şəkildə riayət etməlidirlər.
Qəza baş verdikdə avtomobili təhlükəsiz yerə çəkmək, təhlükə siqnallarını yandırmaq, digər hərəkət iştirakçılarını xəbərdar etmək və yol patrul xidmətinə məlumat vermək lazımdır.
Uzun məsafəli sürücülük zamanı müəyyən aralıqlarla istirahət etmək, yuxusuz halda sükan arxasına oturmamaq və sağlamlıq durumuna diqqət etmək lazımdır.
Avtomobilin texniki vəziyyəti – təkərlər, əyləc, işıqlar, yanacaq, tibbi ləvazimat və təhlükəsizlik avadanlıqları yoxlanılmalıdır. Uzun yol üçün avtomobil tam saz olmalıdır.
