Müasir dövrdə ekoloji problemlər, ətraf mühitin qorunması, təbii sərvətlərin səmərəli və davamlı istifadəsi bütün dünyada olduğu kimi Azərbaycanda da prioritet istiqamətlərdən birinə çevrilib. Sürətli iqtisadi inkişaf, urbanizasiya, sənaye və kənd təsərrüfatının genişlənməsi ekoloji tarazlığın qorunmasını, təbii ehtiyatların səmərəli idarə olunmasını, biomüxtəlifliyin və təbii sərvətlərin gələcək nəsillərə sağlam şəkildə ötürülməsini zəruri edir. Bu mühüm vəzifələrin həyata keçirilməsində Azərbaycan Respublikasının Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi (ETS Nazirliyi) ölkənin əsas dövlət qurumu olaraq mühüm rol oynayır.

Nazirliyin əsas missiyası Azərbaycanın ekoloji təhlükəsizliyinin, təbii sərvətlərinin və biomüxtəlifliyinin qorunması, əhalinin sağlam həyat tərzinin təmin olunması, “yaşıl inkişaf” prinsiplərinin tətbiqi və ölkənin beynəlxalq ekoloji öhdəliklərinə əməl edilməsidir. Bu məqalədə Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin yaranma tarixi, əsas fəaliyyət istiqamətləri, struktur bölmələri, ekoloji layihələri, təbii sərvətlərin qorunması sahəsində gördüyü işlər, müasir çağırışlar və gələcək perspektivlər geniş və əhatəli şəkildə araşdırılır.

Yaranma Tarixi və Hüquqi Status

Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi 2001-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin fərmanı ilə yaradılıb. Bununla ölkədə müxtəlif dövlət qurumlarında pərakəndə şəkildə aparılan ekoloji idarəçilik, meşə təsərrüfatı, su ehtiyatları, hidrometeorologiya, geologiya və təbii ehtiyatların idarə olunması sahələri birləşdirildi və vahid dövlət siyasəti əsasında yeni struktur quruldu.

Nazirlik dövlət orqanı statusunda birbaşa Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə tabedir. Onun fəaliyyətini əsasən Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası, “Ekoloji təhlükəsizlik haqqında”, “Ətraf mühitin mühafizəsi haqqında”, “Təbii sərvətlər haqqında” və digər normativ-hüquqi aktlar tənzimləyir.

Əsas Fəaliyyət İstiqamətləri

Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi ölkənin ekoloji təhlükəsizliyi və təbii ehtiyatlarının səmərəli istifadəsi sahəsində aşağıdakı əsas istiqamətlər üzrə fəaliyyət göstərir:

• Ətraf mühitin qorunması və ekoloji monitorinq:
  Ətraf mühitin çirklənməsi, havanın, suyun və torpağın keyfiyyətinin daim monitorinqi, əhalinin sağlamlığı üçün risklərin azaldılması üzrə tədbirlər görülür.

• Təbii sərvətlərin idarə olunması və mühafizəsi:
  Yeraltı və yerüstü su ehtiyatları, meşələr, fauna və flora, torpaq ehtiyatları və mineralların dövlət nəzarətində qorunması və istifadəsi təmin edilir.

• Biodiversity və ekosistemlərin qorunması:
  Nadir, nəsli kəsilməkdə olan bitki və heyvan növlərinin qorunması, milli parkların, qoruqların və yasaqlıqların idarə olunması nazirliyin əsas vəzifələrindəndir.

• Ekoloji maarifləndirmə və təbliğat:
  Əhalinin, xüsusən də gənclərin ekoloji təhsilinin və mədəniyyətinin formalaşdırılması, ictimaiyyətin məlumatlandırılması və maarifləndirici kampaniyaların keçirilməsi prioritetdir.

• Geologiya və mineral ehtiyatların istifadəsi:
  Yeraltı sərvətlərin, faydalı qazıntıların aşkarlanması, araşdırılması, onların ekoloji standartlara uyğun istismarı və sənaye sektorunda istifadəsi həyata keçirilir.

• Beynəlxalq əməkdaşlıq və ekoloji layihələr:
  Qlobal ekoloji problemlərin həlli, iqlim dəyişikliyi, dayanıqlı inkişaf və digər beynəlxalq layihələrdə ölkənin fəal iştirakı təmin olunur.

Strukturu və Tabe Təşkilatları

Nazirliyin strukturu və fəaliyyət sahələri geniş və çoxşaxəlidir. Nazirlik aşağıdakı əsas bölmələri və tabe qurumları əhatə edir:

• Mərkəzi Aparat:
  Strategiya, monitorinq, ekoloji siyasət və idarəetmə, hüquq, beynəlxalq əlaqələr, ictimaiyyətlə iş və digər şöbələrdən ibarətdir.

• Hidrometeorologiya Xidməti:
  Ölkə üzrə hava proqnozlarının hazırlanması, iqlim dəyişikliklərinin monitorinqi, meteoroloji məlumatların toplanması.

• Geologiya və Geofizika Xidməti:
  Yerin təkində olan mineral ehtiyatların kəşfiyyatı, araşdırılması və monitorinqi.

• Meşə Təsərrüfatı və Bitkiçilik İdarəsi:
  Meşə ehtiyatlarının qorunması, bərpası, ağacəkmə və meşəbərpa layihələrinin icrası.

• Xüsusi Mühafizə Olunan Təbiət Əraziləri Xidməti:
  Milli parkların, dövlət təbiət qoruqlarının, yasaqlıqların idarə olunması və biomüxtəlifliyin qorunması.

• Regional idarələr və yerli bölmələr:
  Ölkənin bütün rayonlarında fəaliyyət göstərən ekoloji monitorinq və nəzarət bölmələri.

Ətraf Mühitin Qorunması və Monitorinq

Nazirlik ölkə üzrə ətraf mühitin mühafizəsi və monitorinq sistemini daim inkişaf etdirir. Şəhər və kəndlərdə hava, su və torpaq nümunələri götürülür, laborator analizlər aparılır, çirklənmə səviyyəsi qiymətləndirilir. Xüsusilə böyük sənaye şəhərlərində və neft-qaz hasilatı zonalarında ekoloji nəzarət gücləndirilib.

Nazirlik tərəfindən tərtib olunan “Ekoloji pasportlaşdırma” sistemi vasitəsilə müəssisələrin, sənaye obyektlərinin və fərdi sahibkarların fəaliyyəti ekoloji standartlara uyğun yoxlanılır. Çirkləndirici mənbələr aşkarlandıqda inzibati tədbirlər görülür, bəzən cərimə və ya fəaliyyətin məhdudlaşdırılması tədbiri tətbiq olunur.

Milli Parklar, Qoruqlar və Biomüxtəlifliyin Qorunması

Azərbaycan ərazisində 9 milli park, 13 dövlət təbiət qoruğu və 24 dövlət yasaqlığı mövcuddur. Bu ərazilərdə nəsli kəsilməkdə olan nadir heyvan və bitki növləri qorunur, təbiətin bərpası və ekoturizmin inkişafı üçün şərait yaradılır.

Bəzi milli parklar və qoruqlar:

• Şirvan Milli Parkı

• Hirkan Milli Parkı

• Göygöl Milli Parkı

• Ağgöl Milli Parkı

• Qızılağac Milli Parkı

• Zaqatala Dövlət Qoruğu

• Qaragöl Dövlət Qoruğu
  və başqaları.

Bu ərazilərdə elmi tədqiqatlar, biomüxtəliflik monitorinqi və maarifləndirici ekoturizm layihələri həyata keçirilir. Nazirlik “Qırmızı Kitab”ın hazırlanmasında və yeni nadir növlərin qorunmasında böyük rol oynayır.

Təbii Sərvətlərin İstismarı və Qorunması

Azərbaycan zəngin yeraltı və yerüstü sərvətləri ilə tanınır. Neft, qaz, müxtəlif filiz yataqları, mineral sular, meşələr, torpaq ehtiyatları, fauna və flora ölkənin ən böyük sərvətləri sırasındadır. Nazirlik bu ehtiyatların yalnız iqtisadi deyil, həm də ekoloji standartlara uyğun istismarını təmin edir.

Yeraltı sərvətlərin (neft, qaz, mis, qızıl, mərmər və s.) ekoloji təhlükəsiz istismarı üçün lisenziyalaşdırma sistemi və dövlət nəzarət mexanizmləri tətbiq olunur. Bütün hasilat, ixrac və sənaye emalı mərhələlərində ətraf mühitin çirklənməsinin qarşısının alınmasına xüsusi diqqət yetirilir.

Su Ehtiyatları və Onların Qorunması

Azərbaycanın su ehtiyatları əsasən çaylar, göllər, su anbarları və yeraltı sular hesabına formalaşır. Son illər iqlim dəyişikliyi, su çatışmazlığı və məişət-sənaye çirklənməsi su ehtiyatlarının idarə olunmasını aktual edir. Nazirlik su ehtiyatlarının idarə olunması, çay və göllərin bərpası, suyun təmizlənməsi və sudan qənaətlə istifadə ilə bağlı bir sıra proqramlar icra edir.

Ən mühüm proqramlardan biri də içməli su mənbələrinin qorunması, çirkab suların təmizlənməsi, suya qənaət texnologiyalarının tətbiqidir.

Ekoloji Maarifləndirmə, Layihələr və Beynəlxalq Əməkdaşlıq

Nazirlik əhalinin ekoloji təhsilinin artırılması üçün mütəmadi olaraq maarifləndirmə kampaniyaları, mediada təbliğat, məktəblər və universitetlərlə birgə layihələr həyata keçirir. “Təmiz Şəhər”, “Yaşıl Məktəb”, “Bir nəfər – bir ağac”, “Plastiksiz həyat” kimi aksiyalar ölkənin ən uğurlu ictimai ekoloji kampaniyalarındandır.

Azərbaycan ETS Nazirliyinin beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlığı da genişdir:

• BMT-nin Ətraf Mühit Proqramı (UNEP)

• UNDP, UNESCO, FAO və s.

• COP konfransları və Paris İqlim Sazişi

• Dünya Vəhşi Təbiət Fondu (WWF)

• Qlobal Ekoloji Fond (GEF)

Bu əməkdaşlıqlar sayəsində iqlim dəyişikliklərinə uyğunlaşma, su ehtiyatlarının qorunması, təbiətə məsuliyyətli münasibət və ekoloji texnologiyaların tətbiqi istiqamətində ölkədə bir sıra uğurlu layihələr həyata keçirilir.

Müasir Çağırışlar və Gələcək Perspektivlər

Azərbaycan qarşısında duran əsas ekoloji çağırışlar bunlardır:

• İqlim dəyişikliklərinə adaptasiya

• Sənaye və nəqliyyatın ekoloji təsirinin azaldılması

• Bərk məişət tullantılarının idarə olunması və tullantıların çeşidlənməsi

• Meşə örtüyünün artırılması və eroziya ilə mübarizə

• Su ehtiyatlarının davamlı istifadəsi

• Bərpa olunan enerji və yaşıl texnologiyaların inkişafı

• Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda işğaldan azad olunmuş ərazilərin ekoloji bərpası və təmizlənməsi

Nazirlik bu çağırışların öhdəsindən gəlmək üçün ölkə miqyasında yeni strategiyalar, “yaşıl enerji”, “təmiz şəhər”, “ağacəkmə”, “ekoloji təmiz kənd təsərrüfatı” və s. proqramlar hazırlayır.

Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi Azərbaycanın yaşıl gələcəyinin, təmiz ətraf mühitinin və ekoloji tarazlığının əsas təminatçılarından biridir. Onun fəaliyyəti yalnız dövlət siyasətinin deyil, vətəndaş məsuliyyətinin də formalaşmasında mühüm rol oynayır. Nazirliyin qarşısında duran əsas vəzifə – təbii sərvətlərin qorunması, ətraf mühitin mühafizəsi, ekoloji təhsil və maarifləndirmənin gücləndirilməsi, beynəlxalq ekoloji öhdəliklərin yerinə yetirilməsi və gələcək nəsillərə sağlam, təmiz, təhlükəsiz bir Azərbaycan ötürməkdir.

Bu missiyanın həyata keçirilməsində dövlət, cəmiyyət və hər bir vətəndaşın birgə səyi əsas şərtdir. Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi isə bu birliyin təşkilatçısı, ekoloji siyasətin əsas icraçısı olaraq öz fəaliyyətini peşəkarlıqla davam etdirir və daim yeni ekoloji çağırışlara adekvat cavab verməyə hazırdır.