Tarixin bəzi səhifələri zaman keçsə də unudulmur, çünki onlar həm dini, həm mədəni, həm də siyasi baxımdan dərin iz buraxır. Bu izlərdən biri də Əbrəhə adlı şəxsiyyətin adı ilə bağlıdır. Əbrəhə yalnızca bir tarixi şəxsiyyət deyil, həm də Quran ayələrində adı çəkilən, dövrünün siyasi gücünü nümayiş etdirmək üçün məscid tikdirən, lakin Məkkəni və Kəbəni hədəf alaraq öz sonunu hazırlayan bir şəxsiyyət kimi tanınır. Onun adı ən çox Fil surəsi ilə xatırlanır və bu hadisə ərəblərin “Fil ili” dediyi məşhur hadisə ilə eyniləşdirilir.
Əbrəhənin həyat yolu, siyasi fəaliyyəti və xüsusilə Məkkəyə hücumu tarix boyu İslam tarixçiləri və tədqiqatçıları tərəfindən böyük maraqla öyrənilib. Bu yazıda onun haradan gəldiyi, hansı məqsədlərlə Kəbəni dağıtmaq istədiyi və sonunun necə olduğu geniş və dəqiq izah ediləcək. Əbrəhə hadisəsi yalnız tarixi fakt deyil, həm də inanc və iman məsələsində bir dönüş nöqtəsi kimi qəbul edilir.
Bu mövzunun əhatə dairəsi təkcə İslam dininə inananlar üçün deyil, tarixlə maraqlanan hər bir insan üçün maraqlıdır. Çünki Əbrəhənin həyata keçirmək istədiyi plan bir xalqın və bir inancın müqəddəslik anlayışına qarşı açıq hücum idi. Bu isə zamanla böyük dini və mədəni nəticələr doğurdu.
Əbrəhə kim idi?
Əbrəhə Əl-Əşrəm adı ilə tanınan bu şəxs, Əksum krallığının Yəməndəki nümayəndələrindən biri idi. O, Yəməndə krallıq nümayəndəsi olaraq təyin olunmuşdu və bu ərazi üzərində öz nüfuzunu getdikcə artırmışdı. Əbrəhənin siyasi məqsədi yalnız idarəçilik yox, həm də dini liderlik idi.
O, əvvəlcə Bizansla və Xristian dünyası ilə münasibətlər qurdu. Hətta bu əlaqələr sayəsində Yəməndə bir çox xristianlıq izləri yayılmışdı. Əbrəhə özünü yalnızca siyasi hakim kimi yox, həm də dini mərkəzlərin yönəldicisi kimi görürdü. Bu səbəbdən Məkkədəki Kəbənin nüfuzunu qırmaq üçün xüsusi planlar hazırlayırdı.
Əbrəhənin həyat yolu güc, nüfuz və dini hakimiyyət uğrunda mübarizə ilə dolu idi. O, təkcə bir hökmdar deyildi, həm də böyük ambisiyaları olan bir siyasətçi idi. Bu ambisiyalar onu tarixin yaddaşında qorxulu, lakin dərindən öyrənilməyə layiq bir fiqura çevirmişdir.
Qülsum məscidi və Məkkəyə qarşı plan
Əbrəhə Kəbənin ərəb yarımadasındakı dini və iqtisadi gücünü sarsıtmaq üçün Sanada “Qülsum” adlı böyük bir məscid tikdirdi. Məqsəd Məkkəyə gələn zəvvarların yönünü dəyişmək və Yəməni yeni dini mərkəzə çevirmək idi. Lakin bu plan xalq tərəfindən qəbul edilmədi.
Ərəblər üçün Kəbə sadəcə ibadət yeri deyildi, həm də onların tarixi və mədəniyyətinin mərkəzi idi. Əbrəhənin bu məscid layihəsi ərəblər arasında qəzəbə səbəb oldu. Hətta bəzi mənbələrə görə, Qülsum məscidinə hörmətsizlik məqsədilə bir ərəb orada nalayiq hərəkət etmişdi.
Bu hadisə Əbrəhəni daha da qəzəbləndirmiş və o, Kəbəni tamamilə dağıtmaq qərarına gəlmişdi. Beləcə, siyasi, iqtisadi və dini gücünü birləşdirib Məkkəyə qarşı hərbi yürüş planı hazırladı. Bu yürüş Fil hadisəsi ilə nəticələnəcəkdi.
Fil ordusu və Məkkəyə hücum
Əbrəhə çoxsaylı ordusu və nəhəng fillərlə birlikdə Məkkəyə doğru hərəkətə başladı. Bu fillər içərisində ən böyüyü “Mahmud” adlı fil idi. Ordu çox yaxşı silahlanmışdı və məqsədləri konkret idi – Kəbəni dağıtmaq və Məkkəni itaət altına almaq.
Ərəblər belə bir orduya qarşı gücsüz idilər. Hətta Məkkə rəhbəri Əbdülmüttəlib belə Əbrəhəyə qarşı silahlı müqavimət göstərmədi. O, sadəcə Allahın evini Allahın qoruyacağını bildirdi və xalqı şəhəri tərk etməyə çağırdı.
Əbrəhə ordusu Məkkə yaxınlığına çatdıqda isə fövqəladə bir hadisə baş verdi. Quranın Fil surəsində təsvir edildiyi kimi, göydən gələn quşlar daşlarla Əbrəhənin ordusunu məhv etdi. Bu, tarixin axarını dəyişən bir hadisə kimi yadda qaldı.
Fil surəsi və Quran baxış bucağı
Fil surəsi Quranın 105-ci surəsidir və beş ayədən ibarətdir. Bu surə Əbrəhənin ordusunun Allah tərəfindən necə məhv edildiyini izah edir. Bu hadisə İslam inancında Allahın müqəddəs məkanları qorumasının açıq sübutu kimi qəbul edilir.
Surədə bildirilir ki, Allah Əbrəhənin hiyləsini puç etdi və onların üzərinə “əbabil” quşlarını göndərdi. Bu quşlar odla yandırılmış daşlar ataraq ordunu yerlə-yeksan etdilər. Hadisə, ərəblər üçün bir oyanış nöqtəsi oldu.
Bu hadisə həm də İslam peyğəmbəri Məhəmmədin doğulduğu il baş verdiyi üçün xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Tarixdə bu il “Fil ili” adlandırılır və İslam tarixi baxımından dönüş nöqtəsi kimi qəbul edilir.
Tarixi mənbələrin Əbrəhə haqda verdiyi məlumatlar
Əbrəhə haqqında məlumatlar həm İslam, həm də qeyri-islam mənbələrində yer alır. Tarixi mənbələr onun Yəməndəki hakimiyyət dövrünü, Qülsum məscidini və Məkkəyə olan hücumunu təsdiqləyir.
Əksum imperiyasının sənədlərində də Əbrəhənin adı keçir və o, güclü və nüfuzlu bir vali kimi təsvir olunur. Lakin eyni zamanda, onun Məkkəyə qarşı olan planının uğursuzluğu və məğlubiyyəti xüsusi vurğulanır.
Mənbələrin çoxu bu hadisəni Allahın müdaxiləsi kimi izah edir. Bu da göstərir ki, Əbrəhə sadəcə məğlub olmuş bir hökmdar deyil, həm də ilahi qüdrətin qarşısında zəif qalmağın simvoludur.
Əbrəhənin sonu və tarixdəki yeri
Əbrəhə hadisədən sonra ya döyüş meydanında həlak olmuş, ya da ağır yaralanaraq geri dönərkən ölmüşdür. Bəzi mənbələr onun bədənində yaraların çıxması və əzab içində həyatını itirdiyini yazır.
Əbrəhənin adı daha sonra tarixdə nifrət və acizliklə xatırlanır. Onun adı dini ədəbiyyatda daima Allahın müqəddəs məkanlarını qoruduğunun sübutu kimi çəkilir.
Tarix boyu Əbrəhə hadisəsi xatırlanaraq insanların iman və müqəddəslik anlayışını gücləndirib. Bu isə onu təkcə bir düşmən simvolu deyil, həm də dərs alınmalı bir şəxsiyyətə çevirib.
Əbrəhə hadisəsinin təsiri və ibrət dərsi
Əbrəhə hadisəsi İslamdan əvvəlki dövrdə belə insanların Allahın iradəsinə qarşı çıxmasının nə ilə nəticələnəcəyini göstərən canlı bir nümunədir. Bu hadisə ərəblər arasında dini inancın güclənməsinə səbəb oldu.
Eyni zamanda bu hadisə, müqəddəs yerlərin maddi güclə deyil, mənəvi inamla qorunduğunun simvoludur. Əbrəhənin fillərlə etdiyi hücum Allahın quşlarla verdiyi cavabla iflasa uğradı.
Hadisə gələcək nəsillərə bir xəbərdarlıqdır ki, insan nə qədər güclü görünürsə-görünsün, Allahın iradəsi qarşısında acizdir. Bu, həm dini, həm tarixi, həm də fəlsəfi baxımdan dərindən dərk edilməlidir.
Əbrəhə şəxsiyyəti və onun tarixi hadisəsi əsrlərdir ki, yaddaşlarda yaşayır. Onun Məkkəyə qarşı olan yürüşü sadəcə bir hərbi əməliyyat deyildi, bu həm də bir inancın, mədəniyyətin və tarixiliyin üzərinə edilən hücum idi. Bu hücum, məğlubiyyətlə və ilahi ədalətin təcəllası ilə nəticələndi.
Əbrəhənin adı tarixdə məğlub olanların və Allahın iradəsinə qarşı çıxanların simvolu kimi qalır. O, öz nüfuzunu artırmaq istəsə də, nəticədə tarixdə qorxunc, lakin əhəmiyyətli bir dərs kimi yer aldı.
Bu hadisə yalnız dini baxımdan yox, həm də mədəni və sosial baxımdan dərindən düşünülməli və qiymətləndirilməlidir. Hər bir cəmiyyət üçün Əbrəhənin aqibəti, iman və müqəddəslik anlayışının hansı dərəcədə önəmli olduğunu göstərən bir dərsdir.
İnsanlar bu cür tarixi hadisələri yalnız oxumamalı, onlardan nəticə çıxarmalı və öz həyatlarında mənəvi dəyərlərə daha çox önəm verməlidirlər. Əbrəhənin faciəvi aqibəti zaman-zaman bu dəyərləri qoruyanların uğurunun açarı olub.
Ən Çox Verilən Suallar
Əbrəhə Əl-Əşrəm, miladi VI əsrdə yaşamış, Efiopiya əsilli bir komandan və Yəməndəki Əksum krallığının valisi idi. O, dövrünün həm siyasi, həm də dini baxımdan önəmli şəxslərindən biri hesab olunur. Əbrəhənin əsas məqsədi Yəməndə xristianlığı yaymaq və ərəb yarımadasında dini nüfuzu ələ keçirmək idi.
Əbrəhə Məkkədə yerləşən Kəbənin dini nüfuzunu qısqanırdı və onu zəiflətmək istəyirdi. Bu məqsədlə Yəmənin paytaxtı Sanaa şəhərində Qülsum adlı böyük və möhtəşəm bir məscid tikdirmişdi. Planı o idi ki, zəvvarlar Kəbəyə yox, bu məscidə gəlsinlər. Lakin xalq bu məscidi qəbul etmədi və Əbrəhə qəzəblənərək Kəbəni dağıtmaq qərarı verdi.
Əbrəhə çoxsaylı hərbi qüvvə ilə, xüsusilə fillərlə silahlanmış nəhəng bir ordu ilə Məkkəyə doğru yürüşə başladı. Bu fillər içərisində ən məşhuru Mahmud adlı idi. Ordu təkcə güclü silahlarla deyil, həm də psixoloji üstünlük yaradan heyvanlarla təchiz olunmuşdu.
Quranda Fil surəsində təsvir olunan bu hadisəyə görə, Əbrəhənin ordusu Məkkəyə yaxınlaşdığı zaman Allahın əmri ilə səmadan “əbabil” adlı quşlar gəldi. Bu quşlar odda bişirilmiş daşlarla Əbrəhənin ordusuna hücum edərək onları məhv etdilər. Bu ilahi müdaxilə ilə Məkkə qorundu və hücum iflasa uğradı.
Əbrəhənin ordusu əbabil quşlarının daş atəşinə tuş gəldi və tamamilə darmadağın edildi. Ordunun qalan hissəsi çarəsiz şəkildə geri çəkilməyə çalışdı. Əbrəhə özü isə ağır xəstəliklərə tutulduğu, yaralandığı və nəticədə yolda öldüyü bildirilir.
Hadisənin miladi 570-ci ildə baş verdiyi qeyd olunur. Bu tarix həm də Məhəmməd peyğəmbərin doğulduğu ildir. Buna görə də tarixdə bu dövr “Fil ili” kimi tanınır və İslam tarixinin dönüş nöqtələrindən biri sayılır.
Qülsum məscidi Yəmənin paytaxtı Sanada yerləşirdi. Əbrəhə bu məscidi çox böyük və gözqamaşdırıcı şəkildə inşa etdirmişdi ki, zəvvarları oraya cəlb edə bilsin. Lakin Məkkənin dini çəkisi ilə rəqabət aparmaq mümkün olmadı.
Əbrəhə barəsində məlumatlar əsasən İslam mənbələrindən, o cümlədən Qurandakı Fil surəsindən və İbn Kəsir kimi tarixçilərin əsərlərindən əldə edilir. Həmçinin, Efiopiya və yunan mənbələrində də Əbrəhənin adı keçməkdədir. Bu mənbələr onun hakimiyyətini və Məkkəyə yürüşünü təsdiqləyir.
Fil surəsi birbaşa Əbrəhənin ordusunun məğlubiyyətini və Kəbənin qorunmasını təsvir edir. Beş ayədən ibarət bu surə İslamın ilahi müdafiəni əsaslandıran mühüm hissələrindən biridir və Əbrəhənin planlarının necə puç edildiyini bildirir.
Əbrəhənin Kəbəyə qarşı etdiyi hücumun Allah tərəfindən dəf edilməsi İslam inancında müqəddəs məkanların qorunduğunun rəmzi sayılır. Eyni zamanda, bu hadisə ərəblər arasında monoteizmin möhkəmlənməsinə və gələcəkdə İslamın yayılmasına zəmin yaratdı. Bu, ilahi ədalətin bariz nümunəsi olaraq yaddaşlarda qalır.
