Müasir biznes dünyasında maliyyə göstəricilərinin düzgün təhlili, şirkətlərin dəyərinin qiymətləndirilməsi və investor qərarlarının formalaşmasında əvəzolunmaz rol oynayır. Bu göstəricilər arasında isə xüsusilə bir termin diqqət mərkəzindədir: EBITDA. Bu qısa, lakin güclü anlayış həm investorlar, həm də şirkət rəhbərləri üçün qərar qəbul etmə prosesində bələdçi rolunu oynayır. EBITDA yalnız sadə gəlir göstəricisi deyil, həm də müəssisənin əsas əməliyyat fəaliyyətindən əldə etdiyi real gəliri ortaya qoyan vasitədir. Bununla yanaşı, bu göstərici şirkətin digər oxşar qurumlarla müqayisə olunmasında və əməliyyat effektivliyinin dəyərləndirilməsində mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
EBITDA anlayışı nəyi ifadə edir?
EBITDA – “Earnings Before Interest, Taxes, Depreciation and Amortization” ifadəsinin qısaltmasıdır və azərbaycancaya tərcümədə “Faizlər, vergilər, amortizasiya və əsas vəsaitlərin köhnəlməsi çıxılmamış mənfəət” kimi anlaşılır. Bu göstərici, müəssisənin əsas əməliyyat fəaliyyətindən əldə etdiyi gəliri göstərir və şirkətin nə qədər pul qazanma qabiliyyətinə sahib olduğunu ortaya çıxarır. Amortizasiya və köhnəlmə qeyri-pul çıxarışları olduğundan, onlar EBITDA hesablamasına daxil edilmir. Eyni zamanda, faizlər və vergilər də əməliyyat xarakteri daşımadığından çıxılır.
EBITDA, şirkətin real əməliyyat potensialını qiymətləndirmək üçün istifadə olunur. O, müəssisənin gündəlik fəaliyyətindən asılı olmayaraq, digər maliyyə elementlərinin təsirindən təmizlənmiş gəliri göstərir. Bu baxımdan, EBITDA əslində “operativ mənfəət”in daha təmiz və neytral forması hesab edilir.
EBITDA necə hesablanır?
EBITDA göstəricisini hesablamaq üçün aşağıdakı iki əsas yanaşmadan istifadə olunur:
- Mənfəət və zərər hesabatı əsasında:EBITDA=Xalismənfəət+Faizlər+Vergilər+Amortizasiya+Ko¨hnəlməEBITDA=Xalismənfəət+Faizlər+Vergilər+Amortizasiya+Ko¨hnəlməBu formul, hesabat dövründəki xalis mənfəətə əməliyyat xarakterli olmayan xərcləri əlavə etməklə aparılır.
- Əməliyyat mənfəəti əsasında:EBITDA=Əməliyyatmənfəəti+Amortizasiya+Ko¨hnəlməEBITDA=Əməliyyatmənfəəti+Amortizasiya+Ko¨hnəlməƏgər şirkətin əməliyyat mənfəəti məlumdursa və amortizasiya + köhnəlmə məbləği məlumdırsa, bu yanaşma daha tez və effektiv nəticə verir.
EBITDA-nın şirkətlər üçün əhəmiyyəti
Şirkətlər üçün EBITDA göstəricisinin istifadəsi aşağıdakı sahələrdə önəmlidir:
- Şirkətin real gəlirliyini göstərir: EBITDA, əməliyyat gəlirliliyini qiymətləndirməyə imkan verir. Bu, xüsusilə müxtəlif sahələrdə fəaliyyət göstərən şirkətlərin müqayisəsində ön plana çıxır.
- Investorlara şəffaflıq təqdim edir: Faiz, vergi və amortizasiya kimi dəyişkən faktorların çıxılması nəticəsində əldə olunan rəqəmlər daha obyektiv nəticə verir.
- Müqayisə üçün əlverişlidir: Eyni sektorda fəaliyyət göstərən iki şirkətin EBITDA göstəriciləri onların əməliyyat səviyyəsindəki gücünü müqayisə etməyə imkan yaradır.
- Kredit qabiliyyətinin ölçülməsi: Maliyyə qurumları kredit verməzdən öncə şirkətin EBITDA səviyyəsinə və onunla borc nisbətinə (Debt/EBITDA) baxaraq risk təhlili aparırlar.
EBITDA və digər maliyyə göstəriciləri
EBITDA göstəricisini digər maliyyə anlayışları ilə müqayisə etmək onu daha aydın başa düşməyə kömək edir:
- EBIT (Earnings Before Interest and Taxes): Faizlər və vergilər çıxılmamış mənfəətdir, lakin burada amortizasiya və köhnəlmə çıxılmış olur.
- Xalis mənfəət (Net Income): Bütün əməliyyat və qeyri-əməliyyat xərcləri, vergilər və faizlər çıxıldıqdan sonra əldə edilən real mənfəətdir.
- Gross Profit (Ümumi mənfəət): Satışdan əldə edilən gəlirdən satışın maya dəyəri çıxıldıqdan sonra qalan mənfəətdir.
EBITDA bu göstəricilərdən fərqli olaraq, şirkətin əməliyyat sahəsindəki effektivliyini daha sadə və aydın şəkildə göstərir.
EBITDA ilə borc yükünün təhlili: Debt/EBITDA nisbəti
Şirkətlərin maliyyə riskinin qiymətləndirilməsində ən çox istifadə edilən göstəricilərdən biri də “Debt/EBITDA” nisbətidir. Bu nisbət göstərir ki, şirkət əldə etdiyi əməliyyat gəliri ilə borcunu nə qədər müddətə qaytara bilər. Misal üçün, əgər bu nisbət 3-dürsə, deməli şirkət mövcud borcunu təxminən 3 il ərzində ödəyə bilər (əlbəttə ki, bu yalnız nəzəri yanaşmadır və digər faktorlar da nəzərə alınmalıdır).
Bu nisbət kredit təşkilatları üçün önəmlidir və daha aşağı göstərici (məsələn, 1 və ya 2) şirkətin maliyyə baxımından daha etibarlı olduğunu göstərir.
EBITDA-nın üstünlükləri
- Fərqli vergi rejimlərinin neytrallaşdırılması: Fərqli ölkələrdə fəaliyyət göstərən beynəlxalq şirkətlərin EBITDA göstəricisi müqayisə üçün uyğun vasitədir.
- Mühasibat siyasətindən asılı olmur: Amortizasiya siyasətləri şirkətdən şirkətə dəyişə bilər, lakin EBITDA bu təsirdən sığortalanır.
- Sürətli qərar verməyə imkan verir: Mümkün investisiyaların və satınalmaların ilkin analizində tez bir qiymətləndirmə aparmaq üçün istifadə olunur.
EBITDA-nın zəif cəhətləri və tənqidlər
Baxmayaraq ki, EBITDA geniş istifadə olunur, onun bəzi zəif cəhətləri də mövcuddur:
- Pul axınını əks etdirmir: EBITDA qeyri-pul xərcləri nəzərə almadığı üçün şirkətin real nağd vəsait axını barədə məlumat vermir.
- Kapital ehtiyaclarını nəzərə almır: Şirkət hansı dərəcədə kapital sərf edir, yeni investisiyalar edir – bu kimi məlumatlar EBITDA göstəricisində əks olunmur.
- Manipulyasiyaya açıqdır: Mühasibat standartlarının müxtəlif şərhləri səbəbindən EBITDA-nın hesablanması manipulyasiyaya məruz qala bilər.
Real nümunə ilə EBITDA hesablanması
Tutaq ki, “X” şirkətinin maliyyə hesabatında aşağıdakı göstəricilər yer alıb:
- Xalis mənfəət: 1,500,000 AZN
- Faiz xərcləri: 200,000 AZN
- Vergilər: 300,000 AZN
- Amortizasiya: 250,000 AZN
- Köhnəlmə: 150,000 AZN
Bu məlumatlara əsasən EBITDA belə hesablanır:EBITDA=1,500,000+200,000+300,000+250,000+150,000=2,400,000AZNEBITDA=1,500,000+200,000+300,000+250,000+150,000=2,400,000AZN
Bu rəqəm “X” şirkətinin əməliyyat fəaliyyətindən əldə etdiyi real gəliri göstərir.
EBITDA göstəricisi ilə investisiya qərarları
İnvestorlar bir şirkətə yatırım etməzdən əvvəl onun əməliyyat effektivliyini təhlil edirlər. EBITDA bu baxımdan ilkin filtr rolunu oynayır. Əgər bir şirkətin EBITDA göstəricisi yüksəkdirsə və bu göstərici illər üzrə sabit və ya artan tendensiya göstərirsə, bu şirkətə yatırım etmək daha cəlbedici görünür.
Eyni zamanda, EBITDA-nın gələcək proqnozları da investor maraqları üçün vacibdir. Məsələn, əgər şirkət 3 il ərzində EBITDA-nı 20% artırmağı planlaşdırırsa, bu, onun inkişaf hədəflərinin və rentabelliyinin bariz göstəricisidir.
Maliyyə hesabatlarında EBITDA-nın düzgün tətbiqi
Şirkətlərin illik hesabatlarında EBITDA göstəricisi çox zaman “alternativ maliyyə ölçüsü” kimi verilir. Bu o deməkdir ki, onun hesablanmasında subyektivlik ola bilər. Buna görə də, mühasibat və audit mütəxəssisləri EBITDA-nın hesablanmasında istifadə olunan komponentlərin də şəffaf şəkildə açıqlanmasını tövsiyə edirlər.
Müxtəlif sahələrdə EBITDA-nın tətbiqi
- Sənaye sektorunda: Maşınqayırma, istehsalat və tikinti sektorlarında amortizasiya yüksək olduğundan, EBITDA əməliyyat performansını daha düzgün əks etdirir.
- Xidmət sahəsində: Xidmət şirkətləri, məsələn, marketinq, İT, hüquq şirkətləri üçün EBITDA gəlirliliyin sabitliyini göstərmək üçün istifadə olunur.
- Startaplar üçün: Startaplarda xalis mənfəət hələ formalaşmadığı üçün EBITDA onların əməliyyat qabiliyyətini ölçməkdə faydalıdır.
EBITDA, müasir biznes dünyasında müəssisələrin əməliyyat effektivliyini, gəlirlilik potensialını və müqayisəli üstünlüyünü qiymətləndirmək üçün əvəzsiz göstəricilərdən biridir. Şirkətlər bu göstəricidən istifadə etməklə həm daxili idarəetməni təkmilləşdirə, həm də investorlar və maliyyə təşkilatları qarşısında daha şəffaf ola bilərlər. Lakin EBITDA göstəricisinin birtərəfli deyil, digər maliyyə göstəriciləri ilə birlikdə təhlili, daha real və obyektiv qiymətləndirmə üçün vacib şərtdir.
Ən Çox Verilən Suallar
EBITDA əməliyyat gəlirini faizlər, vergilər, amortizasiya və köhnəlmə çıxılmamış şəkildə göstərir. Xalis mənfəət isə bu xərclər çıxıldıqdan sonra əldə edilən yekun mənfəətdir.
Şirkətin əməliyyat səmərəliliyini təhlil etmək, sektorda fəaliyyət göstərən digər şirkətlərlə müqayisə aparmaq və investisiya qərarları vermək üçün istifadə olunur. Kredit təşkilatları da bu göstəricidən faydalanır.
Xeyr. EBITDA qeyri-pul xərcləri nəzərə almadığı üçün nağd vəsaitin real hərəkətini göstərmir. Bu səbəbdən pul axını üçün ayrıca göstəricilərdən istifadə edilməlidir.
Bəli. Mühasibat siyasətləri və subyektiv yanaşmalar səbəbindən bəzi şirkətlər EBITDA göstəricisini şişirdə və ya istədikləri kimi formalaşdıra bilirlər.
Əksər sahələrdə istifadə olunsa da, kapital qoyuluşunun az olduğu və ya xidmət yönümlü sahələrdə tək başına yetərli olmaya bilər. Sənaye və istehsalat sahələrində isə daha uyğun göstəricidir.
Şirkətin əməliyyat fəaliyyətindən yüksək gəlir əldə etdiyini, əməliyyat xərclərini səmərəli idarə etdiyini və investorlar üçün cəlbedici olduğunu göstərir.
EBITDA amortizasiya və köhnəlməni nəzərə almır, EBIT isə bu xərclər çıxıldıqdan sonra formalaşan mənfəətdir. Bu fərq şirkətin əsas vəsaitlərdən istifadə dərəcəsini daha aydın göstərir.
Əsas tənqid onun pul axınını əks etdirməməsi və bəzən şirkətin maliyyə vəziyyətini olduğundan yaxşı göstərməsidir. Bu səbəbdən digər göstəricilərlə birlikdə təhlil edilməlidir.
Startaplar hələ mənfəət mərhələsinə çatmamış olduqları üçün EBITDA onların əməliyyat səmərəliliyini və potensial böyümə imkanlarını göstərmək baxımından faydalıdır.
Ən yaxşı göstərici 2 və ya daha aşağı sayılır. Bu, şirkətin əməliyyat gəliri ilə borc yükünü təhlükəsiz şəkildə idarə edə bildiyini göstərir.
