Azərbaycan Respublikası coğrafi mövqeyi, tarixi irsi, mədəni müxtəlifliyi və iqtisadi inkişaf potensialı ilə dünyanın müxtəlif ölkələrindən gələn əcnəbilər üçün cəlbedici məkana çevrilmişdir. Hər il minlərlə xarici vətəndaş Azərbaycana turizm, iş, təhsil, ailə birləşməsi və digər məqsədlərlə səfər edir. Bu səfərlərin hüquqi aspektləri arasında əcnəbilərin ölkədə qalma müddəti xüsusi yer tutur. Həm qısa, həm də uzun müddətli qalma formaları müəyyən qaydalara tabe olaraq tənzimlənir. Qanunvericiliyə əsasən, Azərbaycanda əcnəbilərin qalma müddəti onların ölkəyə daxilolma səbəbindən, vizanın və ya yaşama icazəsinin növündən və miqrasiya rejimindən asılı olaraq fərqlənir.
Bu mövzu təkcə hüquqi tənzimləmələrlə məhdudlaşmır. Praktikada qalma müddətinin düzgün planlaşdırılması, sənədlərin vaxtında yenilənməsi, müddətin pozulması nəticəsində yarana biləcək hüquqi məsuliyyətlər və cərimələr də əhəmiyyətlidir. Əcnəbilərin qanuni əsaslarla ölkədə qalmasını təmin etmək üçün vətəndaşlar və işəgötürənlər də mövcud normaları bilməli və onlara əməl etməlidirlər.
Azərbaycanda əcnəbilərin hüquqi statusu və miqrasiya siyasəti
Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası və “Əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin hüquqi vəziyyəti haqqında” qanun əcnəbilərin ölkədəki hüquqi statusunu müəyyən edir. Bu qanunlara əsasən, əcnəbilər Azərbaycanın ərazisində olduqları müddətdə yerli vətəndaşlarla eyni hüquqlara malikdirlər, istisna hallarda qanunvericiliklə müəyyən olunmuş məhdudiyyətlər tətbiq olunur. Əcnəbilər yalnız müvafiq qaydada qeydiyyatdan keçməklə və qanuni əsaslarla ölkədə qala bilərlər.
Azərbaycanın miqrasiya siyasəti müasir tələblərə uyğun şəkildə inkişaf edir. Dövlət Miqrasiya Xidməti əcnəbilərlə bağlı bütün hüquqi prosedurları həyata keçirir, onların qeydiyyatını, yaşama icazəsini və ölkədən çıxış-gəlişini nəzarətdə saxlayır.
Qısa müddətli qalma və vizalar
Əcnəbilərin ölkədə qalma müddəti ilk növbədə vizalarının növü ilə müəyyən olunur. Qısa müddətli viza (turist, biznes, humanitar, rəsmi, şəxsi və s.) ilə gələn əcnəbilər üçün maksimum qalma müddəti 30 gün və ya bəzən 90 gün ola bilər. Viza müddəti bitdikdən sonra həmin şəxsin ölkədə qalması qanunsuz hesab olunur və bu, miqrasiya pozuntusu kimi qiymətləndirilir.
Qısa müddətli viza ilə gələn əcnəbi, əgər viza müddətini uzatmaq istəyirsə, viza bitmədən əvvəl Dövlət Miqrasiya Xidmətinə müraciət etməli və əsaslandırılmış səbəb göstərməlidir. Qanunvericiliyə əsasən, viza müddəti uzadıldıqda yeni viza verilməyəcək, lakin mövcud qalma müddətinin uzadılmasına icazə verilə bilər.
Qeydiyyat tələbi və prosedurlar
Əcnəbilərin ölkəyə daxil olduqları gündən etibarən 15 gün ərzində qeydiyyatdan keçmələri məcburidir. Bu qeydiyyat qaldıqları ünvan üzrə müvafiq qaydada elektron sistem üzərindən və ya fiziki formada həyata keçirilir. Qeydiyyatı təmin etmək isə yaşayış yerinin sahibi və ya qonaqlayan şəxs tərəfindən aparılmalıdır. Qeydiyyat müddəti qısa müddətli qalma üçün viza müddəti qədər qüvvədə olur.
Qeydiyyatın olmaması, vaxtında yenilənməməsi və ya yanlış məlumat təqdim edilməsi inzibati məsuliyyət doğurur və cərimə ilə nəticələnə bilər. Dövlət Miqrasiya Xidməti belə hallarda əcnəbinin ölkədən çıxarılması barədə qərar da qəbul edə bilər.
Uzun müddətli qalma və müvəqqəti yaşama icazəsi
Əcnəbilər Azərbaycanda 90 gündən artıq qalmaq istədikdə mütləq müvəqqəti yaşama icazəsi əldə etməlidirlər. Bu icazə aşağıdakı hallarda verilir:
- Azərbaycanda əmək fəaliyyəti ilə məşğul olmaq (işəgötürənlə əmək müqaviləsi əsasında)
- Ailə birləşməsi məqsədilə (yerli vətəndaşla nikah əsasında)
- Ali təhsil müəssisəsində təhsil almaq
- Elmi və ya humanitar məqsədlərlə uzunmüddətli layihələrdə iştirak
- Sərmayə qoyuluşu və ya daşınmaz əmlakın mülkiyyətində olması
Müvəqqəti yaşama icazəsi adətən 1 il müddətinə verilir və bu müddət bitdikdən sonra yenilənə bilər. Yeniləmə üçün ərizə və zəruri sənədlər icazənin müddəti başa çatmazdan əvvəl təqdim olunmalıdır.
Daimi yaşama icazəsi
Azərbaycanda daimi yaşama icazəsi əldə etmək üçün əcnəbinin ardıcıl şəkildə 2 il ölkədə yaşaması əsas şərtlərdən biridir. Bu icazə daha geniş hüquqlar təqdim edir, o cümlədən əmək fəaliyyətində məhdudiyyətləri aradan qaldırır və daha sabit hüquqi status yaradır. Daimi yaşama icazəsi 5 il müddətinə verilir və təkrarən uzadıla bilər. Ərizəçilər müvafiq dil biliyinə, qanunlara hörmət etmələrinə və yerli inteqrasiya səviyyəsinə əsasən dəyərləndirilirlər.
İş icazəsi və əmək fəaliyyəti
Əcnəbilərin ölkədə işləməsi üçün sadəcə yaşama icazəsi kifayət deyil. Əlavə olaraq iş icazəsi də tələb olunur. İş icazəsi yalnız müvafiq icazə verilmiş iş yerlərində və təsdiqlənmiş ixtisas sahələri üzrə verilir. İş icazəsi adətən 1 il müddətinə qüvvədə olur və bu müddət ərzində eyni iş yerində fəaliyyət göstərmək mümkündür. İş icazəsi olmadan əmək fəaliyyəti inzibati cərimələr və deportasiya ilə nəticələnə bilər.
Qanunsuz qalma halları və nəticələri
Əcnəbilərin viza müddəti və ya yaşama icazəsinin qüvvədə olduğu müddət bitdikdən sonra ölkədə qalmaları qanunsuz hesab olunur. Bu halda aşağıdakı tədbirlər görülə bilər:
- İnzibati cərimə (500 manatdan 2000 manata qədər)
- Müəyyən müddət ərzində Azərbaycana daxilolma qadağası (6 ay, 1 il və ya daha uzun müddət)
- Deportasiya (məcburi ölkədən çıxarılma)
Əgər qanunsuz qalma səbəbi fövqəladə hal (məsələn, xəstəlik, uçuşun ləğvi) ilə əlaqədardırsa, bu halda Dövlət Miqrasiya Xidmətinə yazılı şəkildə məlumat vermək və sübut təqdim etmək vacibdir.
Əcnəbilər üçün tövsiyələr və praktiki məqamlar
Əcnəbilər Azərbaycanda qalma müddətinə dair aşağıdakı məsələlərə diqqət yetirməlidirlər:
- Səfərdən əvvəl vizanın növünü və müddətini aydınlaşdırmaq
- Ölkəyə daxil olduqdan dərhal sonra qeydiyyatı təmin etmək
- Viza və ya yaşama icazəsinin müddətinin bitmə tarixini izləmək
- Hər hansı dəyişiklik (ünvan, iş yeri, ailə vəziyyəti) barədə müvafiq orqanlara məlumat vermək
- Əgər ölkədə daha uzun müddət qalmaq planlaşdırılırsa, sənədləri vaxtında toplamaq və təqdim etmək
Azərbaycanda əcnəbilərin miqrasiya statistikasına baxış
Son illərdə Azərbaycan əcnəbilər üçün daha açıq bir miqrasiya siyasəti yürüdür. Turist səfərləri ilə yanaşı, iş və təhsil məqsədilə gələnlərin sayı da artmaqdadır. Dövlət Miqrasiya Xidmətinin məlumatlarına əsasən, ən çox əcnəbi vətəndaş Rusiya, Türkiyə, Pakistan, Hindistan, İran, Gürcüstan və digər qonşu ölkələrdən gəlir. Bu axın həm əmək bazarında, həm də təhsil sektorunda əhəmiyyətli dəyişikliklərə səbəb olur.
Əcnəbilərin Azərbaycanda qalma müddətinin düzgün və qanuni şəkildə tənzimlənməsi həm onların şəxsi hüquqlarının qorunması, həm də ölkənin daxili hüquqi nizamının təmin olunması baxımından vacibdir. Müvafiq qeydiyyat prosedurlarına əməl olunması, viza və yaşama icazələrinin vaxtında alınması və yenilənməsi əcnəbilərin təhlükəsiz və problemsiz şəkildə ölkədə fəaliyyət göstərməsinə imkan yaradır. Azərbaycanda qalmaq istəyən əcnəbilər üçün hüquqi biliklər qədər, praktiki məlumatların da əhəmiyyəti böyükdür. Hər bir əcnəbi, Azərbaycanda qalma müddətinin və prosedurlarının fərqində olmalı və müvafiq addımları vaxtında atmalıdır.
Ən Çox Verilən Suallar
Qeydiyyat ölkəyə daxil olduqdan sonra 15 gün ərzində aparılmalıdır. Əgər əcnəbi bu müddətdə qeydiyyata düşməzsə, bu inzibati qayda pozuntusu hesab olunur.
Xeyr. Viza müddəti başa çatdıqdan sonra ölkədə qalmaq qanunsuzdur və cərimə və ya deportasiya ilə nəticələnə bilər.
Bəli, lakin bu, yalnız qanuni əsas (məsələn, iş, təhsil, nikah və s.) olduqda və sənədlər vaxtında təqdim edildikdə mümkündür.
Əgər şəxs uzunmüddətli yaşama icazəsinə malikdirsə və qanuni əsasla işləyirsə, ailə üzvləri üçün də yaşama icazəsi almaq mümkündür.
Daimi yaşama icazəsi üçün şəxs əvvəlcə müvəqqəti yaşama icazəsi ilə ardıcıl 2 il ölkədə yaşamalıdır. Sonra xüsusi ərizə və sənədlərlə müraciət edə bilər.
Əgər şəxs ölkədən uzun müddət çıxar, qeydiyyatını pozar, yalan məlumat verərsə və ya qanunu pozarsa, yaşama icazəsi ləğv edilə bilər.
Əcnəbi tələbələr təhsil aldıqları müddət ərzində müvəqqəti yaşama icazəsi ilə ölkədə qala bilərlər və bu icazə hər tədris ili üçün yenilənməlidir.
Bütün sənədlər və müraciətlər Dövlət Miqrasiya Xidmətinə və ya onun regional idarələrinə təqdim edilir.
Xeyr. Qanunsuz qalma cəriməsi ödənilsə belə, şəxs ölkədən çıxmalı və daha sonra yenidən qanuni yollarla daxil olmalıdır.
Əcnəbilər hüquqi yardımı Dövlət Miqrasiya Xidmətindən və ya beynəlxalq hüquq təşkilatlarından əldə edə bilərlər. Bununla yanaşı, ixtisaslaşmış hüquqşünaslar da bu sahədə xidmət göstərirlər.
