Əyləc: Texniki Baxım, Növləri

Avtomobilin təhlükəsizliyi və idarəetmə keyfiyyəti birbaşa onun texniki sistemlərinin vəziyyəti ilə əlaqədardır. Bu sistemlər içərisində ən vaciblərindən biri məhz əyləc sistemidir. Əyləc, nəqliyyat vasitəsinin hərəkət sürətini azaltmaq, tamamilə saxlamaq və ya müəyyən trayektoriyada təhlükəsiz manevr etmək üçün nəzərdə tutulmuş kompleks bir mexanizmdir. İstər minik avtomobili, istər yük maşını, istərsə də yüksək sürətli qatarlar və ya təyyarələr olsun – hamısında müxtəlif növlü əyləc sistemləri tətbiq edilir.

Əyləc sistemlərinin düzgün işləməsi təkcə sürücünün yox, yolda olan hər kəsin təhlükəsizliyinə birbaşa təsir edir. Bu səbəbdən əyləc texnologiyaları daim yenilənir, müxtəlif mühitlərə və istifadə sahələrinə uyğunlaşdırılır. Bu məqalədə əyləc sistemlərinin növləri, iş prinsipləri, əsas komponentləri, problemləri, texniki qulluq qaydaları və müasir innovativ həlləri geniş şəkildə izah ediləcək.

Əyləcin əsas funksiyası və əhəmiyyəti

Əyləc sisteminin başlıca vəzifəsi avtomobilin kinetik enerjisini istilik enerjisinə çevirməklə, onu dayandırmaq və ya sürətini azaltmaqdır. Hərəkətdə olan avtomobilin çəkisi və sürəti artdıqca əyləc sistemindən tələb olunan güc və səmərəlilik də artır. Bu sistemin effektiv işləməsi aşağıdakılar üçün vacibdir:

• Təcili və qəfil dayanmalar zamanı idarəetmənin saxlanması
• Qəza riskinin azaldılması
• Avtomobilin yüklənmə şəraitinə uyğun tənzimləmə
• Təhlükəsiz dağ yollarında və döngələrdə hərəkət

Əyləc sistemi təkcə dayandırmaq üçün yox, həm də stabil idarəetmənin qorunması üçün əvəzsiz mexanizmdir.

Əyləc sistemlərinin əsas növləri

Əyləclər konstruksiya və işləmə mexanizmlərinə görə bir neçə əsas qrupa bölünür:

1. Mexaniki əyləclər
   Ən sadə və klassik əyləc növüdür. Əl ilə işləyən bu sistemlərdə əyləc gücü kabel və ya ştanqlar vasitəsilə ötürülür. Əsasən əl əyləci kimi istifadə olunur.
2. Hidravlik əyləclər
   Ən çox istifadə olunan sistemdir. Sürücünün pedal üzərinə tətbiq etdiyi güc hidravlik maye vasitəsilə əyləc disklərinə və ya kampanalara ötürülür. Təkərlərə bərabər və güclü təzyiq tətbiq edərək avtomobili dayandırır.
3. Pnevmatik əyləclər
   Xüsusilə yük maşınlarında və avtobuslarda istifadə edilir. Bu sistemdə əyləc gücü sıxılmış hava ilə ötürülür. Güclü və etibarlı olduğu üçün ağır nəqliyyat vasitələrində geniş yayılıb.
4. Elektron əyləc sistemləri (EBS)
   Ən yeni və müasir əyləc texnologiyasıdır. Elektron siqnallar vasitəsilə əyləc funksiyaları yerinə yetirilir. Bu sistemdə reaksiya müddəti daha qısa və dəqiqlik daha yüksəkdir.

Əyləc sisteminin əsas komponentləri

Əyləc sistemi bir neçə mühüm hissədən ibarətdir:

• Əyləc pedalı: Sürücü bu pedalı sıxmaqla sistemə əmr verir.
• Əyləc gücləndiricisi (booster): Sürücünün tətbiq etdiyi gücü artıraraq əyləc effektini yüksəldir.
• Əyləc silindrləri: Hidravlik və ya pnevmatik təzyiqi təkərlərə ötürür.
• Disklər və ya kampanalar: Əyləc qüvvəsinin birbaşa tətbiq olunduğu səthlərdir.
• Əyləc bəndləri və ya kolodkaları: Təkərlərin fırlanmasına qarşı sürtünmə yaradan komponentlərdir.
• Əyləc mayesi: Təzyiqin ötürülməsi və sistemin düzgün işləməsi üçün zəruridir.
• ABS (Anti-lock Braking System): Təkərlərin bloklanmasının qarşısını alır və avtomobilin idarəedilməsini təmin edir.

Əyləc sisteminin işləmə prinsipi

Əyləc sisteminin iş prinsipi əyləc pedalı ilə başlayır. Sürücü pedalı sıxdıqda, bu güc gücləndirici vasitəsilə artırılır və hidravlik ya da pnevmatik sistemlə təzyiq təkərlərə ötürülür. Nəticədə əyləc bəndləri disklərə və ya kampanalara sıxılır və sürtünmə nəticəsində avtomobilin hərəkəti yavaşlayır və ya tam dayanır.

Elektron sistemlərdə bu proseslər elektron siqnallar və sensorlar vasitəsilə daha sürətli və dəqiq şəkildə həyata keçirilir.

Əyləc sistemində ən çox rast gəlinən nasazlıqlar

Əyləc sistemindəki nasazlıqlar ciddi təhlükə yarada bilər. Ən çox qarşılaşılan problemlər bunlardır:

• Əyləc mayesinin sızması
• Disk və ya kampananın yeyilməsi
• Kolodkaların aşınması
• Hidravlik silindrin nasazlığı
• Əyləc pedalı boşluğu və ya bərkiməsi
• Əyləc sistemində hava olması
• ABS sisteminin nasazlığı

Bu nasazlıqlar əyləc məsafəsinin uzanmasına, idarəetmənin çətinləşməsinə və qəza riskinin artmasına səbəb olur.

Əyləc sisteminin texniki baxımı və yoxlanması

Əyləc sisteminin təhlükəsiz işləməsi üçün onun texniki baxımı və müntəzəm yoxlanması zəruridir. Bunun üçün aşağıdakılar vacibdir:

• Əyləc mayesinin səviyyəsinin və keyfiyyətinin yoxlanması
• Kolodkaların qalınlığının ölçülməsi
• Disklərin səthinin çat və deformasiyalara qarşı yoxlanması
• Əyləc nasosunun və boosterin işləkliyinin test edilməsi
• ABS siqnal lampasının yoxlanması
• Əyləc pedalı reaksiyasının test edilməsi

Əyləc sistemində ən kiçik problem belə vaxtında aradan qaldırılmalıdır.

Əyləc sistemlərində müasir texnologiyalar

Yeni nəsil nəqliyyat vasitələrində bir sıra innovativ əyləc texnologiyaları tətbiq olunur:

• Brake Assist (BA): Fövqəladə əyləcləmə zamanı təzyiqi avtomatik artırır.
• Electronic Brake-force Distribution (EBD): Əyləc qüvvəsini təkərlərə uyğun şəkildə bölüşdürür.
• Hill Start Assist (HSA): Dağ yollarında geri sürüşmənin qarşısını alır.
• Regenerativ əyləc sistemi: Elektrikli və hibrid avtomobillərdə enerjini bərpa edərək batareyanı doldurur.

Bu sistemlər sürücünün işini asanlaşdırır və təhlükəsizliyi daha yüksək səviyyəyə çatdırır.

Əyləc sistemlərinin müxtəlif nəqliyyat vasitələrində tətbiqi

Əyləc sistemləri nəqliyyat vasitələrinin növünə görə fərqlənir:

• Yüngül avtomobillərdə əsasən hidravlik və ABS sistemləri geniş istifadə olunur.
• Ağır yük maşınlarında və avtobuslarda pnevmatik sistemlər tətbiq edilir.
• Qatar və tramvaylarda elektrohidravlik və hava əyləcləri istifadə olunur.
• Velosipedlərdə və motosikllərdə mexaniki və hidravlik disk əyləcləri üstünlük təşkil edir.
• Elektrikli avtomobillərdə regenerativ və elektron əyləc sistemləri tətbiq olunur.

Sürücülər üçün təhlükəsizlik məsləhətləri

• Əyləc sistemi ilə bağlı istənilən dəyişiklik mütəxəssis tərəfindən edilməlidir.
• Nasazlıq hiss etdikdə dərhal texniki baxışdan keçin.
• Əyləc pedalı “yumşaq” və ya “boş” olarsa, avtomobildən istifadə etməyin.
• Əyləc sisteminə heç vaxt yanlış maye əlavə etməyin.
• Dağ yollarında və yağışlı havalarda əyləc sistemindən ehtiyatla istifadə edin.

Əyləc sistemi nəqliyyat vasitəsinin ən vacib təhlükəsizlik elementlərindən biridir. Bu sistem yalnız avtomobili dayandırmaq üçün deyil, həm də onun təhlükəsiz idarə olunmasını təmin etmək üçün mühüm rol oynayır. Əyləc sisteminin düzgün işləməsi sürücünün cavabdehliyi və texniki qulluğa vaxtında əməl etməsi ilə mümkündür. Avtomobildə digər nasazlıqlara bəzən göz yummaq olsa da, əyləc sistemi ilə bağlı məsələlərə biganə qalmaq həyat və ölüm məsələsinə çevrilə bilər. Bu səbəbdən hər bir sürücü əyləc sisteminin iş prinsipini, potensial risklərini və texniki qulluq qaydalarını bilməli və tətbiq etməlidir.

Ən Çox Verilən Suallar