Xəstəlik Enurez: Sosial ,Emosional Təsirləri

İnsan həyatında sağlamlıq yalnız bədən funksiyalarının tam işləməsi deyil, eyni zamanda psixoloji və sosial rifahla birbaşa bağlıdır. Xüsusilə uşaqlıq dövründə müşahidə edilən bəzi halların düzgün qiymətləndirilməməsi gələcəkdə həm psixi, həm də fiziki travmalara yol aça bilər. Belə problemlərdən biri də çox vaxt ailələrin gizlətməyə meylli olduğu, lakin çox yayılmış tibbi hal olan enurezdir. Enurez – yəni sidiyin nəzarətsiz ifrazı, xüsusilə gecə saatlarında uşaqlarda rast gəlinən və müəyyən hallarda yetkinlik yaşına qədər davam edən bir pozuntudur. Bu hal təkcə uşağın deyil, valideynlərin də gündəlik həyatını psixoloji və sosial cəhətdən təsirləndirir.

Cəmiyyət arasında enurez çox zaman “uşaq hələ böyüməyib” və ya “çox su içib” kimi izahlarla adi hal kimi qəbul edilir. Halbuki, enurez ciddi səbəblərlə bağlı ola bilər və vaxtında müdaxilə olunmadıqda daha geniş problemlərin başlanğıcına çevrilə bilər. Enurezin aradan qaldırılması üçün ilk növbədə onun səbəblərinin düzgün müəyyənləşdirilməsi və multidisiplinar yanaşma vacibdir.

Enurezin tibbi tərifi və növləri

Enurez – istər gecə, istərsə də gündüz saatlarında istəksiz və qeyri-ixtiyari şəkildə sidik ifrazı ilə xarakterizə olunan vəziyyətdir. Bu hal 5 yaşdan sonra hələ də davam edərsə, tibbi baxımdan enurez diaqnozu qoyulur. Enurez aşağıdakı növlərə bölünür:

1. Nocturnal enurez (gecə enurezi): Ən çox rast gəlinən formadır. Uşaq gecə yuxuda olarkən qeyri-ixtiyari şəkildə sidik ifraz edir.
2. Diurnal enurez (gündüz enurezi): Daha az yayılmışdır. Uşaq gün ərzində oyandığı halda belə sidik ifrazını idarə edə bilmir.
3. İbtidai (primer) enurez: Uşaq heç vaxt tam olaraq sidiyə nəzarət etməyib.
4. İkincili (sekonder) enurez: Uşaq əvvəlcə bir müddət sidik saxlaya bilib, lakin sonradan bu bacarığı itirib.

Bu növlər fərqli səbəblərlə əlaqələndirilə bilər və hər biri üçün fərqli diaqnostika və müalicə yanaşması tələb olunur.

Enurezin yaranma səbəbləri

Enurezin səbəbləri müxtəlif ola bilər və onlar fizioloji, nevroloji və psixoloji faktorların birgə təsiri nəticəsində formalaşır:

• Genetik meyl: Əgər valideynlərdən biri və ya hər ikisi uşaqlıqda enurez keçirmişsə, uşaqda da bu vəziyyətin yaranma riski artır.
• Sidik kisəsinin gec inkişafı: Sidik kisəsinin həcmi yaşa uyğun olaraq kifayət qədər inkişaf etmədikdə, gecə saatlarında sidik saxlama problemi yaranır.
• Hormon balanssızlığı: Antidiuretik hormonun (ADH) az ifrazı nəticəsində bədəndə gecə saatlarında çoxlu miqdarda sidik istehsal olunur.
• Nevroloji səbəblər: Sidik saxlama reflekslərinin inkişafında beyin və sinir sisteminin yavaş işləməsi də enurezin səbəbi ola bilər.
• Dərin yuxu: Uşaq o qədər dərin yuxuya gedir ki, sidik kisəsinin dolduğunu hiss etmir.
• Psixoloji faktorlar: Boşanma, yeni qardaşın doğulması, məktəbə başlama kimi psixoloji stres halları da enurezə səbəb ola bilər.
• İnfeksiyalar: Sidik yollarının infeksiyası və ya digər urogenital problemlər bu halı yarada bilər.
• Qəbizlik: Uzun müddət davam edən qəbizlik sidik kisəsinə təzyiq edərək enurezin yaranmasına yol aça bilər.

Diaqnostika prosesi

Enurezin müalicəsinə başlamazdan öncə düzgün diaqnoz qoyulmalıdır. Bu, həm tibbi, həm də psixoloji yönlü bir yanaşma tələb edir. Diaqnostika aşağıdakı mərhələləri əhatə edir:

• Ailə və xəstəlik tarixçəsi: Uşağın və ailə üzvlərinin tibbi məlumatları toplanır.
• Fiziki müayinə: Urogenital sistemin inkişaf səviyyəsi və mümkün anomaliyalar yoxlanılır.
• Sidik analizi: Sidikdə infeksiya, qlükoza və ya zülal olub-olmadığı araşdırılır.
• Ultrasəs müayinəsi: Böyrəklər və sidik kisəsinin vəziyyəti qiymətləndirilir.
• Günlük izləmə: Sidik saxlama, yuxu və qida rejimi ilə bağlı valideynlərin müşahidələri qeyd olunur.

Bu mərhələlər əsasında həkim problemi tam olaraq qiymətləndirir və ona uyğun müalicə planı hazırlayır.

Enurezin müalicə üsulları

Enurez problemi çox zaman kompleks yanaşma tələb edir. Bəzən sadə davranış dəyişikliyi yetərli olduğu halda, bəzi hallarda dərman və psixoterapiya tələb oluna bilər:

• Davranış terapiyası: Uşağın tərbiyəsi, yuxu rejimi və maye qəbulunun nizama salınması mühüm rol oynayır. Məsələn, axşam saatlarında su içmək məhdudlaşdırılır, tualetə getmə vərdişi formalaşdırılır.
• Motivasiya metodu: Uşağa uğurlu gecələr üçün balaca mükafatların verilməsi, onu təşviq etməyə kömək edir.
• Sidik siqnal cihazları: Yatağa yerləşdirilən cihazlar sidik ifrazı zamanı siqnal verir və uşağı oyadır.
• Dərman müalicəsi: Həkim tərəfindən yazılan antidiuretik hormon preparatları və ya sidik saxlama qabiliyyətini artıran dərmanlar istifadə oluna bilər.
• Psixoloji dəstək: Stres, qorxu və ya ailədaxili problemlərlə bağlı hallarda psixoloq dəstəyi tövsiyə edilir.

Valideynlərin rolu və psixoloji yanaşma

Enurezin müalicəsində valideynlərin yanaşması böyük əhəmiyyət daşıyır. Uşağa əsəbiləşmək, cəzalandırmaq və ya utandırmaq tamamilə yanlışdır. Bu, problemin daha da dərinləşməsinə səbəb ola bilər. Əksinə, anlayışlı, dəstəkləyici və ardıcıl davranış, uşağın özünəgüvənini artırır və müalicənin uğurlu nəticələnməsinə kömək edir.

Valideynlər bilməlidir ki, enurez uşağın günahı deyil və onu tərbiyə etməklə deyil, müalicə etməklə aradan qaldırmaq mümkündür.

Enurezin sosial və emosional təsirləri

Enurez təkcə fiziki bir problem deyil, eyni zamanda uşaqda utancaqlıq, özgüvənsizlik və sosial izolyasiya kimi psixoloji təsirlərə də səbəb ola bilər. Uşaqlar yay düşərgələrindən, dostlarla yatmaqdan və ictimai fəaliyyətlərdən uzaq durmağa başlayır. Bu da onların psixososial inkişafını ləngidə bilər.

Davamlı enurez halı ailə münasibətlərində də gərginlik yarada bilər. Odur ki, problemin vaxtında qəbul edilməsi və birgə həll yollarının tapılması vacibdir.

Enurez və yetkin yaşda təsirləri

Əksər hallarda enurez uşaqlıq dövründə keçir, lakin bəzi insanlarda yetkinlik və hətta yaşlılıq dövrünə qədər davam edə bilər. Bu zaman səbəblər arasında uroloji xəstəliklər, diabet, nevroloji pozuntular və bəzi psixiatriya halları ola bilər. Yetkin yaşda enurez problemi sosial adaptasiya və şəxsi münasibətlərə ciddi təsir göstərə bilər.

Həmin hallarda daha dərindən diaqnostik və həkim nəzarəti altında uzunmüddətli müalicə vacibdir.

Enurez uşaqlıq dövründə rast gəlinən, lakin düzgün yanaşma ilə aradan qaldırıla bilən tibbi və psixoloji bir haldır. Valideynlər bu vəziyyəti gizlətmək əvəzinə, məsələni ciddiyə almalı, uşaqla empati qurmalı və mütəxəssislərlə birgə müalicə yolları axtarmalıdırlar. Müasir tibbi texnologiyalar və psixoloji yanaşmalar enurezin müalicəsində yüksək nəticələr əldə etməyə imkan verir. Əsas məsələ bu problemi normal qəbul etmək, uşağa mənəvi dəstək olmaq və səbrlə hədəfə doğru irəliləməkdir.