Enkoprez: Uşağa Yanaşma, Psixoloji Təsiri

Valideynlər üçün övladlarının sağlamlığı hər şeydən vacibdir. Xüsusilə erkən yaş dövründə uşaqlarda müşahidə olunan bəzi sağlamlıq problemləri təkcə fiziki deyil, həm də psixoloji və sosial gərginliyə səbəb ola bilər. Belə problemlərdən biri də “enkoprez” adlanan vəziyyətdir. Enkoprez nəcis saxlaya bilməmək, yəni uşağın iradəsindən kənar şəkildə, tualetdən kənarda nəcis ifraz etməsi ilə xarakterizə olunan bir pozuntudur. Bu hal yalnız gigiyenik deyil, həm də ailə daxilində və məktəb mühitində problemlər yaradan ciddi bir narahatlıq mənbəyidir.

Enkoprez bəzən valideynlər tərəfindən “tənbəllik”, “vərdişsizlik” və ya “inatkarlıq” kimi başa düşülür, bu isə vəziyyətin daha da pisləşməsinə gətirib çıxara bilir. Halbuki bu problem çox vaxt dərinləşmiş fiziki və ya psixoloji səbəblərlə bağlı olur və mütəxəssis müdaxiləsi tələb edir. Mütəxəssislər qeyd edirlər ki, vaxtında doğru yanaşma və dəstək göstərildikdə, uşaqlarda enkoprezin müalicəsi mümkündür. Uşağın şəxsiyyətinin formalaşdığı dövrdə bu cür problemlərin düzgün istiqamətdə həll edilməsi onun gələcək həyatına da müsbət təsir göstərə bilər.

Enkoprez nədir?

Enkoprez, uşağın nəcis ifrazatını iradəli şəkildə idarə edə bilməməsi ilə müşahidə olunan klinik vəziyyətdir. Adətən 4 yaşdan yuxarı uşaqlarda diaqnoz qoyulur. Bu yaşdan əvvəl belə hallar fizioloji baxımdan normal sayılır, çünki uşaqlar tualet vərdişlərini yeni öyrənirlər. Amma 4 yaşdan sonra müntəzəm və qeyri-iradi nəcis ifrazı varsa, bu, artıq tibbi diaqnostik kateqoriyaya daxil olur.

Enkoprez ya ilkin (uşaq heç vaxt tam nəzarət etməyi öyrənməyib), ya da ikincili (uşaq bir müddət nəzarət edib, sonra bu vərdişi itirib) ola bilər. Hər iki halda problemin əsas səbəbləri düzgün müəyyən edilməlidir. Mütəxəssislər bildirirlər ki, enkoprezin səbəbləri kompleks xarakter daşıyır və bioloji, psixoloji və sosial faktorların təsiri altında formalaşır.

Enkoprezin əsas simptomları

Enkoprez diaqnozunun qoyulması üçün bir neçə əlamət müşahidə edilməlidir. Bunlara aşağıdakılar daxildir:

• Uşaq ayda ən azı bir dəfə qeyri-iradi şəkildə nəcis ifraz edir.
• Bu hal azı 3 ay davam edir.
• Nəcis tualetdən kənarda (məsələn, alt paltarda) olur.
• Uşaq artıq 4 yaş və ya daha böyükdür.
• Bu davranış başqa bir orqanik xəstəliklə izah edilə bilmir.

Əlavə simptomlar kimi qəbizlik, qarın ağrısı, nəcis qaçırmadan sonra qoxunun yaranması və uşağın bu haldan utanması müşahidə oluna bilər.

Enkoprezin səbəbləri

Enkoprezin yaranmasına təsir edən səbəblər müxtəlifdir. Bu səbəbləri iki əsas qrupa bölmək olar: fiziki və psixoloji.

Fiziki səbəblər:

• Xroniki qəbizlik: Qəbizlik nəcis kütləsinin bağırsaqda yığılıb sərtləşməsinə səbəb olur. Bu isə bağırsağın gərginliyini azaldaraq ifrazata nəzarəti çətinləşdirir.
• Nəcis tutulması: Uşaq bilərəkdən tualetə getməməyə çalışır və bu, zamanla enkoprezə səbəb olur.
• Bağırsaq hərəkətliliyinin pozulması: Həzm sistemi normal işləmədikdə bağırsaqda qalıq nəcis yığılır və qeyri-iradi axma meydana gəlir.

Psixoloji səbəblər:

• Tualetə getmək qorxusu: Keçmişdəki ağrılı nəcis ifrazı və ya təzyiqli tərbiyə uşağın bu vərdişi itirməsinə səbəb ola bilər.
• Stress və ailədaxili problemlər: Yeni bacı/qardaşın doğulması, boşanma, məktəbə başlama kimi dəyişikliklər uşağın emosional sabitliyini poza bilər.
• Diqqət və davranış pozuntuları: Enkoprez bəzən DEHB (diqqət əskikliyi və hiperaktivlik pozuntusu) ilə birlikdə görülür.

Enkoprezin təsnifatı

Tibbi praktikada enkoprez iki əsas formaya bölünür:

• Retentiv enkoprez: Nəcis tutulması ilə bağlıdır. Uşaq bilərəkdən nəcis saxlayır və nəticədə bağırsaq dolub qeyri-iradi axma olur.
• Non-retentiv enkoprez: Nəcis saxlanması müşahidə olunmur. Bu daha çox psixoloji və davranış faktorları ilə əlaqəlidir.

Bu fərqləndirmə müalicə planının düzgün qurulması üçün çox önəmlidir.

Diaqnostika və müayinə üsulları

Enkoprezin diaqnozu qoyularkən ilk olaraq valideynlərin müşahidələri, uşağın nəcis ifrazına dair gündəlik qeydləri və həyat tərzi dəyərləndirilir. Bundan sonra həkimlər aşağıdakı müayinələrə müraciət edirlər:

• Fiziki baxış: Qarın nahiyəsinin palpasiya ilə yoxlanması.
• Qarın rentgeni: Bağırsaqda nəcis yığıntısının olub-olmamasının öyrənilməsi.
• Laborator analizlər: Hər hansı infeksiya və ya orqanik pozuntu ehtimalının aradan qaldırılması.
• Psixoloji qiymətləndirmə: Stress, qorxu və ya davranış pozuntularının mövcudluğunun təhlili.

Bu mərhələdə valideynin dəstəyi, açıq ünsiyyəti və səmimi müşahidələri həkim üçün olduqca dəyərlidir.

Müalicə yolları

Enkoprezin müalicəsi kompleks yanaşma tələb edir. Uşağın yaşı, vəziyyətin davametmə müddəti və səbəblər nəzərə alınmaqla fərdi plan qurulmalıdır.

Əsas müalicə üsulları:

• Nəcis axışının normallaşdırılması: Yüngül işlədici vasitələr və ya bağırsaq təmizləmə rejimi ilə başlanır.
• Qidalanmanın dəyişdirilməsi: Liflə zəngin qidalar, bol su, süd məhsullarının balanslı istifadəsi.
• Dəqiq tualet rejimi: Gündəlik tualet vərdişlərinin təyin olunması və təşviq edilməsi.
• Davranış terapiyası: Uşağa mükafat sistemi, pozitiv yanaşma və təşviqedici tərbiyə metodları tətbiq edilir.
• Ailə məsləhətləri və psixoterapiya: Valideynlərin uşağa qarşı sərt və ya utandırıcı davranışlardan uzaq durmaları tövsiyə olunur.

Dərman müalicəsi yalnız ciddi qəbizlik və ya əlavə psixiatrik vəziyyətlərlə müşahidə olunarsa istifadə edilir.

Uşağa yanaşma və psixoloji dəstək

Enkoprez yaşayan uşaq artıq özünü günahkar hiss edir. Bu baxımdan valideynlərin və müəllimlərin rolu olduqca önəmlidir. Uşaq utandırılmamalı, məsxərəyə qoyulmamalıdır. Əksinə, ona anlayışlı və dəstəkləyici münasibət göstərilməlidir.

Uşağın özünəinamı bərpa edilməli, o, müvəffəqiyyətləri ilə motivasiya edilməlidir. Əgər uşaq hər dəfə tualetə gedə bilirsə, bu, mükafatlandırıla bilər. Ancaq bu mükafatlar maddi yox, şifahi təşviq, təqdir və birlikdə vaxt keçirmə kimi olmalıdır.

Müalicədə rast gəlinən çətinliklər

Bəzən enkoprez müalicəsində valideynlər çətinliklərlə qarşılaşa bilirlər. Bu çətinliklər arasında aşağıdakılar qeyd edilə bilər:

• Uşağın tualetə getməkdən imtinası.
• Dərmanlardan sonra qarın ağrısı və ya ishal.
• Uşağın vəziyyətə qarşı utanması və danışmaq istəməməsi.
• Məktəbdə sosial təcrid.

Bu çətinliklərin öhdəsindən gəlmək üçün davamlı dəstək, səbr və mütəxəssis məsləhəti vacibdir.

Uzunmüddətli nəticələr və bərpa

Düzgün yanaşma və ardıcıl müalicə ilə enkoprez tam sağala bilən bir haldır. Əksər uşaqlarda bu problem 6–12 ay ərzində nəzarət altına alınır. Nadir hallarda vəziyyət yetkinlik yaşına qədər uzana bilər. Bu isə əsasən müalicəyə laqeydlik və psixoloji travmalarla əlaqəlidir.

Uğurlu nəticə üçün ailənin, həkimin və müəllimlərin birgə əməkdaşlığı olduqca vacibdir.

Enkoprez uşaqlar və onların ailələri üçün həm tibbi, həm də sosial baxımdan əhəmiyyətli bir problemdir. Bu hal uşağın həyat keyfiyyətinə, psixoloji vəziyyətinə və sosial münasibətlərinə ciddi təsir edə bilər. Amma düzgün diaqnoz, erkən müdaxilə və anlayışlı yanaşma ilə enkoprezin tam şəkildə müalicəsi mümkündür. Ən vacibi isə uşağa sevgi ilə yanaşmaq, onu qəbul etmək və dəstək göstərməkdir. Uşağın bu problemdən çıxmasına şərait yaratmaq, onun gələcəkdə sağlam və özünə güvənli bir fərd olmasına kömək edəcək.

Ən çox verilən suallar