Yay ayları yaxınlaşdıqca təbiət canlanır, eyni zamanda insanlarla müxtəlif canlıların qarşılıqlı təması da artır. Bu dövrdə diqqət çəkən canlılardan biri də eşşək arılarıdır. Adı çəkiləndə belə bir çox insanda qorxu və narahatlıq yaranır. Səbəbi isə aydındır: onların iri görkəmi, güclü zəhəri və aqressiv davranışları. Amma bu canlılar təkcə qorxu mənbəyi deyil. Onlar təbiətin balansını qoruyan, müəyyən zərərvericiləri məhv edən, ekosistemdə öz rolunu oynayan canlılardır.
Eşşək arıları bəzən adi arılarla səhv salınır, bəzən isə onların davranışları anlaşılmadan, qorxulu düşmən kimi qəbul olunur. Halbuki onların həyat dövrləri, yaşayış yerləri, insanlarla münasibətləri və təbiətdəki funksiyaları öyrənildikdə, bu canlılara qarşı münasibət dəyişə bilər.
Eşşək arısı nədir?
Eşşək arısı, elmi adıyla Vespa cinsinə aid olan, arı ailəsinə mənsub iri ölçülü və zəhərli bir həşərat növüdür. Bu canlılar əsasən Asiya, Avropa və Orta Şərq ölkələrində yayılıb. Eşşək arıları sosial həyat tərzi sürən həşəratlar olub koloniyalar şəklində yaşayırlar. Koloniyada bir ana arı (kraliça), çoxlu sayda işçi və erkək fərdlər olur.
Orta uzunluğu 2,5–3,5 sm arasında dəyişən eşşək arıları, iri gövdəli və səsli uçuş qabiliyyəti ilə seçilirlər. Rəngləri adətən sarı və qara zolaqlarla örtülüdür. Bu zolaqlar həm qoruyucu mexanizm, həm də düşmənə vizual xəbərdarlıq rolunu oynayır.
Eşşək arısı sancması
Eşşək arısının sancması digər arılardan fərqli olaraq daha ağrılı və təhlükəli ola bilər. Səbəbi isə onların zəhərindəki xüsusi maddələr – histamin, fosfolipaza, asetilxolin və s.-dir. Bu maddələr orqanizmdə allergik reaksiyaları, iltihab və ağrı yaradır. Eşşək arısı sancarkən təkcə bir dəfə deyil, bir neçə dəfə sancmaq qabiliyyətinə malikdir, çünki iynəsi dəriyə ilişib qalmır.
Ən çox müşahidə olunan simptomlar arasında şişkinlik, dəridə yanma, yüksək hərarət, başgicəllənmə və ürəkbulanma halları qeyd olunur. Allergiyaya meyilli insanlarda isə sancma anafilaktik şoka qədər aparan ciddi tibbi vəziyyətə səbəb ola bilər. Belə hallarda təcili tibbi yardım vacibdir.
Eşşək arısı necə öldürülür?
Eşşək arısı ilə mübarizə, xüsusən onun yuvası yaxınlıqda yerləşirsə, təhlükəsiz şəkildə aparılmalıdır. Onları öldürmək üçün pestisid tərkibli sprey məhlullarından istifadə olunur. Lakin bu metodlar təcrübəsiz insanlar üçün təhlükəli ola bilər.
Ən düzgün yanaşma, ixtisaslaşmış dezinfeksiya və pest nəzarət xidmətlərinə müraciət etməkdir. Yuvaların gecə vaxtı, yəni arıların daha passiv olduğu dönəmdə zərərsizləşdirilməsi tövsiyə olunur. Evdə rast gəlinən fərdi arılara qarşı, sirkə, nanə yağı, limon otu və s. kimi təbii qarışıqlardan istifadə edilə bilər.
Eşşək arısı təhlükəlidirmi?
Bəli, müəyyən hallarda eşşək arısı təhlükəli ola bilər. Xüsusən də onların koloniyası və ya yuvası yaxınlıqda yerləşirsə və arılar özlərini təhdid altında hiss edirsə. Bir neçə arının eyni anda hücum etməsi insanda ciddi allergik reaksiya və ya şoka səbəb ola bilər. Bu xüsusilə uşaqlar, yaşlılar və allergik fonda olan şəxslər üçün daha təhlükəlidir.
Lakin, eşşək arıları səbəbsiz yerə hücum etmirlər. Onlar əsasən yuvalarına və ya özlərinə təhdid hiss etdikdə hücuma keçir. Ona görə də bu canlılara yaxınlaşarkən ehtiyatlı olmaq və narahat etməmək vacibdir.
Eşşək arısı niyə hücum edir?
Eşşək arısının hücum davranışı əsasən müdafiə məqsədi daşıyır. Bu canlılar öz koloniyalarını qorumaq instinkti ilə təchiz olunublar. Əgər bir insan təsadüfən yuvasına yaxınlaşarsa və ya arını əl ilə qovmağa çalışarsa, o zaman hücum riski artır.
Bəzi hallarda isə onların güclü qoxulara, parlaq rənglərə və kəskin hərəkətlərə reaksiya verdiyi müşahidə olunur. Məsələn, tər, parfüm, parlaq paltarlar və əl-qol hərəkətləri arını aqressivləşdirə bilər. Bu səbəbdən təbiətdə gəzərkən sadə geyim və sakit davranış tövsiyə edilir.
Eşşək arısı ilə adi arı fərqi
Eşşək arısı ilə adi bal arısı arasında bir neçə mühüm fərq var. Əvvəla, eşşək arısı daha iri, daha sürətli və daha səsli uçur. Eyni zamanda, rəng baxımından da fərqlidir – eşşək arısında sarı-qara zolaqlar daha tünd və diqqətçəkici olur.
Sancma xüsusiyyətləri də fərqlidir. Adi bal arısı sancdıqdan sonra ölür, çünki iynəsi dəridə ilişib qalır. Eşşək arısı isə eyni fərdi dəfələrlə sancmaq qabiliyyətinə malikdir. Bundan başqa, eşşək arısı ət yeyən canlıdır və digər kiçik həşəratlarla qidalanır, bal arısı isə əsasən nektarla qidalanır və bal istehsal edir.
Eşşək arısı sancanda nə etməli?
Əgər sizi eşşək arısı sancıbsa, ilk növbədə sakit qalmaq vacibdir. Panika vəziyyəti ürək döyüntüsünü artıraraq zəhərin daha sürətli yayılmasına səbəb ola bilər. İlk yardım kimi aşağıdakı tədbirlər görülməlidir:
- Sancılan yeri sabunlu su ilə yumaq.
- Soyuq kompres tətbiq etmək.
- Antihistamin (allergiya əleyhinə) dərman qəbul etmək.
- Əgər nəfəs darlığı, qızarma, başgicəllənmə baş verərsə, dərhal təcili tibbi yardıma müraciət olunmalıdır.
Eşşək arısı harada yaşayır?
Eşşək arıları təbiətdə müxtəlif yerlərdə – ağac kollarında, dam örtüklərində, torpağın altında və bəzən evlərin eyvanlarında yuva qururlar. Onların yuvaları əsasən çürümüş ağac parçaları və selülozlu materiallardan hazırlanır. Yuvanın forması top şəklində olur və çoxlu kameralardan ibarətdir.
Adətən koloniyalar yay aylarında aktivləşir və payızda dağılır. Kraliça arı isə qışda sağ qalaraq növbəti ildə yeni koloniya qurur.
Eşşək arısı yuvası necə olur?
Eşşək arısı yuvası digər arı növlərinə nisbətən daha böyük və kompleks struktura malikdir. Selüloz tərkibli materiallardan hazırlanan bu yuvalar kağızı xatırladan yumşaq maddədən ibarət olur. Yuvanın içərisində çoxsaylı hüceyrələr mövcuddur və burada yumurtalar, sürfələr və yeni arılar yetişdirilir.
Yuvanın yeri adətən gizli və sakit məkanlar olur: ağac budaqları, evlərin damaltıları, zirzəmilər və ya tərk edilmiş tikililər. Yuvaların yerləşdiyi məkanların diqqətlə seçilməsi, koloniyanın təhlükəsizliyini təmin etməyə yönəlib.
Eşşək arısı niyə axtarılır?
Bəzi hallarda insanlar eşşək arısını bilərək axtarırlar. Səbəbi isə iki istiqamətdədir: birincisi, onların yuvasını zərərsizləşdirmək üçün yerini tapmaq, ikincisi isə elmi-tədqiqat və ya təbiət müşahidələri aparmaq məqsədilə. Bu həşəratların davranışı, qidalanma sistemi və sosial quruluşu entomoloqlar üçün maraqlı tədqiqat obyektidir.
Bundan başqa, kənd təsərrüfatı sahəsində bu arıların bəzi zərərvericiləri məhv etməsi səbəbindən faydalı cəhətləri də öyrənilir. Beləliklə, bəzi hallarda onların cəmiyyətə xidmət etdiyi funksiyalar üçün öyrənilməsi aktuallaşır.
Eşşək arısı haqqında məlumatların cəmiyyət arasında yetərincə olmaması bu canlılara qarşı qorxu və mənfi münasibət yaradır. Lakin ətraflı təhlil etdikdə görünür ki, onlar təkcə təhlükə deyil, həm də təbiətin mühüm bir halqasıdır. Bəzi hallarda insan sağlamlığı üçün risk yaratsalar da, onların təbiətdəki zərərvericilərlə mübarizə funksiyası, balanslayıcı rolu danılmazdır.
Onlarla düzgün davranmaq, yuvaya müdaxilə etməmək, onların aktivlik dövründə ehtiyatlı olmaq kifayətdir ki, zərər görməyək. Bilik və anlayışla yanaşdıqda, eşşək arısı həm qorunmalı, həm də idarə edilməli canlılardan biri kimi qəbul edilməlidir.
Ən çox verilən suallar
İri ölçülü, zəhərli və sosial həyat tərzi sürən bir arı növüdür. Vespa cinsinə aiddir.
Ağrı, şişkinlik, allergik reaksiya və bəzi hallarda anafilaktik şoka səbəb ola bilər.
Təhlükəsiz pestisid spreyləri ilə və ya peşəkar dezinfeksiya xidmətlərinin yardımı ilə.
Bəli, xüsusən də allergik insanlarda və çoxsaylı sancma hallarında.
Özünü və ya yuvasını təhdid altında hiss etdikdə hücuma keçir.
Eşşək arısı daha iri, aqressiv və təkrar sancma qabiliyyətinə malikdir.
Sancılan yeri yumaq, soyuq kompres qoymaq, antihistamin qəbul etmək və lazım gəlsə həkimə müraciət etmək.
Ağac budaqları, damaltılar, torpaqdakı çuxurlar və tənha binalarda.
Top şəklində, selüloz materialdan hazırlanmış, çoxkameralı və mürəkkəb strukturludur.
Təhlükə riski yaradan yuvaların yerini müəyyənləşdirmək və elmi tədqiqatlar aparmaq üçün.
