lin doqquzuncu ayı olan sentyabr, həm təbiətin, həm də cəmiyyətin dinamikalarında mühüm dəyişikliklərin baş verdiyi bir dövrdür. Bu ay yay fəslinin tədricən bitməsi və payızın yavaş-yavaş hiss etdirilməsi ilə seçilir. Sentyabr ayı bir çox insanlar üçün həm nostalji, həm də yeni başlanğıclar ayı kimi xarakterizə olunur. Təbiətdə yaşılın sarı və narıncı çalara keçməsi, məktəblərin açılması, bağlarda məhsul yığımının başlanması bu ayı həm vizual, həm də emosional baxımdan yaddaqalan edir.
Azərbaycan cəmiyyətində sentyabr ayı xüsusi anlam kəsb edir. Tələbə və müəllimlər üçün yeni dərs ilinin başlanması bu ayın əlamətlərindən biridir. Kənd təsərrüfatında da bu dövr məhsul bolluğu, bağçılıq işlərinin intensivləşməsi ilə yadda qalır. Həmçinin, hava şəraitindəki dəyişikliklər, axşamların sərinləşməsi və günlərin qısalması sentyabrın başlanğıcını xəbər verir. Sentyabr həmçinin bir çox tarixi hadisələrin, bayramların və əlamətdar günlərin qeyd olunduğu aydır. Bütün bu xüsusiyyətlər sentyabrı sadəcə təqvimdəki bir ay yox, həyat ritmində yeni bir mərhələ kimi təqdim edir.
Sentyabr ayının mənşəyi və etimologiyası
Sentyabr sözünün mənşəyi latın dilinə gedib çıxır. Latınca “septem” yəni “yeddi” sözündən yaranan bu ay adı, Roma təqviminə əsaslanaraq ilin yeddinci ayı sayıldığı dövrlərdən qalma bir addır. Əslində, qədim Roma təqvimi mart ayından başladığı üçün sentyabr həmin sistemdə yeddinci ay idi. Təqvimlər dəyişsə də, adlar tarixdə iz buraxdığı kimi, bu ad da qorunub saxlanıldı və sentyabr olaraq bugünkü təqvimlərə daxil oldu.
Azərbaycan dilinə bu söz birbaşa rus dili vasitəsilə keçmişdir. Rus dilində “сентябрь” formasında işlədilən bu söz, SSRİ dövründən bəri təqvim və rəsmi sənədlərdə sabitləşmiş formadadır. Dilimizin daxili qaydalarına uyğunlaşdırılsa da, kökü saxlanılıb və artıq Azərbaycan dilinin ayrılmaz bir hissəsinə çevrilib. Bu mənada sentyabr sözü həm tarixi keçmişi, həm də müasir dildəki funksionallığı ilə maraq doğuran bir leksik vahiddir.
Təbiətdə sentyabrın əlamətləri
Sentyabr ayı təbiətdə payızın ilk izlərini göstərməyə başlayır. Havalar yavaş-yavaş sərinləyir, günəş şüalarının intensivliyi azalır, gündüzlər qısalır və gecələr uzanır. Bitki aləmində yaşıl rəng öz yerini sarı, narıncı və qırmızı çalarlara verir. Bu dəyişikliklər yalnız gözəllik deyil, eyni zamanda bitkilərin bioloji dövrünə uyğun olaraq toxum verməyə və istirahət mərhələsinə keçməyə hazırlaşdığını göstərir.
Heyvanlar aləmində də müəyyən dəyişikliklər müşahidə olunur. Miqrasiya edən quşlar səyahətə başlayır, bəzi heyvanlar isə qışa hazırlıq məqsədilə daha fəal davranış nümayiş etdirir. Arılar, kəpənəklər və digər böcəklər üçün də sentyabr ayı fəaliyyətin azaldığı dövrdür. Bu təbiət ritmləri insanlara da sakitlik, dərinlik və düşüncə üçün zəmin yaradır.
Kənd təsərrüfatı və məhsul yığımı
Sentyabr ayı kənd təsərrüfatı baxımından ən mühüm aylardan biridir. Xüsusilə meyvə və tərəvəzlərin yığımı bu dövrdə pik həddə çatır. Bağlarda alma, armud, heyva, üzüm kimi meyvələrin yığımı aparılır. Eyni zamanda, bostan məhsulları – qarpız, yemiş, balqabaq və digər tərəvəzlər toplanır və satışa çıxarılır. Bu ay həmçinin bazarlarda məhsul bolluğu ilə müşahidə olunur.
Sentyabrda taxıl biçininin son mərhələləri, həmçinin yemlik otların qurudulması, əkin sahələrinin növbəti mövsüm üçün hazırlanması prosesi həyata keçirilir. Əkinçilər bu ayı çox qiymətli hesab edirlər, çünki toplanan məhsul təkcə həmin ilin deyil, gələcək mövsümün də planlaşdırılması üçün əsas yaradır. Beləliklə, sentyabr kənd təsərrüfatında həm yekun, həm də yeni başlanğıc kimi çıxış edir.
Təhsil sistemində sentyabrın rolu
Azərbaycan təhsil sistemində sentyabr ayı əlamətdar bir hadisə – yeni dərs ilinin başlanması ilə yadda qalır. Sentyabrın 15-i məktəblər, liseylər, kollec və universitetlərdə dərslərin başladığı gündür. Bu tarix hər il minlərlə şagird və tələbə üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Yeni sinif, yeni müəllimlər, yeni fənlər və yeni planlar deməkdir bu ay.
Təhsil işçiləri üçün sentyabr həm məsuliyyətli, həm də həyəcanlı dövrdür. Təşkilati məsələlər, dərs cədvəllərinin hazırlanması, yeni proqramların tətbiqi, metodiki işlər və valideynlərlə ünsiyyət bu dövrdə aktivləşir. Xüsusilə birinci sinfə qədəm qoyan uşaqlar və onların valideynləri üçün bu ay unudulmaz bir başlanğıcdır. Məktəblərin həyətlərində səslənən ilk zəng, uşaqların sevinc dolu baxışları sentyabrın ən gözəl mənzərələrindəndir.
Sentyabr ayının hava şəraiti
Sentyabr ayında hava şəraiti keçid dövrünə uyğun olaraq dəyişkən olur. Ayın əvvəlində hələ də yay istisini hiss etmək mümkündür, lakin sonrakı günlərdə temperaturun azalması, küləkli və bəzən yağışlı günlərin artması müşahidə edilir. Bu ay adətən Azərbaycanın bütün bölgələrində mülayim hava şəraiti ilə xarakterizə olunur.
Dəniz səviyyəsinə yaxın ərazilərdə sentyabrda isti və rütubətli hava daha çox müşahidə olunur. Dağlıq və yüksək dağətəyi zonalarda isə temperatur xeyli enir, bu da oradakı əkinçilik və kənd təsərrüfatına təsir edir. Bu dəyişikliklər həm geyim seçimlərinə, həm də gündəlik həyat ritminə təsir edir. İnsanlar payız paltarlarına keçməyə başlayır, günün planlarını hava proqnozuna əsasən qururlar.
Sentyabrda keçirilən əlamətdar günlər
Sentyabr ayında həm beynəlxalq, həm də milli səviyyədə bir çox əlamətdar günlər qeyd olunur. Bu tarixlər cəmiyyətin müxtəlif təbəqələrinə aid olan hadisələri anmaq, diqqət çəkmək və maarifləndirmək məqsədi daşıyır. Məsələn, 21 sentyabr – Beynəlxalq Sülh Günüdür və bu gün sülhə çağırış, münaqişələrin dayandırılması ilə bağlı kampaniyalar keçirilir.
Azərbaycan üçün sentyabr ayının ən önəmli günlərindən biri 27 sentyabr – Anım Günüdür. 2020-ci ildə baş vermiş Vətən müharibəsinin başlandığı bu gün, ölkə əhalisi tərəfindən şəhidlərin xatirəsinə həsr olunur. Məktəblərdə, dövlət orqanlarında, cəmiyyətlərdə müxtəlif tədbirlər təşkil olunur, xatirə aksiyaları keçirilir. Bu tarix həm hüzn, həm də qürur mənbəyi kimi xalqın yaddaşına həkk olunub.
Sentyabr ayının ədəbiyyat və incəsənətdə yeri
Ədəbiyyat və incəsənət sahəsində sentyabr ayı romantik, nostalji və düşüncəli ruhda təsvir olunur. Azərbaycan şairləri və yazıçıları üçün sentyabr təkcə təbiət dəyişiklikləri ilə deyil, eyni zamanda ruh halları ilə də ilham verici ay sayılır. Payızın ilk qoxusu, yağışın yavaş səsləri, saralan yarpaqlar tez-tez poetik obrazlara çevrilir.
Musiqidə də bu ayın yaratdığı emosional çalarlar tez-tez ifadə olunur. Sentyabr mövsümünün melodik və sakit xarakteri bəstəkarlar və musiqiçilər üçün də ilham mənbəyi olmuşdur. Azərbaycan kinosunda da bu ayla bağlı səhnələr, fəsil dəyişiklikləri, məktəb mövzulu süjetlər geniş yayılıb. Beləliklə, sentyabr sənət və mədəniyyətin çoxsaylı sahələrində öz izini qoyur.
Sentyabr ayında sağlamlıq və həyat tərzi
Havanın dəyişməsi, günəşin azlıq etməsi və temperaturun azalması insan orqanizminə də müəyyən təsir göstərir. Sentyabr ayında immunitetin qorunması üçün düzgün qidalanma, kifayət qədər yuxu və fiziki aktivlik vacib amillərdən sayılır. Xüsusilə uşaqlar və yaşlı insanlar üçün mövsüm keçidi daha həssas dövr ola bilər, ona görə də profilaktik tədbirlərə riayət olunmalıdır.
Həmçinin, bu ay sağlam həyat tərzinə başlamaq üçün də uyğun vaxtdır. Çünki yay boyu davam edən qeyri-nizamlı qidalanma, səyahət və istirahət dövründən sonra sentyabr daha strukturlaşdırılmış həyat rejiminə keçid dövrü kimi çıxış edir. İdman zalına yazılmaq, pəhrizə başlamaq, gündəlik yürüşlərə vaxt ayırmaq üçün bu ay motivasiya baxımından olduqca uyğundur.
İqtisadi və sosial baxımdan sentyabr ayı
Sentyabr ayı ölkə iqtisadiyyatı üçün də fəal dövrdür. Ticarət, təhsil, kənd təsərrüfatı və xidmət sektorlarında aktivlik artır. Məktəb mövsümünün başlaması ilə bağlı satışlarda artım olur – geyim, məktəb ləvazimatları, elektronika kimi məhsulların alışı pik səviyyəyə çatır. Bu dövr marketinq kampaniyaları və endirim aksiyaları üçün əlverişli hesab olunur.
Eyni zamanda, sentyabr hökumət və dövlət qurumları üçün də yeni planların həyata keçirilməyə başlandığı zamandır. Büdcə layihələrinin müzakirəsi, tədris planlarının tətbiqi və müxtəlif ictimai layihələrin icrası bu ayda start götürür. Cəmiyyətin müxtəlif təbəqələrində həyat ritmi dəyişir, insanlar istirahətdən çıxıb daha planlı və təşkilatlanmış gündəlik rejimə keçir.
Sentyabr ayı Azərbaycan reallığında yalnız təqvimdəki növbəti ay deyil, həm də sosial, təbii, iqtisadi və emosional baxımdan çoxşaxəli hadisələrlə zəngin bir dövrdür. Hər bir insanın həyatında fərqli şəkildə təzahür edən bu ay təbiətdəki dəyişikliklər, məktəb həyatının başlanğıcı, iqtisadi aktivlik, sənətdəki ilhamverici təsirlər və tarixi günlərlə yadda qalır. Sentyabr bir növ keçid ayıdır – yaydan payıza, istirahətdən fəaliyyətə, sakitlikdən hərəki həyata doğru bir yolun başlanğıcıdır. Bu ay həm insanın daxilində, həm də onun ətrafındakı dünyada balans və tarazlıq axtarışı ilə seçilir. Düşüncələrin dərinləşdiyi, yeni planların qurulduğu, gələcəyə baxışın yeniləndiyi bu dövr hər bir fərd üçün xüsusi mənalar daşıyır. Elə bu baxımdan sentyabr ayı təkcə ayların siyahısında bir yer deyil, eyni zamanda həyatın ritmini dəyişən və istiqamətləndirən zaman dilimidir.
Ən çox verilən suallar
Sentyabr ayı həm yay, həm də payız fəslinə aiddir. Ayın ilk 20 günü yay, 23 sentyabrdan etibarən isə payız fəsli başlayır.
Azərbaycanda hər il sentyabrın 15-i tədris ilinin başlanğıcı kimi qeyd olunur.
Alma, armud, üzüm, heyva və nar kimi meyvələr sentyabr ayında yetişən əsas məhsullardır.
27 sentyabr – Vətən müharibəsinin başlandığı gündür və bu tarix Anım Günü kimi qeyd olunur.
Latınca “septem” – yeddi sözündən götürülüb, Roma təqviminə əsasən yeddinci ay olub.
Ayın əvvəlində yay havası, sonrakı günlərdə isə sərin və payız tipli hava müşahidə olunur.
Ədəbiyyat, musiqi və təsviri sənətdə sentyabr ayı tez-tez ilham mənbəyi olur, xüsusilə payız motivləri ilə.
21 sentyabr – Beynəlxalq Sülh Günü, 8 sentyabr – Beynəlxalq Savadlılıq Günü kimi qeyd olunur.
Hava dəyişkən olduğu üçün qat-qat və mülayim geyimlər geyinmək daha məqsədəuyğundur.
Məhsul yığımı, torpağın növbəti mövsüm üçün hazırlanması və yemlik otların toplanması həyata keçirilir.
