Evə Çıxarış (Kupça) Almaq: Əhəmiyyəti, Rəqəmsallaşdırılması

Yaşayış yeri, insanın həyatında ən mühüm faktorlardan biridir. İnsanlar illərlə əziyyət çəkərək, qazandıqları gəlirlə ev sahibi olmağa çalışır, bu məqsədlə kredit götürür, yatırım edir, bəzən isə bütün ailənin imkanlarını səfərbər edərək mənzil əldə edir. Ancaq evin alınması ilə iş bitmir. Hüquqi baxımdan əmlak üzərində mülkiyyət hüququnun rəsmiləşdirilməsi, yəni çıxarışın alınması prosesi daha vacib mərhələ hesab olunur. Çıxarış, əmlaka olan mülkiyyətin dövlət tərəfindən rəsmən tanındığını sübut edən sənəddir. Çıxarışı olmayan ev yalnız faktiki olaraq istifadə edilən bir sahədir, lakin hüquqi baxımdan tam sahiblik anlamına gəlmir. Ona görə də ev alındıqdan sonra çıxarışın əldə olunması əsas prioritetlərdən biri olmalıdır.

Son illərdə Azərbaycanda daşınmaz əmlak bazarında aktivlik artdığı üçün ev alqı-satqısı və çıxarış məsələləri də geniş müzakirə olunur. Xüsusilə yeni tikililərdə və ipoteka ilə alınan evlərdə çıxarış alma prosesində bəzi çətinliklər yaşanır. Bu səbəbdən hər kəsin çıxarışın nə demək olduğunu, hansı hallarda verildiyini, necə alındığını və hansı sənədlərin tələb olunduğunu ətraflı bilməsi vacibdir. Bu biliklər alıcıya hüquqi təhlükəsizliyi təmin etməyə kömək edir və gələcəkdə yaranacaq mülkiyyətlə bağlı problemlərin qarşısını alır.

Çıxarış nədir və hüquqi mahiyyəti

Çıxarış dedikdə daşınmaz əmlak üzərində hüquqi sahibliyin dövlət qeydiyyatına alınması və bu faktın təsdiqi üçün verilən sənəd nəzərdə tutulur. Əslində bu sənəd “daşınmaz əmlakın dövlət reyestrindən çıxarış” adlanır. Həmin sənəd Azərbaycan Respublikasının Əmlak Məsələləri Dövlət Xidməti tərəfindən təqdim edilir. Bu sənəd mülkiyyətçi ilə yanaşı digər şəxslər üçün də əmlak üzərində hüququn mövcudluğunu və hədlərini göstərir.

Çıxarış hüquqi qüvvəyə malik sənəd olaraq təkcə mülkiyyət hüququnu deyil, həm də istifadə, icarə, ipoteka və digər məhdudiyyətləri göstərir. Yəni bu sənəd evin kimə məxsus olduğunu və həmin mülkiyyət üzərində hər hansı hüquqi yüklülüyün olub olmadığını açıq şəkildə təsdiq edir. Çıxarışı olan bir ev satıla, bağışlana, ipoteka predmetinə çevrilə bilər. Əks halda hüquqi əməliyyatlar zamanı ciddi risklər ortaya çıxır.

Çıxarışın əhəmiyyəti və funksiyaları

Çıxarış yalnız bir kağız parçası deyil, əmlak üzərində tam sahiblik hüququnu təmsil edən rəsmi sənəddir. Bu sənəd olmadan ev sahibi heç bir rəsmi əməliyyat həyata keçirə bilməz. Əgər ev çıxarışsızdırsa, onun satılması, girov qoyulması, miras kimi ötürülməsi və ya ipotekaya salınması mümkün deyil. Hətta bəzi hallarda kommunal xidmətlərdə dəyişiklik etmək üçün belə bu sənəd tələb olunur.

Çıxarış həmçinin alıcının hüquqlarını qoruyur. Yəni bir şəxs ev aldıqdan sonra çıxarış alarsa, o mülkiyyətin hüquqi sahibi kimi dövlət tərəfindən tanınır və hər hansı mübahisə zamanı bu sənədlə hüquqlarını müdafiə edə bilir. Çıxarış dövlətin daşınmaz əmlak üzərində hüquqi nəzarət vasitəsidir və bu baxımdan onun alınması əmlakın leqal dövriyyəyə daxil edilməsinin əsas şərtidir.

Kimlər evə çıxarış ala bilər

Çıxarışı yalnız mülkiyyət hüququna malik şəxs ala bilər. Əgər bir şəxs alqı-satqı müqaviləsi əsasında ev alıbsa, həmin mülkiyyətin hüquqi qeydiyyatını aparmaq üçün Əmlak Məsələləri Dövlət Xidmətinə müraciət etməlidir. Əmlak ortaq sahibliyə malikdirsə, bütün sahiblər birlikdə müraciət etməlidirlər. Həmçinin miras yolu ilə əldə olunan və ya məhkəmə qərarı əsasında verilmiş mülkiyyətlərdə də müvafiq hüquqi sənədlər təqdim olunmaqla çıxarış alınır.

Çıxarış almaq hüququ olan şəxslər arasında fiziki və hüquqi şəxslər, xarici vətəndaşlar və hətta dövlət qurumları da ola bilər. Lakin xarici vətəndaşların daşınmaz əmlak alması ilə bağlı xüsusi qanuni məhdudiyyətlər nəzərə alınmalıdır.

Çıxarış almaq üçün lazım olan sənədlər

Çıxarış almaq üçün müraciət zamanı aşağıdakı sənədlər tələb olunur:

• Şəxsiyyət vəsiqəsinin əsli və surəti
• Alqı-satqı, hədiyyə və ya başqa hüquqi əsaslı müqavilə
• Vergi ödənişi və rüsumların qəbzləri
• Əmlaka dair texniki pasport (BTİ sənədi)
• Torpaq sənədi (əgər fərdi yaşayış evidirsə)
• Əgər ipoteka və ya məhdudiyyət varsa, müvafiq sənəd və qərar

Bu sənədlər tam təqdim olunduqdan sonra çıxarış alma prosesi başlaya bilər. Əmlak Məsələləri Dövlət Xidməti bu sənədləri qəbul edir və müəyyən müddətdə yoxladıqdan sonra çıxarışı təqdim edir. Proses adətən 20 iş günü ərzində yekunlaşır. Lakin əlavə yoxlamalar və ya sənəd çatışmazlığı halında bu müddət uzana bilər.

Çıxarış almaq üçün prosedur və addımlar

Evə çıxarış almaq üçün prosedur aşağıdakı mərhələlər üzrə həyata keçirilir:

1. Sənədlərin hazırlanması – Mülkiyyətə dair bütün sənədlər toplanmalı və aktuallığı yoxlanmalıdır.
2. Müraciət – Əmlak Məsələləri Dövlət Xidmətinin müvafiq strukturuna və ya “Əmlak Xidmətləri Məkanı”na müraciət edilir.
3. Rüsumların ödənilməsi – Qanunvericiliklə nəzərdə tutulmuş dövlət rüsumları ödənilir.
4. Yoxlama və ekspertiza – Sənədlər və əmlakla bağlı hüquqi status yoxlanılır.
5. Çıxarışın verilməsi – Hər şey qaydasındadırsa, şəxsə çıxarış sənədi təqdim olunur.

Bu mərhələlər zamanı şəxs öz evində qeydiyyata düşmək, ünvanı dəyişmək və ya digər əməliyyatlar üçün də paralel müraciətlər edə bilər.

Yeni tikilidə çıxarış məsələsi

Yeni tikililərdə çıxarış almaq ən çox rast gəlinən çətinliklərdən biridir. Bu binalarda mülkiyyət hüququ tam formalaşmayıbsa və ya tikinti şirkəti binanın istismara qəbulunu tamamlaya bilməyibsə, mənzillərə çıxarış verilmir. Belə hallarda vətəndaş yalnız “müqavilə əsasında istifadəçi” kimi mənzildə yaşayır, lakin mülkiyyət hüququ əldə edə bilmir.

Tikinti şirkətindən mənzil alan şəxs ilk növbədə tikilinin dövlət qeydiyyatında olub-olmadığını, istismara qəbul sənədinin mövcudluğunu və digər hüquqi statusları yoxlamalıdır. Əks halda gələcəkdə çıxarış almaq mümkünsüzləşə və ya uzana bilər.

İpoteka ilə alınan evlərdə çıxarış məsələsi

İpoteka ilə alınan evlərdə çıxarış bir neçə mərhələdə baş verir. Əvvəlcə ev alıcının adına sənədləşdirilir, lakin eyni zamanda bankın xeyrinə ipoteka qeydi qoyulur. Yəni çıxarışda mülkiyyətçi olaraq alıcının adı göstərilsə də, ipoteka qeydiyyatı səbəbilə əmlak bankın nəzarətində olur. Kredit tam ödənildikdən sonra bank bu qeydiyyatı ləğv edir və çıxarış yenidən düzəlişlə təqdim olunur.

Əgər alıcı ödənişləri gecikdirərsə və ya müqaviləni pozarsa, bank mülkiyyəti hərraca çıxarıb sata bilər. Ona görə də ipoteka müqaviləsi və onun şərtləri çox diqqətlə öyrənilməlidir.

Çıxarışın rəqəmsallaşdırılması və onlayn müraciət

Hazırda bir sıra sənədləşdirmə prosesləri rəqəmsal sistem üzərindən həyata keçirilir. “E-emdk.gov.az” platforması vasitəsilə vətəndaşlar daşınmaz əmlakla bağlı bəzi xidmətlərə onlayn formada müraciət edə bilirlər. Lakin çıxarış alma prosesi hələ də əsasən fiziki sənədlərlə və şəxsən müraciət yolu ilə həyata keçirilir. Bu sistem zamanla daha da rəqəmsallaşdıqca prosesin sürətlənməsi gözlənilir.

Onlayn xidmətlər sayəsində vətəndaşlar əvvəlcədən vaxt təyin edə, sənədlərin statusunu izləyə və bəzi hallarda çıxarışı elektron formada əldə edə bilirlər. Bu isə həm vaxt baxımından, həm də şəffaflıq baxımından üstünlük yaradır.

Çıxarış, əmlak üzərində hüquqi mülkiyyətin rəsmi təsdiqidir və bu sənəd olmadan evə sahib olmaq yalnız kağız üzərində qalır. Müasir hüquq sistemi mülkiyyət hüququnu qorumaq və vətəndaşların əmlak təhlükəsizliyini təmin etmək üçün çıxarışı əsas sənəd kimi tanıyır. Bu səbəbdən hər bir ev sahibi əmlakını aldıqdan dərhal sonra çıxarış almağa çalışmalı, tələb olunan sənədləri toplamalı və hüquqi prosedurları tamamlamalıdır.

Tikinti bazarında yaşanan dəyişikliklər, ipoteka mexanizmləri, yeni tikililərdəki qeyri-müəyyənliklər çıxarışın əhəmiyyətini daha da artırır. Hüquqi cəhətdən möhkəm mövqe tutmaq və gələcəkdə baş verə biləcək problemlərin qarşısını almaq üçün vətəndaşların bu mövzuya yetərincə ciddi yanaşması vacibdir. Mülkiyyət hüququnun təminatı yalnız fiziki varlıqla deyil, hüquqi sənədlərlə mümkündür.

Ən Çox Verilən Suallar