Etmoidit: Cibləri, Əlamətləri, Funksiyası

İnsan sağlamlığında baş və burun nahiyəsi xüsusi yer tutur. Bura təkcə nəfəs yolları deyil, həm də orqanizmin bir çox sistemlərinin kəsişdiyi, həssas və funksional cəhətdən əhəmiyyətli bir məkandır. Hər bir insan həyatında ən azı bir dəfə burun tıxanıqlığı, baş ağrısı, axıntı, hətta burunda və ətrafında sancı kimi narahatlıqlarla üzləşir. Bəzən bu simptomların arxasında sıradan bir soyuqdəymə və ya allergiya deyil, daha ciddi və dərinləşən xəstəlik – etmoidit gizlənir.

Etmoidit tibbi praktikada və gündəlik həyatda o qədər geniş yayılmasa da, bəzən insanın həyat keyfiyyətini kəskin şəkildə aşağı sala bilər. Bu xəstəlik sinüzitlərin bir növü kimi tanınır və əsasən uşaqlar və immun sistemi zəif olan insanlarda özünü daha qabarıq büruzə verir. Etmoidit barədə məlumatlı olmaq, vaxtında düzgün diaqnoz qoymaq və adekvat müalicə seçmək hər bir ailə və şəxs üçün vacibdir. Çünki gecikmiş və ya yanlış müalicə bir sıra ağır fəsadlara, hətta həyati təhlükəyə səbəb ola bilər.

Etmoidit Nədir?

Etmoidit burun boşluğunda yerləşən, etmoid sümüyünün daxilində olan balaca hava dolu boşluqların (etmoid ciblərin) iltihabıdır. Tibb dilində etmoid ciblər “sinus ethmoidalis” adlanır və burunun hər iki tərəfində, gözlərin arasında yerləşir. Onlar burunun tənəffüs prosesində və sekresiyanın xaric olunmasında mühüm rol oynayır. Etmoidit isə bu ciblərin daxili divarlarının bakteriya, virus və ya daha nadir hallarda göbələk infeksiyası nəticəsində iltihablaşmasıdır.

Etmoidit kəskin və xroniki formada müşahidə oluna bilər. Kəskin etmoidit qəfil başlanır, simptomlar adətən sürətlə inkişaf edir və kəskin ağrı, qızdırma, şişkinlik kimi əlamətlərlə müşayiət olunur. Xroniki etmoidit isə aylarla, hətta illərlə davam edə bilər, simptomlar isə nisbətən zəif, lakin uzunmüddətli olur.

Etmoid Ciblər və Onların Funksiyası

Burun və onun ətrafı beş əsas sinusdan ibarətdir: frontal (alın), maksillar (çənəaltı), sfenoid (əsas), etmoid (etmoid sümüyündə yerləşən) və arxa sinuslar. Etmoid ciblər digər sinuslardan fərqli olaraq, bir neçə kiçik hüceyrədən ibarət kompleks quruluşa malikdir. Onlar sümük qatı ilə əhatələnmiş, selikli qişa ilə örtülmüşdür və əsasən gözlərin arasında yerləşir.

Etmoid ciblər aşağıdakı funksiyaları yerinə yetirir:

• Nəfəs aldıqda havanı isidir və nəmləndirir
• Burun boşluğundan sekresiyanın çıxarılmasını təmin edir
• Baş sümüklərinin yüngülləşməsinə kömək edir
• Səsi rezonansa salır və insanın səs tonunu formalaşdırır

Bu ciblərin iltihablaşması burun tıxanıqlığı, baş ağrısı və hətta ciddi fəsadlara səbəb ola bilər.

Etmoiditin Yaranma Səbəbləri

Etmoidit əsasən infeksion xarakter daşıyır. Ən geniş yayılmış səbəblər aşağıdakılardır:

1. Virus infeksiyaları – adətən qrip, respirator virus infeksiyaları zamanı burun selikli qişasında iltihab yaranır və etmoid ciblərə yayılır.
2. Bakterial infeksiyalar – xüsusilə Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae və Staphylococcus aureus kimi bakteriyalar bu bölgədə sürətlə iltihab yarada bilər.
3. Göbələk infeksiyaları – immun sistemi zəif olan şəxslərdə rast gəlinir.
4. Allergiya və allergik rinit – burun axıntısı, şişkinlik və iltihab prosesini gücləndirə bilər.
5. Anatomiya pozğunluqları – burunda septum əyriliyi, poliplər və ya digər struktur dəyişikliklər.
6. Diş infeksiyaları – nadir hallarda üst çənədəki infeksiya etmoid ciblərə yayıla bilər.
7. Travmalar – burun və üz nahiyəsinə olan zərbələr etmoid ciblərin zədələnməsi və infeksiyaya yol açır.

Qeyd etmək lazımdır ki, uşaqlarda etmoidit daha tez-tez müşahidə olunur. Bu, onların burun-keçidlərinin dar və selikli qişasının daha həssas olması ilə əlaqədardır.

Etmoiditin Əlamətləri və Klinik Gedişi

Etmoiditin klinik əlamətləri xəstəliyin formasına, orqanizmin immun vəziyyətinə, yaşa və yanaşı xəstəliklərin olub-olmamasına görə dəyişə bilər.

Ən çox rast gəlinən simptomlar:

• Burun tıxanıqlığı və ya axıntı (xüsusilə irinli və pis qoxulu)
• Gözlərin arasında və burun kökündə küt və ya sancı şəklində ağrı
• Qızdırma, titrətmə
• Üz və göz qapaqlarında şişkinlik, qızartı
• Göz hərəkətləri zamanı ağrı
• Ümumi zəiflik, yorğunluq
• Baş ağrısı, xüsusilə gözlərin arasında və alın nahiyəsində
• Uşaqlarda bəzən iştahanın azalması, qusma, narahatlıq

Kəskin etmoiditdə simptomlar qəfil və intensiv şəkildə inkişaf edir. Xroniki etmoiditdə isə simptomlar daha zəif, lakin davamlı olur. Xroniki formada əlamətlər bəzən sadəcə yüngül burun axıntısı və baş ağrısı ilə məhdudlaşır.

Diaqnostika Üsulları

Etmoiditin düzgün diaqnostikası üçün aşağıdakı üsullardan istifadə olunur:

1. Həkim müayinəsi – otorinolarinqoloq burun boşluğunu, gözlərin vəziyyətini və ümumi simptomları qiymətləndirir.
2. Rinoskopiya – burun boşluğunun xüsusi alətlə yoxlanılması.
3. Endoskopiya – burun və sinus boşluqlarının xüsusi kamera vasitəsilə incələnməsi.
4. Rentgen, KT və MRT – etmoid ciblərdə şişkinlik, iltihab, maye toplanması, poliplər və digər dəyişikliklər aşkarlanır.
5. Laborator analizlər – burun axıntısının bakterioloji analizi, ümumi qan analizi (iltihab markerləri üçün).

Uşaqlarda və ağırlaşmış hallarda ətraflı görüntüləmə metodlarına üstünlük verilir.

Müalicə Üsulları

Etmoiditin müalicəsi xəstəliyin kəskin və ya xroniki olmasından, xəstənin yaşından və ümumi vəziyyətindən asılı olaraq seçilir. Müalicənin əsas məqsədi infeksiyanı aradan qaldırmaq, burun tənəffüsünü bərpa etmək və fəsadların qarşısını almaqdır.

1. Medikamentoz müalicə
   • Antibiotiklər – bakterial etmoiditdə ən əsas müalicə üsuludur. Müxtəlif spektrli antibiotiklər həkim tərəfindən təyin edilir.
   • Antiviral preparatlar – virus mənşəli hallarda istifadə olunur.
   • Ağrıkəsicilər və antipiretiklər – ağrı və qızdırmanı azaltmaq üçün.
   • Dekonqestantlar – burun tıxanıqlığını aradan qaldırmaq üçün burun damcıları.
   • Antihistamin preparatlar – allergik komponent varsa.
   • Burun yuyulması – duzlu su məhlulları və ya xüsusi məhlullarla.
2. Cərrahi müalicə
   • Xroniki, medikamentoz müalicəyə tabe olmayan, polip və ya ciddi anatomik pozğunluq olan hallarda endoskopik cərrahiyyə tətbiq edilir.
   • Əməliyyat zamanı infeksiyalaşmış toxumalar təmizlənir, burun tənəffüsü bərpa olunur.
3. Köməkçi tədbirlər
   • Bol maye qəbulu, istirahət
   • Nəfəs yollarının nəmləndirilməsi
   • Bəzən fitoterapiya, fizioterapiya

Müalicə mütləq həkim nəzarətində aparılmalıdır, özbaşına antibiotik və digər dərmanlardan istifadə etmək fəsadlara yol aça bilər.

Mümkün Ağırlaşmalar və Risklər

Vaxtında və düzgün müalicə edilməyən etmoidit bir sıra ağır fəsadlara səbəb ola bilər:

• Göz orbitasına infeksiyanın yayılması (oribtal sellülit, absses)
• Gözün hərəkətində pozğunluq və ya görmə itkisi
• Menenjit (beyin qişalarının iltihabı)
• Beyin absesi və ya trombozu
• Sümük iltihabı (osteomielit)
• Uşaqlarda ölümlə nəticələnən ağırlaşmalar

Bu səbəbdən, ilk əlamətlər görünəndə gecikmədən mütəxəssisə müraciət etmək həyati əhəmiyyət kəsb edir.

Etmoiditin Profilaktikası

Etmoiditdən qorunmaq üçün aşağıdakı qaydalara əməl etmək lazımdır:

• Mövsümi infeksiyalardan qorunmaq (qrip və respirator xəstəliklər)
• Burun gigiyenasına riayət etmək, vaxtında müalicə olunmaq
• Allergiyalardan qorunmaq və müalicə etmək
• Uşaqlarda burun tıxanıqlığı, selikli axıntı və digər əlamətləri vaxtında ciddiyə almaq
• İmmuniteti gücləndirmək, sağlam həyat tərzi
• Burunda və dişlərdə yaranan infeksiyaları vaxtında müalicə etmək

Profilaktika tədbirləri xüsusilə uşaq və yaşlılarda vacibdir.

Etmoidit və Cəmiyyətdə Məlumatlanma

Etmoidit haqqında maarifləndirici tədbirlər, valideynlər və müəllimlər üçün xüsusi təlimlər, həkimlərin vaxtında məsləhət və məlumat verməsi, cəmiyyətin sağlamlıq savadlılığının artırılması üçün mühüm rol oynayır. Xüsusilə risk qrupuna daxil olan uşaqlar və yaşlılar üçün müntəzəm tibbi nəzarət, mövsümi infeksiyalara qarşı peyvəndləmə və profilaktik tədbirlərin təşviqi vacibdir.

Etmoidit insan sağlamlığında mühüm rol oynayan, baş və burun nahiyəsində narahatlıq və ciddi fəsadlara səbəb ola bilən bir xəstəlikdir. Onun vaxtında aşkarlanması, düzgün müalicəsi və profilaktik tədbirlərinin həyata keçirilməsi ağırlaşmaların və uzunmüddətli problemlərin qarşısını alır. Etmoiditin əlamətləri, diaqnostika və müalicə üsulları barədə məlumatlı olmaq, cəmiyyətin sağlamlıq savadlılığının yüksəlməsinə, insanların daha keyfiyyətli həyat sürməsinə xidmət edir.

Azərbaycan cəmiyyətində bu xəstəlik haqqında məlumatlılığın artırılması, insanların səhiyyə işçilərinə vaxtında müraciət etməsi, düzgün tibbi məsləhət və müalicə alması üçün həm təbliğat, həm də maarifləndirmə fəaliyyətləri genişləndirilməlidir. Uşaqlar və böyüklər üçün sağlamlıq yoxlamaları, gigiyena və infeksiyadan qorunma qaydaları gündəlik həyatın ayrılmaz hissəsinə çevrilməlidir.

Ən Çox Verilən Suallar