Əlaçı: Nümunəvi Şagird Anlayışı,Təhsil Sistemi

Əlaçı sözü Azərbaycan dilində həm dilçilik baxımından, həm də ictimai münasibətlər sistemində xüsusi yerə malik olan anlayışlardan biridir. Bu söz təkcə məktəb və təhsil mühitində istifadə olunmur, eyni zamanda cəmiyyətin fərdlərə verdiyi dəyər sistemini də əks etdirir. Əlaçı dedikdə insanların zehnində dərhal yüksək qiymətlərlə oxuyan, davranışı nümunəvi, ictimai fəaliyyətlərdə aktiv olan bir şagird və ya tələbə obrazı canlanır. Bu termin uzun illər ərzində formalaşaraq müəyyən bir mədəni və sosial yüklə zənginləşib. Azərbaycanda ailələr uşaqlarının əlaçı olmasını təkcə təhsil uğuru yox, həm də ictimai nüfuz vasitəsi kimi görürlər. Əlaçılıq statusu həm məktəbdə müəllimlərin, həm ailədə valideynlərin, həm də ümumilikdə cəmiyyətin gözündə yüksək qiymətləndirilir.

Əlaçı anlayışı sadəcə qiymətlərlə məhdudlaşmır. Bu statusu qazanmaq üçün davamlılıq, məsuliyyət hissi, məqsədyönlülük və daxili intizam tələb olunur. Əlaçı olmaq bir uğurun deyil, bir həyat tərzinin təzahürüdür. Belə insanlar təkcə biliklə deyil, davranış və xarakter baxımından da nümunə göstərilirlər. Məktəb və universitetlərdə əlaçıların xüsusi təqaüdlərlə, diplomlarla və fəxri fərmanlarla mükafatlandırılması bu statusun rəsmi dəyərləndirilməsini göstərir. Beləliklə, əlaçı sözü həm dil baxımından, həm də mədəni-sosial mənada daha dərindən incələnməyə dəyərli mövzulardandır.

Əlaçı sözünün leksik mənası və etimologiyası

Əlaçı sözü Azərbaycan dilinin müasir leksikasında müstəqil yer tutan sözlərdəndir. Bu söz “əla” və “-çı” şəkilçisinin birləşməsi nəticəsində yaranmışdır. “Əla” sözü ərəb mənşəli olub “çox yaxşı”, “ən yüksək dərəcədə” mənasını verir. “-çı” şəkilçisi isə Azərbaycan dilində peşə, fəaliyyət və ya vərdiş bildirən şəkilçidir. Bu iki hissə birləşdikdə “əla qiymətlər alan”, “əla göstəricilərə sahib olan” mənasında işlədilir.

Bu ifadə zamanla təkcə məktəbdə oxuyan uşaqlara deyil, ümumiyyətlə, hansısa sahədə mükəmməl nəticələr göstərən insanlara da şamil edilməyə başlanmışdır. Məsələn, bir iş yerində daim yüksək nəticə göstərən işçiyə də “əlaçıdır” deyilir. Bununla belə, söz ən çox istifadə edildiyi sahə olan təhsil sistemi ilə assosiasiya olunur və daha çox həmin sahədə qavranılır.

Əlaçılıq anlayışının təhsil sistemində rolu

Azərbaycan təhsil sistemində əlaçılıq anlayışı böyük önəm daşıyır. Ənənəvi qiymətləndirmə sistemi üzrə 5 ballıq şkalada yalnız 5 almaqla irəliləyən şagirdlər əlaçı hesab olunur. Bu status bir çox məktəbdə xüsusi şəkildə qeyd olunur. Belə şagirdlərin adları fəxri lövhələrdə qeyd edilir, onlara sertifikatlar verilir, hətta bəzi hallarda valideynlərə məktəbdən təşəkkür məktubları da göndərilir. Bu, uşağın motivasiyasını artırmaqla yanaşı, ailə və məktəb arasında pozitiv bağ yaradır.

Əlaçılıq həmçinin təqaüdlər və mükafatlarla da stimullaşdırılır. Bir çox məktəbdə və universitetdə əlaçılara təhsil haqqı endirimləri və ya mükafat fondundan verilən aylıq ödənişlər mövcuddur. Bu cür təşviqat üsulları əlaçı olmaq istəyini artırır və rəqabət mühiti yaradır.

Əlaçı statusunun psixoloji tərəfləri

Əlaçı olmaq bəzən uşaqlar və gənclər üçün həm motivasiya, həm də təzyiq mənbəyi ola bilər. Əlaçılıq statusunu qorumaq istəyi bəzi şagirdlərdə həddindən artıq stress və narahatlıq yarada bilər. Bəzi hallarda bu, özünəinamın pozulmasına və ya sosial təcridə səbəb olur. Xüsusilə valideynlərin və müəllimlərin gözləntiləri artdıqca, uşaq özünü daim sübut etmək zərurətində hiss edir. Bu isə psixoloji baxımdan yük ola bilər.

Digər tərəfdən, əlaçılıq uşaqlarda məsuliyyət hissinin formalaşmasında müsbət rol oynayır. Planlı şəkildə dərs oxuma, vaxtı düzgün bölüşdürmə, müntəzəm təkrarlama vərdişləri formalaşır. Bu da gələcək peşə həyatında vacib bacarıqların təməlini təşkil edir.

Əlaçı olmaq üçün tələb olunan əsas keyfiyyətlər

Əlaçı olmaq sadəcə yaxşı oxumaqla məhdudlaşmır. Bu statusa sahib olmaq üçün aşağıdakı keyfiyyətlər vacibdir:

• Dəqiqlik və məsuliyyət: Dərslərə hazır gəlmək, tapşırıqları vaxtında yerinə yetirmək əlaçılığın əsas şərtidir.
• Planlılıq: Vaxtın düzgün idarə olunması, dərsə, istirahətə və hobbilərə balanslı yanaşma lazımdır.
• İntizam və davamlılıq: Əlaçı şagird təkcə müəyyən dövr üçün deyil, daim yüksək göstəricilərlə oxuyan şagirddir.
• Yüksək motivasiya və daxili istək: Başqalarının tələbi ilə deyil, öz istəyilə öyrənənlər əlaçı ola bilir.

Əlaçı və nümunəvi şagird anlayışı fərqləri

Əlaçı və nümunəvi şagird anlayışları zaman-zaman qarışdırılsa da, bu iki anlayış arasında fərqlər mövcuddur. Əlaçı şagird təhsil nəticələrinə görə yüksək göstəricilərə malikdir, amma nümunəvi şagird həm dərslərində, həm də davranışında, etik normalara riayətində örnək göstəriləndir. Yəni hər əlaçı nümunəvi şagird olmaya bilər. Bəzən dərs əla olur, amma intizamda, sinif yoldaşları ilə münasibətdə çatışmazlıqlar olur.

Ən ideal vəziyyət isə odur ki, əlaçı şagird eyni zamanda nümunəvi davranış nümayiş etdirsin. Bu cür şagirdlər müəllimlər və sinif yoldaşları tərəfindən daha çox sevilir və hörmətlə qarşılanır.

Əlaçılığın cəmiyyətə verdiyi töhfə

Cəmiyyətin gələcəyi bu günün təhsilli və məqsədyönlü insanlarının əllərində formalaşır. Əlaçılar isə həmin gələcəyin əlamətidir. Bu şəxslər təhsildə və sonradan həyatın müxtəlif sahələrində uğur qazanmaqla cəmiyyətə müsbət təsir göstərirlər. Onların yetişməsi üçün məktəb, ailə və sosial mühit birgə çalışmalıdır.

Əlaçılıq həm də sosial ədalətin bir göstəricisi ola bilər. Əgər təhsil mühiti hamı üçün bərabər imkanlar yaradırsa, əlaçı statusu real bacarıqları və zəhməti əks etdirir. Bu zaman əlaçılıq yalnız bir fərdin deyil, sistemin də uğurudur.

Əlaçılıq və gələcək karyera imkanları

Əlaçılar çox zaman universitetlərə qəbul zamanı üstünlük qazanırlar. Xüsusilə dövlət proqramları, beynəlxalq təqaüdlər və xarici universitetlərə qəbul proseslərində əla qiymətlər üstünlük təşkil edir. Əlaçılıq bəzən təkcə akademik uğuru deyil, tələbənin ümumi həyat fəlsəfəsini də göstərir.

İş dünyasında da əlaçılıq bəzi hallarda işəgötürənlərin diqqətini cəlb edir. Yüksək nəticələrlə məzun olmuş şəxslər daha məsuliyyətli, çalışqan və məqsədyönlü kimi qəbul edilir. Bununla belə, iş dünyasında təkcə qiymətlər deyil, praktiki bacarıqlar və sosial münasibətlər də əhəmiyyət daşıyır.

Əlaçı sözünün mədəniyyətdə və ədəbiyyatda yeri

Əlaçı obrazı Azərbaycan ədəbiyyatında, xüsusilə uşaq və gənclik əsərlərində tez-tez rast gəlinən fiqurlardandır. Müxtəlif hekayələrdə müəllimlərin sevimlisi, dərslərini əla oxuyan və dostlarına yardım edən əlaçılar nümunə kimi təqdim olunur. Bu obrazlar oxucuların şüuruna müsbət qəhrəmanlar kimi hopur.

Televiziya verilişlərində, filmlərdə və seriallarda da əlaçı obrazına tez-tez rast gəlinir. Bu isə sözün həm yazılı, həm şifahi, həm də vizual mədəniyyətimizdə canlı yaşadığını göstərir.

Əlaçılığın tənqidi baxışları

Bəzi tənqidçilər əlaçı statusunun bəzən yalnız qiymət mərkəzli yanaşma üzərində qurulduğunu bildirirlər. Yəni bəzi hallarda yaradıcı və analitik bacarıqlar qiymətləndirilmədiyi üçün əlaçılıq sadəcə mexaniki əzbərləmənin nəticəsi ola bilər. Belə yanaşmalar təhsilin keyfiyyətinə mənfi təsir göstərir. Əlaçılığın yalnız qiymətlə deyil, həm də bacarıq, məntiq və müstəqil düşüncə ilə ölçülməsi müasir təhsil sisteminin əsas prioritetlərindən biri olmalıdır.

Əlaçı sözü Azərbaycan cəmiyyətində sadəcə dilçilik kateqoriyası deyil, dəyər və nüfuz göstəricisidir. Bu anlayış həm tarixi, həm də müasir dövrdə öz aktuallığını qoruyub saxlamış, cəmiyyətin müxtəlif qatlarında müsbət assosiasiyalar yaratmışdır. Əlaçılıq məktəbdən başlayaraq insanın həyat fəlsəfəsinə çevrilə bilər. Belə şəxslər gələcəkdə liderlik, təşəbbüskarlıq və məsuliyyət daşıma bacarıqları ilə cəmiyyətin inkişafına böyük töhfə verə bilərlər. Ancaq bu statusun yükə çevrilməməsi üçün balanslı yanaşma və uşaqların daxili motivasiyasına diqqət vacibdir. Əlaçılıq nəticə deyil, yolun özü kimi qəbul edilməlidir.

Ən Çox Verilən Suallar