Əhd Sandığı : Nədir? Tarixi Mənşəyi, Hazırlanması

Əhd sandığı min illərdir bəşəriyyətin maraq dairəsində olan, dini, tarixi və mistik aspektləri ilə əhatələnmiş bir simvoldur. Qədim yəhudi mifologiyasının mərkəzində dayanan bu obyekt, həm Tövratda, həm də digər səmavi dinlərin mənbələrində adı çəkilən və müqəddəs sayılan əşyalarla zənginləşdirilmiş bir sandıqdır. Onun kim tərəfindən, harada, nə məqsədlə hazırlanması, sonradan başına nə gəldiyi və bu gün harada ola biləcəyi kimi suallar əsrlərdir insanları düşündürür. Əhd sandığı həm arxeoloqların, həm teoloqların, həm də tarixçilərin diqqətini cəlb edən çoxqatlı bir mövzudur. Əhd sandığının təkcə dini deyil, eyni zamanda siyasi və mədəni təsirləri də olmuşdur.

Əhd sandığı nədir?

Əhd sandığı qədim İbrani xalqının müqəddəs əşyası sayılır. Tövratın müxtəlif kitablarında sandıq “Tanrının hüzuru”, “Əhdin şahidi” və ya “Tanrının taxtı” kimi təqdim olunur. Sandıq Musanın Allahdan aldığı On Əmr lövhələrini qorumaq üçün hazırlanmışdır. İnanclara görə, sandıqda həmçinin bir qab man (göydən nazil olan qida) və Harunun çiçək açmış əsası da saxlanılıb.

Sandıq taxtadan hazırlanıb və təmiz qızıl ilə örtülüb. Onun üst hissəsində “keruvim” adlı iki mələk fiquru yerləşir və bu fiqurlar bir-birinə tərəf baxaraq qanadlarını açmış halda təsvir olunur. Bu da sandığın mistik mənasına işarə edir – yəni Allahın qüdrətinin bir təcəssümü.

Tarixi mənşə və hazırlanma prosesi

Tövratın “Çıxış” kitabında sandığın hazırlanması barədə ətraflı məlumat verilir. Musa Sina dağına qalxıb Allahdan On Əmr lövhələrini aldıqdan sonra, Tanrının göstərişi ilə sandığın tikilməsini əmr edir. Bu sandıq “Şəhadət sandığı” adlandırılır və Levilər qəbiləsinin məsuliyyəti altında daşımaq üçün hazırlanır. Sandığın hazırlanma ölçüləri və materialları da dəqiq şəkildə göstərilir: 2,5 qulak uzunluğunda, 1,5 qulak enində və 1,5 qulak hündürlüyündə; akasiya ağacından düzəldilir və içi-dışı təmiz qızıl ilə örtülür.

Sandığın daşınması üçün dörd qızıl halqa və akasiya ağacından düzəldilmiş çubuqlar istifadə olunurdu. Bu çubuqlar sandığın içindən çıxarılmazdı, bu da onun müqəddəsliyini qorumaq üçün edilmişdi.

Dindəki rolu və mənəvi anlamı

Əhd sandığı, yəhudi dinində Allahla xalq arasında bağın və müqəddəs əhdin fiziki simvoludur. Musaya verilən On Əmr lövhələri Tanrı ilə İsrail xalqı arasında bağlanmış müqəddəs razılaşmanın – əhdin – bir nişanəsidir. Sandığın mövcudluğu Allahın xalqı ilə birlikdə olduğunu göstərirdi. Sandıq İsrail xalqının köçləri zamanı onlara rəhbərlik edər, düşmənə qarşı güc qaynağı kimi görünərdi.

Tövratda qeyd edilir ki, sandıq müqəddəs məkan olan “Qüdsün Müqəddəs Qüdsü” adlı hissəsində saxlanılıb və yalnız ali kahin ildə bir dəfə ora daxil olaraq onu ziyarət edə bilərdi. Bu, sandığın nə qədər müqəddəs və qorxulu bir varlıq olduğunu göstərir.

Əhd sandığının Harun və Musa ilə əlaqəsi

Sandığın hazırlanması və idarə olunması birbaşa Musaya və onun qardaşı Haruna tapşırılmışdır. Musa Tanrıdan sandığın tikilməsi üçün göstəriş almış, Harun isə kahinlik missiyasına rəhbərlik etmişdi. Harunun əsası sandıqda saxlanılırdı və bu, onun kahinlik statusunun Tanrı tərəfindən təsdiqləndiyinə sübut sayılırdı.

Əfsanəyə görə, Harunun əsası çiçək açaraq möcüzə göstərmiş, bu hadisə isə onun Tanrı tərəfindən seçildiyini isbat etmişdi. Bu səbəblə də sandıqda saxlanılırdı və gələcək nəsillərə Tanrının seçilmiş şəxslərlə olan münasibətini xatırladırdı.

Əhd sandığı ilə bağlı möcüzələr və hadisələr

Əhd sandığı ilə bağlı çoxsaylı möcüzə və fövqəltəbii hadisələr haqqında Tövratda və digər dini mənbələrdə məlumat verilir. Onlardan biri İordan çayının keçilməsi zamanı baş verib. Sandıq çayı keçən zaman su iki yerə ayrılır və xalq quru torpaqla çayı keçə bilir.

Başqa bir hadisə Filistililərlə bağlıdır. Düşmən sandığı ələ keçirdikdən sonra onların şəhərlərinə bədbəxtliklər gəlir – xəstəliklər yayılır, bütlər aşır, insanlar qorxuya düşür. Filistililər nəhayət sandığı geri qaytarmağa məcbur olurlar.

Əhd sandığının Qüdsdəki mövcudluğu və sonrakı taleyi

Əhd sandığı Davud peyğəmbər tərəfindən Qüdsə gətirilmiş və Süleyman peyğəmbər tərəfindən tikilən Məbəddə yerləşdirilmişdir. Bu, sandığın tarixində mühüm bir mərhələ olmuşdur. Lakin Babil əsarəti dövründə Məbəd dağıdılır və sandığın taleyi burada itir.

Bəzi inanca görə, sandıq ya Babilə aparılıb, ya gizlədilib, ya da məhv edilib. Müxtəlif mənbələrdə fərqli iddialar olsa da, ortaq fikir odur ki, sandığın dəqiq harada olduğu bu günə qədər məlum deyil.

Müasir dövrdə axtarışlar və fərziyyələr

Əhd sandığının harada olduğu ilə bağlı müasir dövrdə çoxsaylı araşdırmalar aparılıb. Arxeoloqlar, din alimləri və hətta siyasətçilər bu sirri açmaq üçün müxtəlif hipotezlər irəli sürüblər. Ən məşhur fərziyyələrdən biri sandığın Efiopiyada olduğu düşüncəsidir. Efiopiya Pravoslav Kilsəsinin bəzi nümayəndələri sandığın Axsum şəhərində saxlanıldığını iddia edirlər.

Başqa iddialar sandığın İordan çayının sahilində, Sinay dağında və ya Misirin uzaq çöllərində gizlədildiyini irəli sürür. Lakin bu fərziyyələrin heç biri rəsmi şəkildə sübut olunmayıb.

Əhd sandığının xristianlıq və islamdakı yeri

Əhd sandığı təkcə yəhudi dinində deyil, eyni zamanda xristianlıq və islamda da qeyd olunur. Xristianlar üçün sandıq Tanrının vədinin və mövcudiyyətinin simvoludur. İncilin müxtəlif yerlərində sandıqdan bəhs olunur və bu, onun müqəddəsliyini təsdiq edir.

İslamda isə sandıq “Tabut” adı ilə tanınır və Qurani-Kərimin Bəqərə surəsində qeyd edilir. Ayəyə əsasən, sandıq İsrail oğullarına güvən və Allahın qüvvət nişanəsi kimi göndərilir. Bəzi təfsirçilərə görə, bu sandıq Tanrının mübarək əmanətlərini daşıyır və onu peyğəmbərlərin rəhbərliyi altında bir mələk gətirir.

Əfsanələr, miflər və populyar mədəniyyətdə yeri

Əhd sandığı əsrlər boyu təkcə dini deyil, eyni zamanda folklor və mədəniyyətin də mövzusuna çevrilmişdir. Sandıq haqqında saysız-hesabsız əfsanələr yaranmış, roman və filmlərə mövzu olmuşdur. Xüsusilə “Indiana Jones and the Raiders of the Lost Ark” filmi sandığı dünya kinosunda məşhurlaşdırmışdır.

Bu, onu göstərir ki, sandıq təkcə dini deyil, həm də bəşəriyyətin kollektiv yaddaşında mistik və əzəmətli bir simvol olaraq yaşamaqdadır. Bu populyar mədəniyyət təsviri həm maraq doğurur, həm də yeni nəsillərin mövzuya diqqətini cəlb edir.

Əhd sandığı və simvolik mənası

Əhd sandığı təkcə dini bir əşya deyil, həm də dərin simvolik mənalara malikdir. O, Tanrı ilə insan arasındakı müqəddəs əlaqəni, əhdin möhkəmliyini və ilahi hüzurun fiziki təcəssümünü təmsil edir. Sandığın daşınması, qorunması və gizlənməsi onun müqəddəsliyinə dair ümumi konsensusun göstəricisidir.

Eyni zamanda, sandıq gücün, ədalətin və məsuliyyətin simvolu kimi də təhlil edilir. Müasir interpretasiyalarda əhd sandığı insanın mənəvi özünə qayıdışı, dəyərlərin qorunması və müqəddəsə hörmət rəmzi kimi yozulur.

Əhd sandığı insanlıq tarixində iz buraxan, dini və mədəni yaddaşda dərin yer tutan nadir əşyalardandır. Onun barəsindəki mətnlər, əfsanələr və təfsirlər zaman keçdikcə dəyişsə də, sandığın əhəmiyyəti azalmayıb. Həm yəhudi, həm xristian, həm də müsəlman mədəniyyətlərində ortaq şəkildə müqəddəs sayılması onun universal mənəvi dəyərini ortaya qoyur. Sandıqla bağlı hər bir araşdırma, onun simvolikasını dərk etmək və mənəvi dəyərlərə bir addım da yaxınlaşmaqdır. Hər nə qədər onun harada olduğu bilinməsə də, o, insanların inancında, ədəbiyyatında və mədəniyyətində yaşamaya davam edir.

Ən çox verilən suallar