Ərik Rosaceae fəsiləsinə aid olan və Prunus cinsinə daxil edilən meyvə ağacıdır. Ərik ağacı həm dekorativ məqsədlərlə, həm də meyvəsinin dadı və faydaları üçün yetişdirilir. Bu ağacların meyvələri şirin, turşməzə və aromatik olur. Ərik əsasən mülayim iqlim qurşağında yetişir və dünyada geniş yayılmışdır. Onun vətəni Orta Asiya və Çin ərazisi hesab olunur, lakin zamanla Avropaya və digər bölgələrə yayılmışdır. Ərik meyvəsi həm təzə halda, həm də qurudulmuş şəkildə istifadə olunur. Həmçinin, ondan mürəbbə, kompot, cem və digər ərzaq məhsulları hazırlanır.

Ərik növləri

Ərikin dünyada bir çox müxtəlif növləri vardır və bu növlər ətraf mühitə uyğunlaşmasına, dadına və meyvəsinin quruluşuna görə fərqlənir. Azərbaycanda da yerli və introduksiya olunmuş ərik növləri geniş yayılmışdır. Yerli sortlara “Ordubad əriyi”, “Şəki əriyi”, “Xırda tumlu” və digərləri daxildir. İntroduksiya olunmuş sortlara isə “Hungarian”, “Moorpark”, “Pineapple” kimi sortlar misal göstərilə bilər. Bu növlərin hər biri fərqli iqlim və torpaq şəraitinə uyğunlaşdırılmışdır.

Ərik ağacının botaniki xüsusiyyətləri

Ərik ağacı orta boylu olur və hündürlüyü adətən 4-6 metr arasında dəyişir. Yarpaqları yumurtavari, ucu iti, kənarları mişarvari olub, parlaq yaşıl rəngdədir. Çiçəkləri ağ və ya solğun çəhrayı olur, erkən yazda yarpaqlardan əvvəl açır. Meyvəsi yumru, bəzən azca yastılaşdırılmış formadadır. Ərik meyvəsinin səthi nazik tükcüklərlə örtülüdür. Meyvənin içində bir dənə sərt toxum olur ki, bu da adətən acı dadlı olur.

Ərikin faydalı xüsusiyyətləri

Ərik çox zəngin qida maddələri ilə doludur. Onun tərkibində A, C, E, B qrup vitaminləri, dəmir, kalium, maqnezium, fosfor kimi minerallar mövcuddur. Ərikin ən əsas faydası A vitamini ilə bağlıdır ki, bu da görmə qabiliyyətinin yaxşılaşmasında mühüm rol oynayır. C vitamini isə immunitet sistemini gücləndirir, dəmirin orqanizmdə mənimsənilməsinə kömək edir. Ərik həmçinin antioksidantlarla zəngin olduğuna görə hüceyrələrin qorunmasında təsirlidir. Qəbizlik əleyhinə təbii vasitə kimi də istifadə olunur.

Ərikin tibbdə istifadəsi

Ərik qədim zamanlardan xalq təbabətində istifadə edilmişdir. Qurudulmuş ərik, xüsusilə qəbizlik və dəmir çatışmazlığı hallarında istifadə olunur. Təbii liflərlə zəngin olduğu üçün bağırsaq hərəkətlərini stimullaşdırır. Quru ərikdən hazırlanan su və ya kompot, xüsusilə uşaqlar və yaşlı insanlar üçün faydalı hesab olunur. Ərik çəyirdəkləri isə müəyyən dərəcədə şirin badam yağının əvəzedicisi kimi istifadə olunur. Lakin çəyirdəyin iç hissəsində olan amigdalin maddəsi toksik təsir göstərə bilər, bu səbəbdən ölçülü şəkildə istifadəsi məsləhət görülür.

Ərikin qida sənayesində rolu

Ərik təkcə təzə halda deyil, həm də müxtəlif qida məhsullarının hazırlanmasında geniş istifadə olunur. Qurudulmuş ərik “kəklikotu əriyi”, “qaysı” adı ilə bazarlarda satılır. Ərikdən cem, mürəbbə, meyvə püresi, şirə, kompot və hətta likör və ya nektar hazırlanır. Ərik konservləşdirilərək müxtəlif desertlərdə və şirniyyatlarda istifadə edilir. Həmçinin, ərik qənnadı sənayesində çox sevilən bir meyvədir, çünki təbii şirinliyi və aroması məhsullara xüsusi dad verir.

Ərikin kənd təsərrüfatında yeri

Ərik Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində becərilir və kənd təsərrüfatı baxımından əhəmiyyətli bir meyvə növüdür. Xüsusilə Naxçıvan MR, Şəki-Zaqatala, Quba-Xaçmaz və Aran bölgəsində əriyin əkin sahələri geniş yayılmışdır. Ərik ağacı mülayim iqlim və günəşli hava şəraitində yaxşı inkişaf edir. Kifayət qədər suvarma, budama və torpaq qulluğu ilə ərik ağacından yüksək məhsul almaq mümkündür. Ərik ixrac potensialı olan məhsullardan biri sayılır.

Ərikin becərilməsi

Ərik ağacları adətən yaz və ya payız aylarında əkilir. Torpaq seçimi zamanı əhənglə zəngin olmayan, yaxşı drenaj olunan və qida maddələri baxımından zəngin torpaqlar üstünlük təşkil edir. Əkiləndən sonra ağaca davamlı qulluq göstərmək vacibdir: budama, suvarma, gübrələmə və zərərvericilərə qarşı mübarizə aparılmalıdır. Ərikin düzgün yetişməsi üçün günəş şüasına ehtiyacı var. Çiçəkləmə dövründə şaxtalar məhsuldarlığı azalda bilər, buna görə iqlim faktorları nəzərə alınmalıdır.

Ərikin ekoloji əhəmiyyəti

Ərik ağacları yalnız meyvə verdiklərinə görə deyil, həm də ekoloji mühitin qorunmasına töhfə verdiklərinə görə qiymətlidir. Bu ağaclar eroziyaya qarşı torpağın bərkidilməsində, oksigenin artırılmasında və biomüxtəlifliyin qorunmasında mühüm rol oynayır. Çiçəkləmə dövründə arılar və digər tozlandırıcı həşəratları cəlb etdiyi üçün tozlanma prosesinin təbii ekosistemlərdə davamlılığına dəstək verir. Eyni zamanda, ərik bağları kənd yerlərində estetik görüntü yaradaraq ekoturizmin inkişafına da təsir edir.

Əriklə bağlı inanclar və mədəni dəyər

Ərik bir çox mədəniyyətlərdə bolluq, məhsuldarlıq və sağlamlıq rəmzi kimi qəbul olunur. Azərbaycanda yazın gəlişi ilə əlaqəli meyvələrdən biri olan ərik Novruz süfrəsində də öz yerini tapır. Eyni zamanda, bəzi bölgələrdə ərik çiçəyinin açması yazın başlandığının ilk əlaməti kimi qəbul edilir. Əriklə bağlı olan xalq mahnıları, atalar sözləri və şifahi ədəbiyyat nümunələri onun mədəni əhəmiyyətini artırır.

Ərik ixracı və iqtisadi potensialı

Azərbaycan ərik ixracında da müəyyən potensiala malikdir. Xüsusilə qurudulmuş ərik məhsulları Rusiya, Türkiyə və Yaxın Şərq ölkələrinə ixrac edilir. İxrac üçün keyfiyyətli və düzgün qablaşdırılmış məhsullar bazarda üstünlük təşkil edir. Bu, həm yerli fermerlərə gəlir gətirir, həm də kənd təsərrüfatının ümumi inkişafına dəstək olur. Dövlət dəstəyi ilə ərik istehsalının daha da artırılması, yeni emal müəssisələrinin qurulması bu sahədə ixrac potensialını yüksəldə bilər.

Ərik həm təbii şəraitdə becərilən, həm də sənaye məqsədli istifadə edilən olduqca qiymətli meyvə növüdür. Tərkibindəki vitamin və minerallar, dadı və çoxşaxəli istifadə imkanları ilə ərik sağlamlıq üçün də əvəzsizdir. Azərbaycanın iqlim və torpaq şəraiti ərikçiliyin inkişafı üçün əlverişli olduğundan bu sahənin həm iqtisadi, həm də sosial əhəmiyyəti yüksəkdir. Ərikin xalq təbabətindəki rolu, kənd təsərrüfatında tutduğu yer, ekoloji balansda oynadığı rol və mədəni dəyəri bu meyvəni bir çox cəhətdən əvəzolunmaz edir.