Ştrix kod müasir dünyada məhsul və xidmətlərin izlənməsi, identifikasiyası və sürətli satışı üçün istifadə edilən ən vacib texnologiyalardan biridir. Gündəlik həyatımızda demək olar ki, hər addımda rast gəldiyimiz bu texnoloji həll ticarət, logistika, sənaye və bir çox digər sahələrin inkişafında əvəzsiz rol oynayır. İstehsal olunan hər bir məhsulun unikal identifikasiya kodu olan ştrix kod, həm sahibkarlar, həm də istehlakçılar üçün böyük rahatlıq və şəffaflıq yaradır.
İlk baxışdan sadə xətlər və rəqəmlər toplusu kimi görünən ştrix kod əslində məhsul haqqında əhəmiyyətli və detallı məlumat daşıyır. Bu texnologiya sayəsində məhsulun istehsal yeri, növü, istehsalçı şirkət və digər vacib informasiyalar saniyələr ərzində oxunur və sistemlərdə qeyd olunur. Dünyanın əksər ölkələrində ştrix kod sistemləri standartlaşdırılıb və beynəlxalq səviyyədə qəbul edilir.
Ştrix kodun yaranma tarixi və inkişaf mərhələləri
Ştrix kodun yaranma tarixi ötən əsrin ortalarına təsadüf edir. İlk dəfə 1948-ci ildə amerikalı Normand Vudlend və Bernard Silver adlı iki mühəndis məhsulların avtomatlaşdırılmış şəkildə izlənməsi üçün bu texnologiyanın əsasını qoyublar. Onlar məhsulların üzərində optik siqnallarla oxunan kodlar yerləşdirməklə ticarət sektorunu daha sürətli və səmərəli idarə etmək məqsədi güdüblər.
İlk praktik tətbiq 1974-cü ildə ABŞ-ın Ohayo ştatında yerləşən supermarketdə həyata keçirilib. O vaxtdan bəri ştrix kod texnologiyası sürətlə inkişaf edərək dünyanın bütün ölkələrində geniş tətbiq olunmağa başlayıb.
İlk illərdə ştrix kod sadəcə məhsulun qiymətinin və adının sürətli oxunması üçün istifadə edilirdi. Zaman keçdikcə texnologiya təkmilləşdirilərək, məhsulun istehsal tarixi, son istifadə müddəti, partiya nömrəsi və digər detalları daşıya bilən kompleks informasiyalar daxil edilib.
Ştrix kodun quruluşu və texniki xüsusiyyətləri
Ştrix kod müəyyən ardıcıllıqla düzülmüş qalın və nazik xətlərdən ibarətdir. Bu xətlər və aralarındakı boşluqlar optik cihazlar vasitəsilə oxunur və sistemə ötürülür. Ən çox istifadə edilən ştrix kod növü Universal Product Code (UPC) və ya European Article Number (EAN) kodudur.
Ştrix kodun əsas texniki hissələri aşağıdakılardır:
Başlanğıc və sonlandırıcı xətlər: Kodun başlanğıc və sonunu təyin edir.
Məlumat bloku: Məhsul haqqında əsas informasiyanı daşıyır.
Nəzarət rəqəmi: Kodun düzgünlüyünü yoxlamaq üçün əlavə olunan rəqəmdir.
Bəzi ştrix kod növləri sadəcə rəqəmlərlə, digərləri isə həm rəqəm, həm də hərf kombinasiyaları ilə işləyir. Məsələn, EAN-13 kodu 13 rəqəmdən ibarət olur və beynəlxalq məhsul tanıma üçün istifadə edilir.
Ştrix kod növləri və tətbiq sahələri
Ştrix kodların müxtəlif növləri mövcuddur və hər birinin tətbiq sahəsi fərqlidir. Ən məşhur ştrix kod növləri aşağıdakılardır:
EAN-13: Avropa və dünyanın əksər ölkələrində istifadə edilən standart kod. 13 rəqəmdən ibarətdir və məhsulun ölkəsini, istehsalçısını və unikal nömrəsini göstərir.
UPC (Universal Product Code): ABŞ və Kanadada geniş yayılıb. 12 rəqəmdən ibarətdir və əsasən pərakəndə satışda istifadə olunur.
QR kod (Quick Response Code): Dördbucaqlı formada olan və daha çox məlumat daşıya bilən kod növüdür. Marketinq, elektron ödənişlər və müasir texnologiyalarda geniş tətbiq edilir.
Code 128: Sənaye və logistika sektorunda istifadə edilən çox funksiyalı və yüksək məlumat tutumuna malik kod növüdür.
ITF-14: Karton qutular və iri həcmli məhsullar üçün nəzərdə tutulub.
Hər bir ştrix kod növü öz sahəsinə uyğun tələblərə cavab verir. Məsələn, pərakəndə satışda EAN və UPC kodları, sənayedə və anbar sistemlərində isə Code 128 və ITF-14 daha effektiv hesab edilir.
Ştrix kodun üstünlükləri və biznes üçün əhəmiyyəti
Ştrix kod texnologiyasının tətbiqi bir çox sahələrdə böyük üstünlüklər yaradır. Bu üstünlüklər aşağıdakı kimi sıralana bilər:
Məhsulun sürətli identifikasiyası: Ştrix kod vasitəsilə məhsul haqqında saniyələr ərzində məlumat əldə etmək mümkündür.
İnsan səhvlərinin azalması: Əl ilə məlumat daxil etməyə ehtiyac qalmadığı üçün səhvlərin ehtimalı azalır.
Anbar və logistikanın optimallaşdırılması: Məhsul hərəkətinin izlənməsi və stokun dəqiq idarə edilməsi mümkün olur.
Satış prosesinin sürətlənməsi: Kassada məhsullar tez skan olunur və müştəri məmnuniyyəti artır.
Saxta məhsullarla mübarizə: Ştrix kod sistemi saxta məhsulların aşkarlanmasına kömək edir.
Məlumatların mərkəzləşdirilmiş idarəsi: Ştrix kod vasitəsilə müxtəlif satış nöqtələrindən məlumatlar bir mərkəzdə toplanır və analiz edilir.
Ştrix kodun qlobal standartları və beynəlxalq təşkilatlar
Ştrix kod sistemlərinin dünya üzrə standartlaşdırılması və uyğunlaşdırılması üçün xüsusi beynəlxalq təşkilatlar fəaliyyət göstərir. Ən tanınmış qurum GS1 təşkilatıdır. GS1 qlobal ticarət standartlarını tənzimləyən və müxtəlif ölkələrdə filialları olan beynəlxalq təşkilatdır.
GS1 tərəfindən hazırlanan EAN və GTIN (Global Trade Item Number) kodları beynəlxalq ticarətdə geniş istifadə olunur. Azərbaycanda da GS1 təşkilatının yerli nümayəndəliyi fəaliyyət göstərir və sahibkarlara ştrix kodların alınmasında kömək edir.
Ştrix kodun Azərbaycanda tətbiqi və inkişafı
Azərbaycanda da son illərdə ştrix kod texnologiyasının tətbiqi geniş vüsət alıb. Əsasən pərakəndə satış, logistika, apteklər və sənaye müəssisələrində ştrix kod sistemindən istifadə olunur.
Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə əsasən, ölkədə istehsal olunan və ya idxal edilən məhsulların əksəriyyətində ştrix kodun olması vacib sayılır. Bu, məhsulun şəffaf şəkildə izlənməsini və saxta məhsulların bazardan çıxarılmasını təmin edir.
Həm yerli istehsalçılar, həm də idxalçılar məhsullarını beynəlxalq standartlara uyğun ştrix kodlarla təmin edərək həm daxili, həm də xarici bazarda rəqabətqabiliyyətli olurlar.
Ştrix kod texnologiyasının gələcək inkişaf tendensiyaları
Ştrix kod texnologiyası daima inkişaf edir və daha müasir həll yolları ilə təkmilləşdirilir. Xüsusilə QR kod və digər ikiölçülü kod sistemləri daha çox məlumat saxlamaq və daha sürətli oxunma imkanı yaradır.
Gələcəkdə süni intellekt və avtomatlaşdırılmış sistemlərin tətbiqi ilə ştrix kod texnologiyası daha funksional və effektiv olacaq. Eyni zamanda rəqəmsal identifikasiya, blokçeyn texnologiyası və digər innovasiyalar ştrix kod sisteminə inteqrasiya ediləcək.
Ştrix kod texnologiyası müasir dünyada məhsul və xidmətlərin identifikasiyası üçün ən vacib vasitələrdən biridir. Sadə görünsə də, ştrix kod hər bir məhsul haqqında ətraflı və dəqiq məlumatın ötürülməsini təmin edir. Ticarət, logistika, sənaye və digər sahələrdə ştrix kod istifadəsi prosesləri sürətləndirir, səhvləri azaldır və şəffaflığı artırır. Azərbaycanda da bu texnologiyanın tətbiqi günü-gündən genişlənir və sahibkarlar üçün əlavə imkanlar yaradır. Gələcəkdə daha da təkmilləşdiriləcək ştrix kod texnologiyası qlobal ticarətin və informasiya axınının ayrılmaz hissəsinə çevriləcək.
Ən Çox Verilən Suallar
Ştrix kod məhsul və xidmətlərin identifikasiyası, izlənməsi və satış prosesinin sürətləndirilməsi üçün istifadə olunan xətt və rəqəmlərdən ibarət kod sistemidir.
Ən çox istifadə edilən ştrix kod növlərinə EAN-13, UPC, QR kod, Code 128 və ITF-14 daxildir. Hər bir növ fərqli sahələr üçün nəzərdə tutulub.
Azərbaycanda məhsul üçün ştrix kod GS1 təşkilatının yerli nümayəndəliyindən və ya sertifikatlaşdırılmış şirkətlərdən alınır.
Məhsulun istehsalçı ölkəsi, istehsalçı şirkət, məhsulun növü, seriya nömrəsi və bəzi hallarda son istifadə tarixi və partiya nömrəsi ştrix kod vasitəsilə oxunur.
Məhsulun sürətli tanınması, satış prosesinin optimallaşdırılması, səhvlərin azalması, anbar və logistikanın səmərəli idarə olunması və saxta məhsullarla mübarizə kimi üstünlükləri var.
QR kod ikiölçülü kod növüdür və daha çox məlumat saxlaya bilir. Klassik ştrix kod isə əsasən təkölçülü xət və rəqəmlərdən ibarətdir.
Ticarət, logistika, sənaye, apteklər, marketlər, anbar idarəetməsi, biletlərin yoxlanılması və digər sahələrdə geniş tətbiq olunur.
Xüsusi optik skanerlər və ya mobil tətbiqlər vasitəsilə ştrix kodlar asanlıqla oxunur və məlumatlar sistemə ötürülür.
Bir çox ölkədə, o cümlədən Azərbaycanda ştrix kodun olması məhsulun qanuni dövriyyəsi üçün vacibdir və bəzi məhsullar üçün məcburidir.
Texnologiyanın təkmilləşdirilməsi nəticəsində daha sürətli, dəqiq və çoxfunksiyalı ştrix kod sistemləri yaranacaq, eyni zamanda rəqəmsal texnologiyalarla inteqrasiya ediləcək.
