Üveys Qərəni islam tarixində təkcə dini baxımdan deyil həm də mənəvi əxlaqi və mistik cəhətdən yüksək dəyərlərə malik şəxsiyyət kimi tanınırO Həzrət Məhəmməd peyğəmbəri şəxsən görməsə də onun risalətinə iman gətirmiş sadiq bir müsəlman idiVarlı bir ruhani təmiz qəlbli və pak niyyətli insan kimi tanınan Üveys Qərəni islamın ilk dövrlərində Yəməndə yaşamış və əslən Qərən qəbiləsindən olmuşdurÜveys Qərəni haqqında ilk məlumatlar islamın erkən tarixini əhatə edən mötəbər mənbələrdə yer alırO Həzrət Əli tərəfindən xüsusi ehtiram görmüş və səhabələr arasında seçilən mənəvi liderlərdən biri kimi tanınmışdır
Üveys Qərəni və Peyğəmbərə olan sevgisi
Üveys Qərəni Həzrət Məhəmmədi çox sevirdi və onu şəxsən görməyi arzulayırdıLakin anası xəstə olduğundan ona qulluq etmək məqsədilə Mədinəyə gələ bilməmiş və Peyğəmbəri həyatda ikən görmək nəsib olmamışdıBuna baxmayaraq o peyğəmbərə olan sevgisini sarsılmaz bir imanla və əməllə sübut etmişdiPeyğəmbər bu mənəvi dəyəri yüksək qiymətləndirmiş və onun haqqında “Yəməndən sizə bir nəfəs gələcək onun adı ÜveysdirO mənim ailəmdəndir” kimi ifadələrlə hörmətini bildirmişdiBu ifadələr Üveys Qərəniyə İslam tarixində qeyri-adi mənəvi mövqe qazandırmış və onu təqva ilə iman arasında bir simvola çevirmişdir
Üveys Qərəni və təqva nümunəsi
Üveys Qərəni həyatını zahidliklə ibadətlə sükutla və mənəvi təmizliklə keçirmişdirOnun həyatında riyakarlıq yer tutmamış həmişə Allaha yaxın olmaq məqsədi ilə tənhalığı seçmiş və dünya nemətlərinə etinasızlıq göstərmişdirİslam təlimlərində təqva yəni Allahdan qorxmaq və Ona itaətdə davamlı olmaq Üveys Qərəni şəxsiyyətində mükəmməl təcəssümünü tapmışdırO dünyadan uzaq yaşasa da ruhən İslam ümmətinin mərkəzində dayanmışdırOnun bu qədər ehtiramla xatırlanmasının əsas səbəbi də məhz təqva və əxlaqi ucalığıdır
Sufilikdə Üveysilik məfhumu və Üveys Qərəni
Sufizm tarixində Üveysilik adlanan bir ruhani təlimat var ki bu məhz Üveys Qərəniyə istinad olunurÜveysilik müəllimdən dərs almadan yalnız mənəvi əlaqə ilə irfani biliyin və ruhani kamilliyin əldə edilməsini nəzərdə tuturYəni mürşidi görmədən onun mənəviyyatına bağlanmaq və ondan təsəvvüf elmində inkişaf etmək bu yanaşma ilə mümkündürBəzi böyük sufilər özlərini Üveys Qərəni məktəbinin davamçısı hesab edirlərOnlar Üveysi ruhaniyyəti təmiz niyyət səmimi iman və doğrudan doğruya Allahla bağ qurmaq üsulu kimi dəyərləndirirlər
Əhli-Beyt və Üveys Qərəni arasında əlaqə
İslamda Əhli-Beyt anlayışı peyğəmbərin ailəsini əhatə edir və bu zümrə müsəlmanlar tərəfindən xüsusi hörmətlə xatırlanırÜveys Qərəni Əhli-Beytə qarşı böyük sevgi və sədaqətlə tanınırdıO Həzrət Əlini çox sevmiş və onunla bir neçə dəfə mənəvi rabitə qurmuşdurBir çox tarixçilərin fikrinə görə Üveys Qərəni Həzrət Əlinin tərəfdarlarından biri kimi Siffin döyüşündə də iştirak etmiş və bu yolda şəhid olmuşdurBu münasibət onun Əhli-Beytə nə qədər dərin bağlılığı olduğunu göstərirBu həm də onun düşüncə və iman tərzinin təməlini təşkil edirdi
Üveys Qərəni və şəhidlik
Üveys Qərəni İslam tarixində şəhid kimi anılan mənəvi qəhrəmanlardan biri hesab olunurBəzi mənbələrə görə o Həzrət Əlinin tərəfində Siffin döyüşündə vuruşmuş və həmin müharibədə şəhid olmuşdurO dövrün çətin və ziddiyyətli siyasi şəraitində Üveys Qərəni haqqın yanında olmaq prinsipinə sadiq qalmış və bu yolda canını qurban vermişdirOnun şəhidliyi sadəcə siyasi hadisə deyil eyni zamanda mənəvi və dini bir mövqenin təzahürü kimi dəyərləndirilir
Mənbələrdə Üveys Qərəni haqqında məlumatlar
Üveys Qərəni haqqında məlumatlar müxtəlif islam mənbələrində qeyd olunmuşdurƏn-Nəvəvinin “Riyazus Salihin” əsərində İmam Qəzali tərəfindən “İhya Ulumid-Din” kitabında və Şiə alimlərinin yazılarında onun adı böyük hörmətlə çəkilirHəmçinin sünni təriqətlər arasında da Üveys Qərəni mənəvi örnək olaraq qəbul edilirOnun həyat yolu təhlil edilərək dini təbliğatın və ruhani maarifləndirmənin əsas mövzularından biri kimi təqdim olunurBu da onu müxtəlif məzhəblər arasında birləşdirici mənəvi simaya çevirir
Üveys Qərəniyə verilən mənəvi status
İslamın müxtəlif ruhani təriqətlərində Üveys Qərəniyə mənəvi müəllim və örnək statusu verilirO birbaşa peyğəmbərlə görüşmədiyi halda səhabə kimi qəbul edilmiş və tabein statusu qazanmışdırTabein İslamda peyğəmbərin səhabələrini görmüş və onlardan elm almış şəxsə deyilirÜveys Qərəni birbaşa səhabə görmədən də ilahi mərifətə çatması ilə fərqlənmiş və bu səbəbdən ruhani məktəblərdə ona xüsusi yer verilmişdir
Azərbaycan ərazisində Üveys Qərəni kultu
Azərbaycan xalqı dini-mənəvi dəyərlərə bağlı bir toplum olaraq Üveys Qərəni kimi şəxsiyyətlərə dərin hörmətlə yanaşırXüsusilə sufi təlimlərinə maraqlı bölgələrdə onun adının xatırlanması dini maarifləndirmədə müstəsna rol oynayırBəzi qədim məscidlərdə və ziyarətgahlarda onun adına ehtiram göstərilir və xatirəsi dualarla yad edilirƏdəbiyyatda da Üveys Qərəni obrazına rast gəlinir və bu onun azərbaycanlıların mənəviyyatında özünəməxsus yer tutduğunu göstərir
Üveys Qərəni ilə bağlı ibrətamiz rəvayətlər
Ən məşhur rəvayətlərdən biri budur ki Üveys Qərəni peyğəmbəri şəxsən görmədiyi üçün özünü narahat hiss edərdiLakin peyğəmbər vəfat etməzdən öncə Həzrət Ömərə və Həzrət Əliyə tapşırmışdı ki “Yəməndən bir kişi gələcək adı ÜveysdirOnu tapın və salamımı çatdırın”Bu tapşırıq yerinə yetirilmiş və Üveysə peyğəmbərin salamı çatdırılmışdırBu hadisə İslam tarixində mənəvi təmasın rəmzinə çevrilmişdirÜveys Qərəni həm də bir çox duaların qəbul olması üçün şəfaətçi hesab edilmiş və onun vasitəsilə dua edənlərin arzu və niyyətlərinə çatdıqları bildirilmişdir
Üveys Qərəni yalnız bir dini şəxsiyyət deyil həm də mənəvi əxlaqi və tarixi dəyərə malik simadırOnun həyatı imana sədaqət təqvaya bağlılıq və insanlığa xidmət nümunəsi kimi təqdim edilirHəzrət Məhəmmədi görməsə də onu qəlbində yaşadan Üveys Qərəni mənəvi rabitənin rəmzi olmuşdurOndan dərs alan sufilər ruhani məktəblər bu dəyərləri nəsildən-nəslə ötürərək Üveys Qərəni irsini yaşatmaqda davam edirlərOnun həyatı bugünkü insanlara səmimi iman pak niyyət və əxlaqın nə qədər mühüm olduğunu göstərirİslamın təməl ruhunu əks etdirən belə şəxsiyyətlər tarixdə silinməz iz qoyur və insanları Allaha daha da yaxınlaşdırır
Ən çox verilən suallar
1. Üveys Qərəni kimdir?
Üveys Qərəni İslamın ilk dövrlərində yaşamış mənəvi lider zahid və tabeinlərdən biri hesab olunurO peyğəmbəri görməsə də ona dərin imanla bağlı olmuşdur
2. Üveys Qərəni peyğəmbərlə görüşmüşdürmü?
Xeyr o Həzrət Məhəmmədi görməyibLakin onun risalətini qəbul edib sadiq bir mömin kimi tanınıb
3. Üveys Qərəniyə peyğəmbər hansı qiyməti verib?
Peyğəmbər onu yüksək mənəviyyat sahibi adlandırıb və səhabələrinə onunla görüşüb salamımı çatdırın deyə tapşırıq verib
4. Üveys Qərəni niyə Mədinəyə getməmişdir?
Anası xəstə olduğu üçün ona qulluq məqsədilə Mədinəyə gedə bilməmiş bu isə onun fədakarlığının nümunəsi olmuşdur
5. Üveysilik nədir və bu anlayış haradan gəlir?
Üveysilik sufi məktəbinin bir qolu olub mürşidi görmədən mənəvi rabitə ilə ruhani inkişaf etmək fəlsəfəsinə əsaslanır
6. Üveys Qərəni hansı döyüşdə iştirak edib?
Bəzi mənbələrə görə o Həzrət Əlinin tərəfində Siffin döyüşündə iştirak etmiş və orada şəhid olmuşdur
7. Onun haqqında hansı mənbələrdə məlumat verilir?
Riyazus Salihin İhya Ulumid-Din kimi əsərlərdə onun adı hörmətlə çəkilir və mənəvi nümunə kimi təqdim olunur
8. Əhli-Beytlə münasibəti necə olmuşdur?
O Həzrət Əlini çox sevmiş və Əhli-Beytə bağlılığı ilə seçilmiş mənəvi sədaqət nümayiş etdirmişdir
9. Azərbaycanda Üveys Qərəni necə tanınır?
Azərbaycan əhalisi arasında böyük hörmətlə yad edilir dini maarifləndirmə proseslərində onun adı çəkilir
10. Üveys Qərəni İslamda nəyi təmsil edir?
O təqva mənəviyyat səmimi iman və peyğəmbərə olan dərin sevgi ilə İslamın ruhunu təmsil edən simvoldur
