Şimali Koreya: Dövlət İdarəetmə Sistemi, Hakimiyyət

Şimali Koreya Asiya qitəsində yerləşən və dünyanın ən çox diqqət çəkən, ən qapalı dövlətlərindən biri kimi fərqlənir. Rəsmi adı Koreya Xalq Demokratik Respublikası olan bu ölkə Koreya yarımadasının şimal hissəsini tutur. Şimali Koreya uzun illərdir avtoritar idarəetmə və tam qapalı informasiya məkanı ilə beynəlxalq medianın, siyasətçilərin, hətta alimlərin daim maraq dairəsindədir. Ölkənin həm daxili, həm də xarici siyasəti xüsusi şəkildə formalaşdırılıb, dövlətin bütün sferalarında sərt nəzarət və ideoloji hakimiyyət hökm sürür. Şimali Koreya bir çoxları üçün sirrli bir cəmiyyət təsiri bağışlayır, burada gündəlik həyat, ictimai münasibətlər, dövlət strukturları və mədəni həyat haqqında biliklər yalnız məhdud informasiyalara əsaslanır.

Tarixi və Siyasi Ayrılıq

Koreya yarımadası tarixin müxtəlif dövrlərində xarici işğallara və böyük siyasi dəyişikliklərə məruz qalıb. XX əsrin əvvəllərində yapon işğalı, İkinci Dünya Müharibəsinin sonlarında isə Sovet İttifaqı və ABŞ-ın bölgəyə daxil olması nəticəsində Koreya iki ayrı dövlətə bölündü. 1948-ci ildə yaranan Şimali Koreya sosialist, Cənubi Koreya isə kapitalist model seçdi. 1950-1953-cü illərdə Koreya müharibəsi baş verdi, bu münaqişə nəticəsində iki ölkə arasında faktiki olaraq müharibə vəziyyəti bu gün də davam edir. Sərhədin hər iki tərəfində minlərlə hərbçi xidmət edir və sərhəd bölgəsi dünyanın ən silahlandırılmış zonalarından hesab olunur.

Dövlət İdarəetmə Sistemi və Hakimiyyət

Şimali Koreyanın idarəetmə modeli avtoritarizmə və total nəzarətə əsaslanır. Bütün siyasi hakimiyyət Koreya Fəhlə Partiyasının əlində cəmlənib. Dövlət başçısı və ölkənin ali rəhbəri Kim ailəsinin nümayəndəsidir. Kim İl-sung bu siyasi dinastiyanın banisi olub, ondan sonra Kim Çen-ir, hazırda isə Kim Çen-in rəhbərlik edir. Hakim ailənin və partiyanın ideologiyası – Çuçxe – bütün dövlət quruluşunun və ictimai həyatın əsası kimi təqdim edilir. Bütün qərarlar yuxarıdan qəbul olunur, vətəndaşların gündəlik həyatı, peşə seçimi, hətta məskunlaşma yeri belə dövlət tərəfindən müəyyən edilir. Siyasi rəqabət, alternativ fikir, sərbəst toplaşma və söz azadlığı kimi fundamental hüquqlar tamamilə məhdudlaşdırılıb.

İqtisadiyyat və Sosial Şərtlər

Şimali Koreya iqtisadiyyatı dövlətin planlaşdırdığı, mərkəzləşdirilmiş sistem əsasında fəaliyyət göstərir. Torpaq, sənaye və əsas istehsal resursları dövlətə məxsusdur. Kənd təsərrüfatı və sənaye ölkə iqtisadiyyatının əsasını təşkil edir, lakin illərdir davam edən iqtisadi sanksiyalar, texnologiya çatışmazlığı və idarəetmədəki problemlər inkişafı ciddi şəkildə əngəlləyib. 1990-cı illərin ortalarında baş verən kütləvi aclıq nəticəsində bir neçə milyon insan həyatını itirib. Hal-hazırda da ərzaq təhlükəsizliyi və həyat səviyyəsi ölkə üçün əsas problem olaraq qalır. Çin, Rusiya və bir neçə başqa ölkə Şimali Koreyanın əsas ticarət tərəfdaşlarıdır. Əhalinin əsas hissəsi kollektiv təsərrüfatlarda və dövlət müəssisələrində çalışır, şəhər həyatında da imkanlar məhduddur.

Gündəlik Həyat və Cəmiyyət

Şimali Koreya vətəndaşlarının gündəlik həyatı sərt qayda-qanunlarla və daimi nəzarətlə tənzimlənir. Dövlət tərəfindən əhalinin informasiya almaq hüququ kəskin şəkildə məhdudlaşdırılıb – televiziya, radio və internet yalnız daxili mənbələrə çıxış verir. Xarici media, informasiyalar və filmlər qadağan olunub. Təhsil sistemi dövlət ideologiyasına və lider şəxsiyyətinin tərənnümünə əsaslanır. Məktəblərdə və ali təhsil müəssisələrində dərslərin əsas məğzi Kim ailəsinin tarixi, kommunist və milli ideologiyanın aşılanmasına yönəlib. Cəmiyyət daxilində sosial təbəqələşmə və yaşayış səviyyələri fərqli olsa da, çoxları minimal və ya orta imkanlarla yaşayır.

Səhiyyə və Təhsil Sistemi

Ölkədə səhiyyə xidməti formal olaraq pulsuz elan olunub, lakin resurs, dərman və tibbi personal çatışmazlığı səbəbindən keyfiyyətli tibbi xidmət almaq çətindir. Bir çox bölgələrdə əsas tibb və səhiyyə infrastrukturu kifayət qədər inkişaf etməyib, beynəlxalq humanitar yardımlar isə məhdud şəkildə əhaliyə çatdırılır. Təhsil sistemi də dövlət nəzarətindədir, məktəb və universitetlərdə əsas vurğu ideoloji tərbiyəyə verilir, müstəqil düşüncə və xarici dillərin öyrənilməsi çox azdır.

Mədəniyyət, Adət-ənənələr və Dövlət Təbliğatı

Şimali Koreya mədəniyyəti dövlət tərəfindən tənzimlənir və lider şəxsiyyətinə pərəstiş üzərində qurulub. Milli bayramlar, dövlət tədbirləri və festivallar paradda iştirak, kütləvi çıxışlar və monumental mərasimlərlə müşayiət olunur. Teatr, kino və musiqi kimi sahələrdə yaradılan bütün əsərlər dövlət ideologiyasına və rəhbər ailənin tərənnümünə xidmət edir. Ənənəvi koreya adətləri, dövlətin yaratdığı yeni sosialist mədəniyyəti ilə birləşərək unikal bir cəmiyyət formalaşdırıb.

Xarici Siyasət və Beynəlxalq Münasibətlər

Şimali Koreya öz xarici siyasətində hərbi güc və nüvə silahı proqramını əsas prioritet sayır. Ölkə əsasən Çin və Rusiya ilə əməkdaşlıq edir, ABŞ, Cənubi Koreya və Qərb ölkələri ilə münasibətlər isə kəskin gərgindir. Şimali Koreyanın nüvə proqramı, raket sınaqları və hərbi paradları beynəlxalq ictimaiyyətdə daim narahatlıq yaradır. Ölkəyə qarşı BMT və digər təşkilatlar tərəfindən sanksiyalar tətbiq olunub, iqtisadi və diplomatik təcrid davam edir.

İnsan Hüquqları və Sosial Ədalət

Şimali Koreya insan hüquqlarının ən çox pozulduğu ölkələrdən biri kimi tanınır. Söz, fikir və toplaşma azadlığı yoxdur, siyasi məhbuslar və məcburi əmək düşərgələri barədə beynəlxalq hesabatlarda çoxsaylı faktlar qeyd edilir. Dövlətin əsas məqsədi hakimiyyətin və Kim ailəsinin mövqeyini qorumaq, əhalini tam nəzarətdə saxlamaqdır. Beynəlxalq hüquq müdafiəçiləri və təşkilatlar bu sahədə dəfələrlə narazılıq ifadə edib və ölkənin insan hüquqları tarixini tənqid obyektinə çeviriblər.

Coğrafi Mövqe və Təbii Sərvətlər

Şimali Koreya dağlıq və meşəlik ərazidə yerləşir. Ərazidə kömür, dəmir filizi, qızıl, volfram kimi təbii sərvətlər mövcuddur. Təbii şərait kənd təsərrüfatının inkişafını bəzi yerlərdə məhdudlaşdırır. Dəniz sahilləri, çaylar və göllər ölkənin landşaftına xüsusi gözəllik qatır, amma müasir texnologiya və kapital çatışmazlığı səbəbindən təbii ehtiyatlar lazımi səviyyədə istifadə olunmur.

Turizm və Xarici Ziyarətçilər

Şimali Koreyada turizm xüsusi qaydalarla və sərt məhdudiyyətlərlə həyata keçirilir. Ölkəyə yalnız dövlət tərəfindən təsdiqlənmiş turistlər, xüsusi bələdçilərin müşayiəti ilə daxil ola bilər. Turistlər gündəlik həyatla, yerli əhali ilə az təmasda olurlar. Pyongyanq şəhəri monumental memarlığı, meydanları və nizam-intizamı ilə seçilir. Turistlər üçün unikal və bir qədər ekzotik olan Şimali Koreya, əslində yalnız dövlətin təqdim etmək istədiyi obrazı nümayiş etdirir.

Şimali Koreya bir çox cəhətdən dünyanın ən özünəməxsus və qapalı cəmiyyətlərindən biridir. Dövlətin sərt ideologiyası, avtoritar idarəetmə sistemi, iqtisadi izolyasiya və total nəzarət ölkəni unikal siyasi və sosial laboratoriyaya çevirib. Əhalinin gündəlik həyatı, imkanları və azadlıqları ciddi məhdudiyyətlər altındadır. Beynəlxalq aləmdə Şimali Koreya həm təhlükəsizlik, həm insan hüquqları baxımından daim diqqət mərkəzindədir. Həmçinin, bu ölkənin gələcəkdə necə dəyişəcəyi, regional və qlobal siyasətdə nə kimi rol oynayacağı barədə suallar açıq qalır. Şimali Koreya dünya üçün həm siyasi, həm sosial, həm də mədəni baxımdan öyrənilməli və təhlil olunmalı nümunədir. Onun bugünkü durumu və gələcəyi dünya ictimaiyyəti üçün aktual və vacib məsələlərdən biri olaraq qalır.

Ən Çox Verilən Suallar