Azərbaycan dili zəngin söz ehtiyatı və ifadə vasitələri ilə dilin incəliklərini dərin şəkildə əks etdirməyə qadirdir. Bu dildəki bəzi sözlər isə yalnız leksik deyil, həm də tarixi və üslubi baxımdan xüsusi maraq doğurur. Belə sözlərdən biri də “əsnad” sözüdür. Bu söz həm ədəbiyyatda, həm rəsmi ünsiyyətdə, həm də dini və klassik mətnlərdə işlədilən, lakin gündəlik danışıqda çox rast gəlinməyən ifadələrdəndir. Araşdırıldıqda aydın olur ki, “əsnad” sözü həm mənşə, həm də funksional baxımdan diqqətəlayiq bir anlayışdır.
ƏSNAD SÖZÜNÜN MƏNASI VƏ İSTİFADƏ KONTEKSTİ
Əsnad sözü ərəb mənşəli olub “dayaq”, “söykənəcək”, “istinad nöqtəsi” mənalarında işlədilir. Bu söz, əsasən, nəyinsə əsası, istinad edilən mənbə və ya səbəb kimi başa düşülür. Məsələn, “Qərar hüquqi əsnadlara əsaslanır” ifadəsində “əsnad” hüquqi əsasları bildirir. Bəzən bu söz “əlaqəli hadisə və ya şərait” mənasını da daşıya bilər.
Tarixi mətnlərdə və klassik ədəbiyyatda “əsnad” sözü istinad edilən şəxs, sənəd və ya hadisəni göstərmək üçün də işlədilmişdir. Xüsusilə hüquqi mətnlərdə, şəriət qaydalarında və fiqh kitablarında bu sözə geniş şəkildə yer verilir.
QRAMMATİK STATUSU
“Əsnad” sözü isimdir və cümlədə müxtəlif funksiyalar daşıya bilir. Çox vaxt tamamlıq və ya mübtəda kimi çıxış edir. Əlavə hallarda sifət kimi də işlədilə bilər (məsələn, “əsnad sənədlər”). Ədəbi və rəsmi mətnlərdə bu sözə çox rast gəlinir və o, cümləyə ciddilik, əsaslandırma və obyektivlik çaları qatır.
ƏSNAD VƏ DİGƏR SÖZLƏRLƏ ƏLAQƏSİ
“Əsnad” sözünün sinonimləri arasında “əsas”, “təməl”, “istinad”, “mənbə”, “dayaq” kimi sözləri qeyd etmək olar. Bu sözlər bəzən bir-birini əvəz etsə də, “əsnad” daha çox dini və hüquqi terminologiyada öz spesifik mənasını qoruyur. O, daha formal və klassik üslubda istifadə olunur.
Digər tərəfdən, “əsnad” sözü bəzən “əsasında” və ya “əsasən” sözləri ilə də qarışdırılır. Lakin bunlar arasında incə mənəvi fərqlər mövcuddur. “Əsnad” sözü daha çox dayanıqlı, hüquqi və ya ideoloji əsasları, sənədli və ya sübutlu dəlilləri ifadə edir.
DİNİ VƏ HÜQUQİ MƏTNLƏRDƏ İSTİFADƏSİ
İslam hüququ (fiqh) və digər dini mənbələrdə “əsnad” anlayışı çox mühüm yer tutur. Burada o, hədislərin isnadı ilə əlaqəli olaraq işlədilir. Yəni hədisin kimdən, hansı yolla nəql edildiyini bildirən istinad zəncirinə “əsnad” deyilir. Bu baxımdan, İslam elmlərində “əsnad” həm sənədləşdirmə, həm də məlumatın etibarlılığını təsdiqləyən vasitə kimi mühüm funksiyaya malikdir.
Hüquqi sənədlərdə isə “əsnad” sözünə tez-tez rast gəlmək mümkündür. “Qanunun əsnadında” və ya “qararın hüquqi əsnadı” kimi ifadələr rəsmi yazışmaların və sənədlərin əsas hissəsidir. Bu, qərarın və ya sənədin hansı hüquqi baza üzərində qurulduğunu göstərmək məqsədi daşıyır.
ƏDƏBİ MƏTN VƏ ÜSLUBDA İSTİFADƏSİ
Ədəbiyyatda və publisistik yazılarda “əsnad” sözü daha çox fikrin mənbəyini, müəllifin istinad etdiyi qaynaqları və ya tarixi arxa planı bildirmək üçün işlədilir. Klassik şairlər və yazıçılar bu söz vasitəsilə fikirlərini daha arqumentli və əsaslandırılmış formada təqdim ediblər. Bu da mətnin intellektual və ritorik dəyərini artırır.
MÜASİR DİL VƏ MƏTBUATDA İSTİFADƏ MÜNASİBƏTİ
Hazırkı dövrdə “əsnad” sözü çox da gündəlik danışıq dilində işlədilmir. Lakin hüquqi, elmi, dini və bəzən də siyasi diskursda öz aktuallığını qoruyur. Jurnalistlər, hüquqşünaslar və teoloqlar bu sözə xüsusi diqqət yetirirlər. Ədəbiyyat və dilçilik üzrə yazılarda da bu söz bəzən leksik material kimi tədqiq olunur.
Bununla belə, dilin dinamikası nəticəsində “əsnad” sözünün istifadəsi ya azalır, ya da sinonim ifadələrlə əvəz olunur. Bu səbəbdən də onun mənası, istifadəsi və üslubdakı rolu barədə maarifləndirici məlumatların yayılması dilin zənginliyinin qorunmasına yardım edə bilər.
“Əsnad” sözü Azərbaycan dili üçün mühüm sözlərdən biridir. Onun dini, hüquqi və ədəbi mətnlərdə istifadəsi, həmçinin qrammatik və semantik funksiyaları, bu sözü dilin elmi və üslubi zənginliyinin bir göstəricisinə çevirir. Bu söz yalnız leksik baxımdan deyil, həm də mədəni və tarixi kontekstlərdə xüsusi çəkiyə malikdir. Ona görə də “əsnad” sözünün dərin mənasının və istifadəsinin qorunub saxlanılması və yeni nəsillərə düzgün şəkildə öyrədilməsi vacib məsələlərdəndir.
ƏN ÇOX VERİLƏN SUALLAR
“Əsnad” sözü ərəb mənşəli olub, ‘söykənəcək’, ‘istinad nöqtəsi’, ‘dayaq’ mənalarını verir. Bu söz əsas, təməl və arqument kimi mənalarda işlənir.
Əsnad ifadəsi əsasən hüquq, elmi tədqiqat, tarix, fəlsəfə və dini mətnlərdə işlədilir. Bu sahələrdə informasiya və qərarların əsaslandırılmasında istifadə olunur.
Bəli. ‘Əsnad’ bir fikrin əsaslandığı baza və mənbə mənasını daşıyır, ‘istinad’ isə həmin mənbəyə müraciət və söykənmək aktını bildirir.
Əsnad sözü Azərbaycan dilində adətən isim kimi işlədilir. O, bir anlayışı və ya konsepti ifadə edən dil vahididir.
Məsələn: ‘Bu qərar tarixi sənədlərə əsnad edilərək qəbul olunmuşdur.’ Bu tip cümlələrdə ‘əsnad’ sözünün əsaslandırıcı funksiya daşıdığı görünür.
Xeyr, ‘əsnad’ sözü əsasən rəsmi, elmi və dini mətnlərdə istifadə olunur. Gündəlik danışıqda nadir hallarda rast gəlinir.
Tarixi mətnlərdə ‘əsnad’ bir məlumatın və ya hadisənin etibarlı mənbəyə əsaslandığını göstərmək üçün istifadə olunur və mətnin obyektivliyini gücləndirir.
‘Əsnad’ sözü ərəb dilindən Azərbaycan dilinə keçmişdir. Klassik İslam hüququ, hədis elmi və ədəbiyyatında geniş yayılmış terminlərdəndir.
Bu sözlə ‘əsnad olaraq’, ‘əsnad əsasında’, ‘əsnad edilmiş qərar’, ‘filan sənədə əsnad edilməklə’ kimi ifadələr qurula bilər.
Onlara ‘əsnad’ sözünü sadə dillə ‘bir şeyi sübut edən əsas’ və ya ‘bir fikrə dayaq olan məlumat’ kimi izah etmək olar. Məsələn, ‘Müəllim dedi ki, bu fakt kitaba əsnaddır’.
