Ət və ət məhsulları Azərbaycanda gündəlik qida rasionunun əsas hissəsini təşkil edir. Onun qiyməti isə birbaşa ailə büdcəsinə təsir göstərən ən önəmli göstəricilərdən biridir. Ətin qiymətinin formalaşması, illər ərzindəki dinamikası, dünya bazarları və yerli şəraitdə mövcud olan fərqlər təkcə kənd təsərrüfatı, bazar iqtisadiyyatı deyil, həm də sosial rifah üçün önəmli sayılır. Azərbaycanda ət qiymətləri daim ictimai müzakirələrin mərkəzindədir və hökumətin iqtisadi siyasətində xüsusi yer tutur. Bazar şəraiti, mövsümi dəyişikliklər, idxal-ixrac siyasəti, inflyasiya, fermerlərin və alıcıların davranışları, həmçinin geosiyasi proseslər ət qiymətinə birbaşa və dolayısı ilə təsir edir.
Ət Bazarı və Qiymət Formalaşmasının Ümumi Prinsipləri
Ət bazarı həm Azərbaycan, həm də dünya miqyasında bir sıra əsas prinsiplərlə idarə olunur. Əsas rol oynayan amillər – təklif və tələbin balansı, xammal dəyəri, logistika xərcləri, idxal-ixrac rüsumları və yerli fermer təsərrüfatlarının məhsuldarlığıdır. Qiymət formalaşmasında hökumətin subsidiya və tənzimləmə siyasəti, həmçinin beynəlxalq bazarda baş verən qiymət dəyişiklikləri də nəzərəçarpacaq dərəcədə rol oynayır. Ətin növü (mal, qoyun, toyuq və s.), kəsim və emal forması, halal və ya orqanik statusu da qiymətə təsir edən faktorlardandır. Bakıda və regionlarda, kənd və şəhər bazarlarında qiymətlər arasında fərqlər mövcuddur.
Ətin Növlərinə görə Qiymət Fərqləri
Ətin əsas növləri – mal əti, qoyun əti, keçi əti, toyuq əti, hinduşka əti və digər alternativlər – qiymət baxımından bir-birindən ciddi şəkildə fərqlənir. Mal əti ən bahalı, toyuq əti isə daha əlçatan və ucuz qiymətə sahib olur. Qoyun və keçi əti adətən xüsusi keyfiyyətinə görə seçilir və regiondan-regiona qiymətdə fərqlilik göstərir. Son illərdə orqanik və “bio” adı ilə satılan ət məhsulları bazarda daha yüksək qiymətə malikdir. İdxal ət və yerli ət arasında da qiymət fərqi açıq şəkildə müşahidə olunur.
Azərbaycanda Ət Qiymətlərinin Tarixi Dinamikası
Azərbaycan bazarında ət qiymətlərinin son on ildəki dəyişiklikləri həm yerli iqtisadi proseslərdən, həm də xarici təsirlərdən qaynaqlanır. 2010-cu illərdən etibarən bir sıra iqtisadi böhranlar, milli valyutanın devalvasiyası, idxal məhsullarına olan asılılıq və kənd təsərrüfatı sektorunda baş verən islahatlar qiymətlərin artmasına səbəb olub. Xüsusilə son illərdə inflyasiya, logistika xərclərinin yüksəlməsi və ərzaq təhlükəsizliyi ilə bağlı risklər ətin qiymətində davamlı artım tendensiyası yaradıb. Rəsmi məlumatlara əsasən, ölkədə mal ətinin orta qiyməti 2024-cü ildə 15-18 manat/kq, qoyun əti 17-22 manat/kq, toyuq əti isə 6-8 manat/kq arasında dəyişir.
Beynəlxalq Bazarlar və Azərbaycan Qiymətləri
Dünya ət bazarında baş verən dəyişikliklər Azərbaycan üçün də birbaşa təsiredici rol oynayır. Dünyada mal əti ən bahalı məhsullardan hesab olunur və Latın Amerikası, Avstraliya, ABŞ kimi ölkələr əsas ixracatçılardır. Qoyun və keçi əti daha çox Şərq ölkələrində, Orta Asiya və Yaxın Şərqdə yüksək qiymətlərlə satılır. Toyuq və broyler məhsulları isə qlobal bazarda daha ucuz və əlçatan sayılır. Azərbaycanda isə əsasən yerli istehsal hesabına təminat öndə olsa da, bəzi mövsümlərdə idxal məhsullara ehtiyac yaranır və bu da qiymət artımına səbəb ola bilir.
Mövsümi Amillər və Qiymət Dalğalanmaları
Ətin qiyməti ildə bir neçə dəfə mövsümi dəyişikliklərə məruz qalır. Qurban bayramı, Novruz, Ramazan və digər dini, milli bayramlar ərəfəsində tələbin artması qiymətlərə birbaşa təsir edir. Eyni zamanda, payız və qış aylarında kənd təsərrüfatı məhsullarının azalması, yayda isə yem bazasının zəifləməsi nəticəsində qiymətlərdə dalğalanma baş verir. Mövsümi xəstəliklər, kənd təsərrüfatında baş verən təbii fəlakətlər də qiymət artımına səbəb ola bilər.
Qiymətə Təsir edən Əlavə Faktorlar
Ətin qiymətində bir çox əlavə faktorlar da rol oynayır. Fermer təsərrüfatlarında yem, dərman, elektrik enerjisi və suyun qiymətinin artması, logistika və nəqliyyat xərcləri, bazarlarda rəqabət mühiti, məhsulun saxlanması və kəsim texnologiyası kimi məqamlar qiymətin yekun göstəricisinə təsir edir. Həmçinin, dövlətin nəzarət və tənzimləmə mexanizmləri, subsidiya proqramları və bazarın şəffaflığı da qiymətlərin müəyyənləşməsində mühüm rol oynayır.
Ətin Qiymətinin Sosial və İqtisadi Təsiri
Ətin qiymətinin artması əhalinin həyat tərzinə, qida rasionuna və sosial rifahına birbaşa təsir göstərir. Xüsusilə aztəminatlı ailələr üçün ət məhsullarına əlçatanlıq çətinləşir. Bəzən bazarda qiymət artımı, ətin keyfiyyətinin aşağı düşməsi, saxta məhsulların yayılması kimi neqativ hallara gətirib çıxarır. Ətin qiymətində davamlı artım sosial gərginliyin yaranmasına və dövlətin müdaxilə tədbirlərinin güclənməsinə səbəb ola bilər.
Mal əti
2025-ci ilin ilk yarısında mal əti qiymətləri əvvəlki illə müqayisədə artmaqda davam edir. Hazırda Bakıda və böyük şəhərlərdə bir kiloqram təzə mal ətinin pərakəndə satış qiyməti əsasən 18-22 manat aralığında dəyişir. Bəzi premium, orqanik və xüsusi kəsim mallar üçün bu qiymət 23-25 manat-adək yüksələ bilər. Regionlarda qiymət bir qədər aşağıdır – əsasən 17-20 manat/kq səviyyəsindədir.
Qoyun əti
Qoyun ətində də bahalaşma müşahidə olunur. 2025-ci ildə Bakıda və əsas regionlarda təzə qoyun ətinin kiloqramı 20-26 manat arasında dəyişir. Xüsusi yaylaq qoyun əti və ya “bio” məhsullar üçün qiymət 27-28 manat/kq-a qədər çata bilər.
Keçi əti
Azərbaycanda keçi əti geniş yayılmasa da, bəzi bazarlarda satılır. 2025-ci ildə bir kiloqram keçi ətinin orta qiyməti 18-22 manat-dır.
Toyuq əti (broyler)
Ən əlçatan və ucuz ət növlərindən biri olaraq qalır. 2025-ci ildə toyuq ətinin pərakəndə qiyməti 7-9 manat/kq aralığındadır. Bəzi markalı və qablaşdırılmış toyuq məhsulları 9-10 manat/kq-a təklif olunur.
Hinduşka əti
Hinduşka əti əsasən böyük marketlərdə və xüsusi təsərrüfatlarda satılır. 2025-ci ildə bir kiloqram hinduşka ətinin qiyməti 12-16 manat-dır.
Dana əti (premium və ya xarici cinslər)
Dana ətinin yüksək keyfiyyətli və xarici cinslərdən əldə olunan növləri adətən bahalı olur. 2025-də bir kiloqram dana əti üçün qiymət 22-28 manat-a qədər çıxır.
Orqanik və “halal” sertifikatlı ət
Sertifikatlı və ekoloji təmiz, halal statuslu ət məhsulları standart qiymətlərdən ən azı 10-15% baha satılır. Mal əti üçün bu, təxminən 21-25 manat/kq, qoyun əti üçün isə 23-28 manat/kq aralığı deməkdir.
Dondurulmuş idxal ətləri
Bəzən bazarda ucuz alternativ kimi dondurulmuş idxal (əsasən mal və toyuq) ətləri də satılır. 2025-ci ildə bu məhsulların qiyməti mal əti üçün 14-16 manat/kq, toyuq üçün 6-7 manat/kq civarındadır.
Qiymətlərin Şəffaflığı və Monitorinqi
Azərbaycanda ət qiymətləri dövlət qurumları, kənd təsərrüfatı nazirliyi, antimonopoliya xidməti və bir sıra müstəqil monitorinq təşkilatları tərəfindən daim izlənir və ictimaiyyətə açıqlanır. Bəzi ticarət şəbəkələrində gündəlik qiymət lövhələri, elektron informasiya resursları vasitəsilə monitorinq aparılır. Qiymətlərin şəffaflığının təmin edilməsi, alıcıların düzgün məlumatlandırılması və saxta, keyfiyyətsiz məhsulların qarşısının alınması üçün müasir idarəetmə və informasiya texnologiyalarından istifadə edilir.
Gələcək Perspektivlər və İslahatlar
Ət bazarında qiymət sabitliyinə nail olmaq üçün bir sıra islahatlar vacibdir. Yerli heyvandarlığın inkişafı, yem bazasının genişləndirilməsi, yeni texnologiyaların tətbiqi, logistika və kəsim infrastrukturunun təkmilləşdirilməsi, subsidiyaların artırılması qiymətlərin optimal səviyyədə saxlanmasına imkan verir. Eyni zamanda, idxaldan asılılığın azaldılması, bazarda rəqabətin gücləndirilməsi və ərzaq təhlükəsizliyi tədbirləri gələcəkdə əhalinin ət məhsullarına əlçatanlığını yaxşılaşdıra bilər.
Ətin qiyməti təkcə bazarın deyil, ümumilikdə cəmiyyətin iqtisadi, sosial və psixoloji vəziyyətinin əsas göstəricilərindən biridir. Azərbaycanda ət qiymətinin formalaşmasında və dəyişkənliyində müxtəlif amillər – istehsal imkanları, mövsümi dəyişikliklər, beynəlxalq bazar prosesləri, sosial və dövlət siyasəti rol oynayır. Son illərdə ətdə qiymət artımı ailə büdcəsində böyük yük yaratsa da, yeni iqtisadi islahatlar, dövlət dəstəyi və fermerlərin təşəbbüsləri uzunmüddətli sabitlik və əlçatanlıq vəd edir. Qiymətlərin şəffaf monitorinqi və istehlakçı maarifləndirilməsi isə əhalinin keyfiyyətli və təhlükəsiz ət məhsulları ilə təmin olunmasına yönəlib. Gələcəkdə davamlı inkişaf və texnoloji yeniliklər hesabına bu sahədə daha pozitiv dəyişikliklər gözlənilir.
Ən çox verilən suallar
-
Hazırda Azərbaycanda mal ətinin orta qiyməti nə qədərdir?
2024-cü ildə Bakı və əsas regionlarda mal ətinin orta pərakəndə qiyməti 15-18 manat arasında dəyişir, bəzi yerlərdə 20 manata da çatır. -
Qoyun və keçi ətinin qiyməti mal ətindən fərqlənirmi?
Qoyun və keçi əti adətən daha bahalı olur. Orta qiymət 17-22 manat/kq arası dəyişir, bəzi yerlərdə isə daha yüksək ola bilər. -
Toyuq və broyler ətinin qiyməti nə qədərdir?
Toyuq və broyler ətinin pərakəndə qiyməti 6-8 manat/kq arası dəyişir. Marka və emal forması qiymətə təsir edir. -
Ətin qiyməti nə üçün tez-tez dəyişir?
Qiymətə mövsümi dəyişikliklər, tələbatın artması, yem və logistika xərcləri, idxal-ixrac məhdudiyyətləri və inflyasiya təsir edir. -
Ətin keyfiyyəti ilə qiymət arasında fərq varmı?
Bəli, orqanik, halal və yüksək keyfiyyətli yerli ət məhsulları daha bahalı olur, ucuz ətlər isə tez-tez aşağı keyfiyyətli ola bilər. -
Ətin bahalaşmasının əsas səbəbləri nələrdir?
Əsas səbəblər arasında kənd təsərrüfatında məhsuldarlığın azalması, yem qiymətlərinin artması, idxal asılılığı və inflyasiya göstərilir. -
Regionlarda ət qiymətləri şəhərlərlə müqayisədə necədir?
Böyük şəhərlərdə qiymətlər adətən daha yüksək olur, bəzi kənd və rayon bazarlarında isə bir qədər ucuz ola bilər. -
Saxta və keyfiyyətsiz ət necə müəyyən edilir?
Rəng, iy, tekstura və baytarlıq yoxlaması mühümdür. Rəsmi satış məntəqələrində alınan ət daha etibarlıdır. -
Ət qiymətinin monitorinqi necə aparılır?
Dövlət qurumları, kənd təsərrüfatı nazirliyi, antimonopoliya xidməti və elektron resurslar vasitəsilə qiymətlər mütəmadi izlənir. -
Gələcəkdə ət qiymətində hansı dəyişikliklər gözlənilir?
Dövlət dəstəyi, kənd təsərrüfatında modernizasiya və yeni texnologiyaların tətbiqi qiymətlərin sabitləşməsinə kömək edə bilər.
