Azərbaycan mətbəxində ət yeməkləri xüsusi yer tutur və hər bir ailənin süfrəsində tez-tez müxtəlif növ ət qidaları bişirilir. Lakin bir çox insan tez-tez ətin bişməsi üçün uzun müddət vaxt sərf edir və bəzən yemək hazırlığı çətin və yorucu olur. Müasir həyat tərzi və sürətli ritm fonunda isə ətin daha tez və dadlı bişirilməsi həm vaxt, həm də resurslara qənaət baxımından önəmli amildir. Bu məqalədə ətin tez bişməsi üçün praktik, elmi cəhətdən əsaslandırılmış və gündəlik həyatda sınaqdan çıxmış bütün üsullar, texnikalar və tövsiyələr geniş şəkildə izah edilir. Məqsəd yalnız prosesi sürətləndirmək deyil, eyni zamanda ətin ləzzət və keyfiyyətini qorumaq, daha faydalı və sağlam yemək əldə etməkdir.
Ətin Keyfiyyəti və Seçimi: Tez Bişməyə Necə Təsir Edir?
Ətin bişmə sürətində əsas rol oynayan amil məhz onun təzə və keyfiyyətli olmasıdır. Gənc heyvanın əti, xüsusilə dana və quzu əti yaşlı heyvana nisbətən tez bişir. Donmuş və ya dondurulub açılmış ət, təzə ətdən daha uzun müddətdə bişir, çünki liflər sərtləşir və su miqdarı azalır. Alarkən parlaq, elastik, özünəməxsus qoxusu olan, lifləri nazik və piy təbəqəsi az olan əti seçmək lazımdır. Ət kəsildikdən sonra 1-2 gün ərzində bişirilsə, liflər hələ yumşaq və bişməyə daha uyğun olur.
Ətin Parçalanması və Hazırlanması: Kiçik Hissələr Sürətli Bişir
Əti bişməzdən əvvəl düzgün parçalamaq və incə hissələrə bölmək vacibdir. Kiçik və nazik dilimlər, kublar və ya “medalyon” tipli kəsiklər böyük parçalara nisbətən daha tez bişir. Sümüksüz hissələr – xüsusilə file, but, bel əzələsi – həm yumşaq, həm də bişirməsi rahatdır. Ətin səthini bıçaqla azacıq kəsərək “naqışlamaq” liflərin daha tez yumşalmasına və bişməyə imkan verir. Təbii ki, kəsmə istiqaməti lifə qarşı olarsa, bişmə daha sürətli gedər.
Marinad və Ədviyyatların Rolu
Ətin tez bişməsi üçün ən effektiv üsullardan biri marinaddan istifadə etməkdir. Marinad – ətin müəyyən vaxt ərzində turşuluq, ferment və ədviyyatlarla birlikdə saxlanması prosesidir. Marinad üçün ən geniş istifadə olunan tərkiblər: limon suyu, sirkə, qatıq, kefir, soğan suyu, nar şirəsi, zeytun yağı, pomidor, mineral su və müxtəlif təbii ədviyyatlardır. Turşuluq ətin liflərini yumşaldır və pişmə vaxtını azaldır. Ətirli və ədviyyatlı marinat ətə həm xüsusi dad, həm də tez bişmə üstünlüyü verir. Marinad prosesini ən azı 1-2 saat, bəzən isə gecədən səhərə qədər saxlamaq məsləhətdir.
Xüsusi Bişirmə Texnikaları və Alətlər
Ətin tez bişməsi üçün bişirmə texnikası və istifadə olunan avadanlıq da önəmlidir. Təzyiqli qazan (skorovarka) ətin bişmə vaxtını 2-3 dəfə azaldır və dadını tam qoruyur. Elektrik multibişiricilər, hava qızdırıcılı (air fryer) qurğular da həm tez, həm də bərabər bişməni təmin edir. Yüksək temperaturda qısa müddətdə bişirmə (sauté, stir-fry) metodu isə, xüsusilə balaca və nazik ət parçalarında çox effektivdir. Sobada folqa və ya xüsusi paketdə bişirmək ətə yumşaqlıq və şirəlik verir.
Ətin Ön İsladılması və Yumşaldılması
Ətin bişmə vaxtını azaltmaq üçün onu suda və ya süd, mineral su, hətta zəif duzlu suda 1-2 saat islatmaq olar. Bu proses lifləri yumşaldır, quru əti bir qədər “canlandırır” və bişməni sürətləndirir. Bəzi hallarda xüsusi yumşaldıcı tozlar, fermentlər (papain, bromelain və s.) və ya təbii üsullarla (məsələn, ananas, kivi püresi) istifadə oluna bilər. Qeyd olunan məhsulların tərkibindəki fermentlər zülalları parçalayır və bişirməni asanlaşdırır.
Ətin Qaynadılması və Qızardılması: Temperatur və Zaman
Ət üçün ən yaxşı bişirmə temperaturu adətən 100-120°C arasıdır. Qaynar suda, xüsusilə kiçik hissələrə bölündükdə, ət daha tez bişir. Qızartma zamanı əvvəlcə yüksək temperaturda “qabıq” yaratmaq, sonra isə aşağı odda bişirmə prosesi sürətləndirir və ətin qurumasının qarşısını alır. Qazan və ya tavada bişirərkən suyun və ya yağın əvvəlcədən yaxşı qızdırılması vacibdir. Hər ət növü üçün (dana, qoyun, toyuq, balıq) xüsusi temperatur və zaman seçmək lazımdır.
Ətin Duzlanması və Əlavə Yumuşaldıcılar
Ətin tez bişməsi üçün duzun istifadəsi də mühüm rol oynayır. Duz əti liflərindən suyun çıxmasını təmin edir və bişmə zamanı yumşaqlıq yaradır. Lakin duzu bişməyə başlamazdan bir az əvvəl əlavə etmək, əti sərtləşdirmədən pişməni sürətləndirir. Duzla birlikdə soğan, sarımsaq, pomidor, limon və s. təbii yumşaldıcılar ətə xüsusi dad və yumşaqlıq qatır.
Ətin Tez Bişməsi Üçün Suda və Buxarda Bişirmə
Suda və ya buxarda bişirmə ətə əlavə yumşaqlıq və şirəlik verir. Xüsusilə təzyiqli qazanda, elektrik multibişiricidə və ya xüsusi buxar qazanlarında bu metod çox sürətlidir. Bu üsullar həm pəhriz üçün, həm də uşaqlar və yaşlılar üçün ideal sayılır. Buxar və suda bişmə zamanı əlavə olaraq ətə göyərti, tərəvəz və aromatik otlar əlavə etmək, həm vaxtı azaldır, həm də dadı zənginləşdirir.
Ətin Sıxlığından Asılı Tez Bişmə Yolları
Hər ət növünün öz sıxlıq dərəcəsi və bişmə xüsusiyyəti var. Dana, quzu və toyuq əti qoyun və mal ətinə nisbətən daha tez bişir. Piy və sinir az olan hissələr, xüsusilə file və but, daha tez bişir. Quru və sərt hissələr üçün isə daha uzun marinad, yüksək temperatur və təzyiq altında bişirmə tövsiyə edilir. Bəzi hallarda ətin döyülməsi, yəni xüsusi çəkic və ya preslə döyülərək nazikləşdirilməsi də prosesi xeyli sürətləndirir.
Evdə Ətin Tez Bişməsi Üçün Sadə Məsləhətlər
Hər kəsin evdə asanlıqla tətbiq edə biləcəyi üsullar:
- Əti kiçik və nazik hissələrə bölmək
- Marinadda ən azı 2 saat saxlamaq
- Yüksək temperaturda qısa müddət bişirib, sonra zəif odda davam etdirmək
- Süd, mineral su və ya qatıqda islatmaq
- Təzyiqli qazandan istifadə etmək
- Bişmə vaxtını yoxlamaq üçün bıçaqla tez-tez kəsmək və ya çəngəllə yoxlamaq
- Əlavə yumşaldıcı (soğan, limon, pomidor) istifadə etmək
Bu qaydalara əməl etdikdə, həm vaxtınıza, həm də qaz, elektrik kimi resurslara qənaət etmiş olacaqsınız, üstəlik, ləzzətli və yumşaq ət yeməkləri hazırlayacaqsınız.
Ətin tez bişməsi həm ailə, həm restoran və ictimai iaşə müəssisələri üçün olduqca vacibdir. Bu, yalnız mətbəxdə vaxtın düzgün bölüşdürülməsi deyil, həm də ətin zərifliyi, dadı, qida dəyərinin qorunması baxımından önəmli sayılır. Düzgün ət seçimi, keyfiyyətli və təzə məhsulun istifadəsi, doğru marinad, texniki üsullar və bişirmə texnologiyaları bir araya gəldikdə, ən sərt və çətin bişən ət belə qısa müddətdə ləzzətli, yumuşaq və sağlam yeməyə çevrilir. Hər kəs üçün əlçatan olan bu üsullar, milli mətbəximizin ənənəvi ləzzətini qorumağa və mətbəxdə daha az vaxt sərf edərək ailə üzvlərini sevindirməyə kömək edir. Bu qaydalar və tövsiyələr həyat tərzindən asılı olmayaraq, hər kəsin mətbəxində uğurla tətbiq oluna bilər.
Ən. çox verilən suallar
-
Ətin tez bişməsi üçün hansı növ ət seçmək daha uyğundur?
Gənc heyvan əti, xüsusilə dana və quzu əti daha tez bişir. Donmamış, təzə və az piyli hissələr ideal seçimdir. -
Marinad ət bişirmə prosesini necə sürətləndirir?
Marinad tərkibində olan turşuluq və fermentlər ətin liflərini yumşaldır, nəticədə bişmə müddətini azaldır. -
Təzyiqli qazanda ət bişirmək niyə sürətlidir?
Təzyiq altında suyun qaynama temperaturu artır və ətin lifləri daha tez yumşalır, bişmə vaxtı 2-3 dəfə azalır. -
Əti suda və ya süd, mineral su kimi mayelərdə islatmaq faydalıdırmı?
Bəli, islatmaq ətin liflərini yumşaldır və bişmə prosesini sürətləndirir, nəticədə ət daha şirəli olur. -
Ətin döyülməsi (preslənməsi) bişmə vaxtına necə təsir edir?
Döyülmə lifləri incəldir, əti nazikləşdirir və istilik daha tez nüfuz etdiyindən bişmə vaxtı qısalır. -
Ətin tez bişməsi üçün ən effektiv ədviyyatlar hansılardır?
Limon, soğan, sarımsaq, pomidor, sirkə, qatıq, nar şirəsi və təbii otlar (rozmarin, kəklikotu) bişməni sürətləndirir. -
Ətin bişmə vaxtı hansı texniki vasitələrlə azaldıla bilər?
Təzyiqli qazan, multibişirici, hava fritozu, buxar qazanı və yüksək temperaturda qızartma texnikası istifadə oluna bilər. -
Ətin bişmə zamanı duzun əlavə olunma vaxtı vacibdirmi?
Bəli, duzu bişirməyə yaxın vaxtda əlavə etmək ətin sərtləşməsinin qarşısını alır və yumşaqlığı qoruyur. -
Ətin keyfiyyətsiz və ya sərt hissəsini necə tez bişirmək olar?
Uzun marinad, xüsusi yumşaldıcı fermentlər, preslənmə və təzyiqli qazanda bişirmə daha yaxşı nəticə verir. -
Ətin bişib-bişmədiyini necə yoxlamaq olar?
Ətin ortasına bıçaq və ya çəngəl batırıldıqda asanlıqla keçirsə və şəffaf şirə çıxırsa, ət bişmiş sayılır.
