İƏİT (İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı): Tarixi, Strukturu, Göstəriciləri

İƏİT – yəni İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı, 1961-ci ildə Avropada II Dünya Müharibəsindən sonra iqtisadi əməkdaşlığı gücləndirmək üçün yaradılan beynəlxalq təşkilatdır. Bu qurum 38 üzv dövlətdən ibarətdir və get-gedə daha da genişlənməkdə, dünya iqtisadiyyatında hörmətli yer tutmaqdadır. İƏİT-in əsas məqsədi üzv ölkələr arasında sosial rifahı artırmaq, iqtisadi dinamikanı bərabər və davamlı şəkildə inkişaf etdirmək, demokratik idarəçilik və şəffaflığı gücləndirməkdir. Parisdə yerləşən bu təşkilat, beynəlxalq tədqiqat, statistik analiz və yaxşı təcrübələrin mübadiləsi vasitəsilə dövlətləri effektiv siyasət formalaşdırmasına dəvət edir. İƏİT-in fəaliyyəti həm siyasi, həm də iqtisadi sahələrdə mühüm dəyişikliklərə zəmin yaradır.

İƏİT-in Tarixi Və Formalaşması

1.1. Müharibə Sonrası Dövr

İƏİT-in kökləri II Dünya Müharibəsi sonrası dövrə — Avropanın bərpasına yönəlmiş OEEC (Economist Cooperation Organization) 1948-ci ildə yaradılmasına gedib çıxır. O zaman əsas məqsəd Avropanın iqtisadi bərpası üçün ABŞ-ın Marshall Planı layihəsini koordinasiya etmək idi. Zaman keçdikcə bu təşkilat yüksək inkişaf etmiş ölkələr arasında geniş əməkdaşmanı nəzərdə tutan struktur aldı.

1.2. Rəsmi Qurulması Və Qlobal Genişlənmə

1961-ci ildə İƏİT rəsmi olaraq quruldu və tədricən Avropa xaricində də üzv qəbul etməyə başladı. Bu inkişaf baxışı yalnız iqtisadi inteqrasiyanı deyil, həm də demokratik, sosial və ekoloji meyarlara cavab verir. Nəticədə hal-hazırda 38 üzv ölkə ilə yanaşı, genişləndirilmiş partnyor şəbəkəsi formalaşıb.

Təşkilatın Strukturu Və Əsas Funksiyalar

İƏİT-in fəaliyyətini bir neçə əsas struktur dəstəkləyir:

2.1. İƏİT Şurası Və Daimi Nümayəndəliklər

Üzv dövlətlərin daim nümayəndə heyətləri İƏİT Şurasında görüşərək bütövlükdə təşkilatın gündəmini müzakirə edir və qərarlar qəbul edir.

2.2. Komitələr Və İşçi Qrupları

300-ə yaxın komitə və işçi qrup müxtəlif sosial, iqtisadi və ekoloji sahələrdə — təhsildən tutmuş energetikaya qədər — analiz və standartların hazırlanmasını həyata keçirir.

2.3. İƏİT Mərkəzi

Parisdə yerləşən İcraiyyə Mərkəzi strateji koordinasiyanı, statistikanın toplanmasını və nəşriyyat işlərini həyata keçirir.

Üzv Ölkələrin Profili Və İqtisadi Göstəricilər

3.1. Üzv Ölkə Sayı Və Regional Yayılma

Hal-hazırda İƏİT-də 38 üzv ölkə yer alır: əsasən Şimali Amerika, Avropa və Asiya-Sakit Okean regionunun inkişaf etmiş dövlətləridir. Bunlara ABŞ, Kanada, Böyük Britaniya, Fransa, Almaniya, Yaponiya, Koreya və Avstraliya kimi iqtisadi güclər daxildir.

3.2. Ümumi Göstəricilər

Bu ölkələr dünyada nominal ÜDM-in 62%, satınalma qabiliyyətinə əsaslanan ÜDM-in isə 43%-ni təşkil edir. Üzv dövlətlərin orta ömür müddəti 80 il, orta yaş təqribən 40 yaşdır.

3.3. Ümumi İnkişaf Səviyyəsi

Üzv ölkələrin böyük əksəriyyəti BMT-nin İnsan İnkişafı İndeksinə (“çox yüksək insan inkişafı”) daxildir. İƏİT ölkələrinin HDI indeksi 0.916-ya yüksəlmişdir.

İqtisadi Sahədə Əsas Prioritetlər

İƏİT ölkələri aşağıdakı sahələrdə fəal siyasət aparırlar:

4.1. Demoqrafik Çağırışlar

Təşkilat analitik hesabatlarında demoqrafik problemləri əsas mövzuya gətirir. Məsələn, 2060-cı ilədək əmək qabiliyyətli əhalinin 8% azalacağı proqnozlaşdırılmışdır. Bu isə pensiya sisteminə və vergi strukturuna təsir edəcək.

4.2. Məhsuldarlığın Yüksəldilməsi

İƏİT ölkələri rəqəmsal infrastruktur, süni intellekt tətbiqi, qadınların və yaşlıların əmək bazarına inteqrasiyasına yönəlirlər. Bu yanaşmalar iqtisadi dayanıqlığı qorumağa kömək edir.

4.3. Maliyyə Şəffaflığı

İƏİT beynəlxalq vergi şəffaflığını artırmaq üçün BEPS (Base Erosion and Profit Shifting) təşəbbüsünü dəstəkləyir və korporativ vergi ədalətliliyini təmin etməyə çalışır.

4.4. Təhsil Və İş Gücü

Təhsil sistemlərinin qiymətləndirilməsi (PISA), yetkin bacarıqları ölçən proqramlar və inklüziv iş bazarı modelləri İƏİT-in əsas fəaliyyət sahələrindəndir.

4.5. İqlim Və Dayanıqlı İnkişaf

Aşağı karbon emissiyası, təmiz texnologiya, sosial bərabərlik və ekoloji davamlılıq İƏİT siyasətinin əsas dayaqlarıdır.

Qlobal Rolu Və Partnyor Şəbəkəsi

5.1. Qlobal Siyasət Platforması

İƏİT qlobal iqtisadi inteqrasiya və demokratik dəyərlərin təşviqi üçün unikal platformadır. BMT, G20, Dünya Bankı və Beynəlxalq Valyuta Fondu ilə sıx əməkdaşlıq edir.

5.2. Partnyor Ölkələr

İƏİT-in 38 üzvünə əlavə olaraq, 100-dən çox ölkə proqramlarda iştirak edir. Bu geniş şəbəkə İƏİT-in təsir imkanlarını daha da artırır.

5.3. Rəqəmsal Siyasət

İƏİT rəqəmsal tənzimləmə, kibertəhlükəsizlik və süni intellekt etikası kimi sahələrdə beynəlxalq normalar formalaşdırır.

Hazırkı Trendlər Və Çağırışlar

6.1. Demoqrafik Böhran

İƏİT-in 2025-ci il proqnozlarına əsasən, yaşlı əhalinin artması əmək bazarında və sosial təminat sistemində ciddi dəyişikliklər yaradacaq.

6.2. Pul-Kredit Siyasətləri

İƏİT inflyasiyanın qarşısını almaq üçün mərkəzi banklara ehtiyatlı pul siyasətini tövsiyə edir. Ümumi iqtisadi artım 3.3%-ə proqnozlaşdırılır.

6.3. İşsizlik Problemi

İƏİT ölkələrindən bir çoxunda işsizlik səviyyəsi dəyişkəndir. Xüsusilə pandemiyadan sonrakı dövrdə yeni iş bacarıqlarına ehtiyac artır.

6.4. Ticarət Təzyiqləri

Qlobal tarif gərginlikləri İƏİT ölkələrinin iqtisadi göstəricilərinə təsir göstərir. Bu, beynəlxalq ticarət siyasətlərinin çevik şəkildə dəyişdirilməsini tələb edir.

Azərbaycan Üçün İƏİT Perspektivləri

7.1. Üzvlük Potensialı

Azərbaycanın İƏİT-lə əməkdaşlığı inkişaf etməkdə olan iqtisadiyyat üçün yeni imkanlar açır. Qanunvericilik və islahatlar bu istiqamətdə əsasdır.

7.2. İnsan Kapitalı

Azərbaycan təhsil və innovasiya sahəsində İƏİT standartlarına yaxınlaşmaq üçün addımlar atmaqdadır. Bacarıq bazasında inkişaf vacib şərtdir.

7.3. Rəqəmsal Transformasiya

Kibertəhlükəsizlik, süni intellekt və rəqəmsal vergi islahatlarında İƏİT modellərindən istifadə ölkəyə regional liderlik imkanı qazandıra bilər.

7.4. Ətraf Mühit Və Kənd Təsərrüfatı

İƏİT-in yaşıl iqtisadiyyat prinsipləri Azərbaycanın kənd təsərrüfatı və ətraf mühit siyasətinə uyğunlaşdırıla bilər.

Yol Xəritəsi

Azərbaycanın İƏİT-lə daha sıx əməkdaşlığı üçün bu istiqamətlər vacibdir:

1. Hüquqi və institusional uyğunlaşma
2. Təhsil və insan kapitalının gücləndirilməsi
3. İqtisadi diversifikasiya və rəqəmsal sektorun inkişafı
4. Ekoloji standartlara keçid
5. İnnovativ idarəçilik mexanizmlərinin qurulması

İƏİT – beynəlxalq səviyyədə iqtisadi inkişaf, sosial rifah və demokratik idarəçiliyin gücləndirilməsində mühüm rola malikdir. Üzv ölkələr arasında olan təcrübə mübadiləsi, hüquqi şəffaflıq və texnoloji transformasiya istiqamətində əməkdaşlıq mühüm strateji dəyər daşıyır. Azərbaycan üçün İƏİT-lə əlaqələr həm daxili islahatların effektivliyi baxımından, həm də regional və qlobal inteqrasiyanın bir hissəsi olmaq baxımından böyük üstünlükdür.

Ən Çox Verilən Suallar