İƏT (İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı) Azərbaycan: Əməkdaşlığı, İştirakı, Qoşulması

Beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin qloballaşdığı və regionların bir-biri ilə daha sıx inteqrasiya etdiyi dövrdə ölkələr arasında çoxtərəfli əməkdaşlıq platformalarının əhəmiyyəti sürətlə artır. Bu kontekstdə İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı (İƏT) Cənubi Qafqaz, Orta Asiya, Yaxın Şərq və Cənubi Asiyanın geniş coğrafi ərazisini əhatə edən regional qurum kimi çıxış edir. Azərbaycan isə bu təşkilatın üzvü olaraq həm regionun iqtisadi və nəqliyyat xəritəsində əhəmiyyətli yer tutur, həm də İƏT çərçivəsində bir sıra mühüm təşəbbüslərlə çıxış edir.

İƏT-in əsas məqsədi üzv ölkələr arasında iqtisadi əlaqələrin inkişaf etdirilməsi, ticarət dövriyyəsinin artırılması, nəqliyyat və enerji infrastrukturunun genişləndirilməsi, sosial və mədəni layihələrin reallaşdırılmasıdır. Azərbaycan bu məqsədlərə uyğun şəkildə təşkilat daxilində fəal siyasət yürüdür və əməkdaşlıq formatlarında iştirak edərək həm regional sabitliyə, həm də davamlı iqtisadi artıma töhfə verir.

QTİSADİ ƏMƏKDAŞLIQ TƏŞKİLATININ YARANMA TARİXİ VƏ MƏQSƏDLƏRİ

İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı (İƏT) 1985-ci ildə İran, Türkiyə və Pakistan tərəfindən yaradılmışdır. Onun kökləri 1964-cü ildə təsis edilmiş Regional Əməkdaşlıq İnkişafı Təşkilatına (RCD) gedib çıxır. 1992-ci ildə Azərbaycanın da daxil olduğu Müstəqil Dövlətlər Birliyi ölkələrinin təşkilata qoşulması ilə İƏT-in coğrafiyası və əhatə dairəsi əhəmiyyətli dərəcədə genişlənmişdir.

İƏT-in məqsədi üzv ölkələr arasında iqtisadi inteqrasiyanın gücləndirilməsi, ticarətin artırılması, enerji və nəqliyyat şəbəkələrinin birləşdirilməsi, kənd təsərrüfatı və ərzaq təhlükəsizliyi sahəsində əməkdaşlığın genişləndirilməsi, həmçinin təhsil və mədəniyyət sahələrində ortaq təşəbbüslərin həyata keçirilməsidir. Təşkilat bu məqsədləri gerçəkləşdirmək üçün regional səviyyədə müxtəlif formatlarda tədbirlər, sammitlər, ekspert görüşləri və nazirlər konfransları təşkil edir.

Hazırda təşkilatın üzvləri bunlardır: Azərbaycan, İran, Pakistan, Türkiyə, Əfqanıstan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Tacikistan, Türkmənistan və Özbəkistan. İƏT-in əsas qərarverici orqanı dövlət başçılarının zirvə toplantılarıdır. Təşkilatın daimi katibliyi İranın paytaxtı Tehran şəhərində yerləşir.

AZƏRBAYCANIN İƏT-Ə QOŞULMASI VƏ FƏAL İŞTİRAKI

Azərbaycan Respublikası İƏT-ə 1992-ci ildə üzv olmuş və bu tarixdən etibarən təşkilatın fəaliyyətlərində fəal iştirak etməyə başlamışdır. Azərbaycanın İƏT-ə qoşulması, ölkənin beynəlxalq və regional əməkdaşlıq sahəsində ilk mühüm addımlarından biri hesab olunur. Azərbaycan bu təşkilatı öz iqtisadi və geosiyasi maraqlarını qorumaq, regional sabitliyi təmin etmək və strateji tərəfdaşlıq əlaqələrini dərinləşdirmək üçün əlverişli platforma hesab edir.

İƏT daxilində Azərbaycan bir sıra təşəbbüslərlə çıxış etmiş, regional nəqliyyat, enerji və kənd təsərrüfatı layihələrinə liderlik etmişdir. Prezident İlham Əliyev və digər yüksək vəzifəli nümayəndələr təşkilatın sammitlərində iştirak edərək Azərbaycanın mövqeyini ardıcıl və prinsipial şəkildə təqdim etmişlər. Azərbaycan, eyni zamanda, təşkilatın hüquqi bazasının möhkəmlənməsi və institusional strukturunun təkmilləşdirilməsi istiqamətində də dəstək göstərmişdir.

NƏQLİYYAT VƏ TİCARƏT ƏLAQƏLƏRİNDƏ AZƏRBAYCANIN ROLU

Azərbaycanın coğrafi mövqeyi onun İƏT daxilində nəqliyyat və tranzit baxımından xüsusi statusunu müəyyən edir. Ölkə Avropa və Asiya arasında körpü rolunu oynamaqla, beynəlxalq və regional logistik şəbəkələrin əsas həlqələrindən birinə çevrilmişdir. İƏT-in nəqliyyat strategiyası çərçivəsində həyata keçirilən “Şərq-Qərb”, “Şimal-Cənub” və “Cənub-Qərb” nəqliyyat dəhlizləri Azərbaycanın iştirakı ilə reallaşır.

Azərbaycanın təşəbbüsü ilə gerçəkləşdirilən Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu, Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanı və Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu üzv ölkələr arasında ticarətin artmasına şərait yaradır. Eyni zamanda, Azərbaycanın gömrük sistemində tətbiq etdiyi rəqəmsallaşma və modernləşmə tədbirləri regionda ticarətin asanlaşdırılmasına mühüm töhfə verir.

ENERJİ ƏMƏKDAŞLIĞI VƏ STRATEJİ LAYİHƏLƏR

Azərbaycan zəngin karbohidrogen ehtiyatlarına malik bir ölkə olaraq, enerji sahəsində də İƏT üçün mühüm tərəfdaş hesab olunur. Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəməri, Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz xətti, Transanadolu Qaz Boru Kəməri (TANAP) və Transadriatik Boru Kəməri (TAP) kimi layihələr Azərbaycanın təşəbbüsü və liderliyi ilə həyata keçirilmiş və regionda enerji təhlükəsizliyini təmin etmişdir.

Azərbaycan həm də bərpa olunan enerji resurslarının inkişaf etdirilməsi istiqamətində İƏT ölkələri ilə əməkdaşlıq təklif edir. Xüsusilə, azad olunmuş Qarabağ və Şərqi Zəngəzur ərazilərində yaradılan yaşıl enerji zonası modelinin digər İƏT ölkələri ilə paylaşılması nəzərdə tutulur.

ELM, TƏHSİL VƏ MƏDƏNİ ƏLAQƏLƏRİN TƏŞVİQİ

Azərbaycan elm, təhsil və mədəniyyət sahələrində də İƏT çərçivəsində fəal əməkdaşlıq aparır. Elm və Təhsil Nazirliyi, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası və ali təhsil müəssisələri İƏT-in elmi proqramlarında iştirak edir. Gənc tədqiqatçılar üçün təcrübə mübadiləsi, birgə simpoziumlar və təhsil forumları vasitəsilə Azərbaycan region ölkələri ilə elmi əlaqələrini gücləndirir.

Mədəniyyət sahəsində isə Azərbaycanın zəngin irsi İƏT-in müxtəlif tədbirlərində tanıdılır. Musiqi festivalları, sərgilər, ədəbiyyat günləri və tarixi irsin təqdimatı bu əməkdaşlığın əsas istiqamətləridir. Azərbaycan İƏT Mədəniyyət Günü tədbirlərinə ev sahibliyi etmiş ölkələrdən biridir.

QARABAĞ MÜHARİBƏSİNDƏN SONRA İƏT-İN YANAŞMASI

2020-ci ildə Azərbaycanın Qarabağda əldə etdiyi tarixi zəfər İƏT tərəfindən də rəsmən dəstəklənmişdir. Təşkilat Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanımış, azad edilmiş ərazilərdə həyata keçirilən bərpa və yenidənqurma işlərini müsbət qiymətləndirmişdir. İƏT sammitlərində Qarabağın regional inkişaf üçün yeni imkanlar yaratdığı vurğulanmışdır.

Azərbaycan bu bölgələrdə nəqliyyat və enerji layihələrinə İƏT üzv dövlətlərinin investisiya etməsini təşviq edir. Zəngəzur dəhlizi, yaşıl enerji zonası, ağıllı kənd modelləri və iqtisadi sərbəst zonalar İƏT ölkələri üçün əməkdaşlıq məkanı kimi təqdim olunur.

DİPLOMATİK FƏALLIQ VƏ İƏT TƏDBİRLƏRİNƏ EV SAHİBLİYİ

Azərbaycan son illərdə İƏT-in bir sıra yüksək səviyyəli tədbirlərinə ev sahibliyi etmişdir. 2012 və 2019-cu illərdə Bakıda keçirilən İƏT Nazirlər Şurasının iclasları ölkəmizin təşkilatdakı diplomatik çəkisini artırmışdır. Bu tədbirlər çərçivəsində qəbul olunan sənədlər regionda sabitlik, təhlükəsizlik və iqtisadi inteqrasiyanın gücləndirilməsi məqsədini daşıyır.

Azərbaycanın təşəbbüsü ilə təşkilatda rəqəmsallaşma, innovasiya, gənclər siyasəti və ərzaq təhlükəsizliyi üzrə alt komitələrin yaradılması təklif olunmuş və müsbət qarşılanmışdır.

GƏLƏCƏK STRATEJİ HƏDƏFLƏR VƏ PERSPEKTİVLƏR

Azərbaycan İƏT daxilində gələcək üçün bir sıra strateji hədəflər müəyyənləşdirmişdir. Buraya aşağıdakılar daxildir:

• Rəqəmsal iqtisadiyyat sahəsində ortaq platforma
• İƏT ölkələri arasında elektron ticarət sisteminin qurulması
• KOB və startapların inkişafı üçün regional inkubator mərkəzlərinin yaradılması
• İqlim dəyişikliyinə qarşı ortaq tədbirlərin görülməsi
• Ərzaq təhlükəsizliyi üzrə elmi-tədqiqat institutlarının qurulması
• Gənclər siyasətində ortaq layihələrin hazırlanması

Azərbaycan bu sahələrdə liderlik edərək İƏT-in gələcək inkişafına yön verən aparıcı aktor kimi çıxış edir.

İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı regional inteqrasiyanın və əməkdaşlığın inkişafı üçün mühüm beynəlxalq platformadır. Azərbaycanın bu təşkilat daxilində fəal iştirakı yalnız regional deyil, həm də beynəlxalq əhəmiyyət kəsb edir. İƏT çərçivəsində Azərbaycanın təşəbbüskarlığı, enerji və nəqliyyat layihələrindəki liderliyi, elm və təhsildəki aktivliyi və postmünaqişə dövründəki yenilikçi yanaşmaları təşkilatın inkişafına mühüm töhfələr verir. Gələcək perspektivdə Azərbaycan bu təşkilatın ən strateji və təsirli üzvlərindən biri olaraq qalacaq.

ƏN ÇOX VERİLƏN SUALLAR