İcbari Sığortalar haqqında Qanun : Əhəmiyyəti, Növləri

İcbari sığorta anlayışı Azərbaycanda sosial rifahın və təhlükəsizliyin qorunmasında mühüm rol oynayır. İcbari sığortalar haqqında qanun ölkə vətəndaşlarının və burada fəaliyyət göstərən təşkilatların müəyyən risklər qarşısında qorunmasını təmin edən vacib hüquqi sənəddir. Qanunun əsas məqsədi ictimai maraqların, fərdi və hüquqi şəxslərin mənafelərinin qorunması, sığorta bazarının inkişafı və şəffaflığın artırılmasıdır. Azərbaycan Respublikasında icbari sığortaların hüquqi çərçivəsi bir neçə istiqaməti əhatə edir və müxtəlif kateqoriyalı sığorta məhsullarını qanunvericiliklə tənzimləyir.

İcbari Sığorta Qanununun Yaranma Tarixi və Zəruriliyi

Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra ölkədə iqtisadi, sosial və hüquqi islahatlar aparıldı. Sığorta bazarının formalaşdırılması və tənzimlənməsi də bu islahatların mühüm tərkib hissəsi oldu. 2011-ci ildə qəbul edilmiş “İcbari sığortalar haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu ölkədə sığorta bazarının hüquqi əsaslarını yaradaraq, ilk dəfə sığorta münasibətlərini sistemli şəkildə tənzimlədi. Qanunun qəbulu həm beynəlxalq təcrübəyə uyğunluq baxımından, həm də vətəndaşların və biznesin maraqlarının qorunması məqsədilə əhəmiyyətli addım idi. Əhalinin maddi rifahı, sahibkarların və dövlətin iqtisadi təhlükəsizliyi bu qanunun əhatə dairəsinə daxil oldu.

Qanunun Əhatə Etdiyi İcbari Sığorta Növləri

İcbari sığortalar haqqında qanun bir neçə əsas növü özündə birləşdirir və bu növlər sosial və iqtisadi risklərin sığortalanmasını təmin edir. Hər bir sığorta növü üzrə konkret risklər, sığorta hadisələri və tərəflərin hüquq və öhdəlikləri dəqiq müəyyənləşdirilib. Əsas icbari sığorta növləri aşağıdakılardır:

Qanunun Hüquqi Bazası və Tənzimləmə Orqanları

İcbari sığortalar haqqında qanunun həyata keçirilməsi üçün Azərbaycanda xüsusi dövlət nəzarət orqanı – İcbari Sığorta Bürosu yaradılıb. Bu qurum sığorta şirkətlərinin fəaliyyətini tənzimləyir, sığorta müqavilələrinin icrasına nəzarət edir, eyni zamanda vətəndaşların maraqlarının qorunmasını təmin edir. Qanunun icrası zamanı həm Mülki Məcəllə, həm də digər müvafiq normativ hüquqi aktlar tətbiq olunur. Sığorta şirkətlərinin fəaliyyətinə dair icbari tələblər, lisenziyalaşdırma qaydaları və nəzarət mexanizmləri qanunda ətraflı göstərilib.

İcbari Sığorta Müqavilələrinin Xüsusiyyətləri

İcbari sığorta müqavilələri digər sığorta müqavilələrindən fərqli olaraq, dövlətin tələbi və ya icazəsi ilə bağlanır. Bu müqavilələrin bağlanması üçün tərəflər arasında danışıqların aparılması zəruri deyil. Qanuna əsasən, hər bir şəxs, məsələn, avtomobil sahibi və ya daşınmaz əmlak sahibi, müvafiq icbari sığorta müqaviləsini bağlamalıdır. Sığorta şirkəti və sığorta olunan arasında müqavilə bağlandıqdan sonra sığorta polisi təqdim olunur. Sığorta hadisəsi baş verdikdə, zərərçəkən şəxslər sığorta şirkətinə müraciət edərək kompensasiya tələb edə bilərlər.

İcbari Sığorta Haqqının Müəyyənləşdirilməsi

İcbari sığortanın qiyməti bir sıra amillərdən asılıdır və qanunla müəyyən olunan minimal və maksimal həddə sahibdir. Məsələn, avtonəqliyyat vasitələri üzrə sığorta haqqı nəqliyyat vasitəsinin növü, istifadə yeri, mühərrik həcmi və digər kriteriyalara görə dəyişir. Əmlak sığortasında isə daşınmaz əmlakın sahəsi, istifadə məqsədi və region kimi faktorlar əsas götürülür. Dövlət tərəfindən sığorta haqlarının yuxarı və aşağı həddi müəyyən edilib və bu həddlərdən kənara çıxmaq qanunla qadağandır.

Sığorta haqqı hesablanarkən nəzərə alınan əsas meyarlar:

• Sığorta olunan obyektin dəyəri
• Obyektin istifadə istiqaməti və risk səviyyəsi
• Sığorta müddəti və şərtləri
• Regional və infrastruktur fərqləri

İcbari Sığortaların Əhəmiyyəti və İctimai Rolu

İcbari sığortalar, xüsusilə nəqliyyat və əmlak sahəsində, vətəndaşların və biznesin risklərə qarşı müdafiəsini təmin edir. Dövlət üçün icbari sığorta mexanizmi bir tərəfdən sosial rifahı, digər tərəfdən isə ümumi iqtisadi sabitliyi qorumaq baxımından önəmlidir. İcbari sığorta sayəsində hər hansı qəza və ya təbii fəlakət zamanı vətəndaşlar üçün maddi yük azalır, zərərin kompensasiya edilməsi təmin olunur. Bu mexanizm sosial ədalət prinsipinin reallaşmasında mühüm rol oynayır.

İcbari Sığortanın Faydalarını Aşağıdakı Hissələrə Bölmək Olar:

1. İctimai təhlükəsizlik: Sığorta sistemi qəza, yanğın, təbii fəlakət və digər risklərə qarşı ictimai təhlükəsizliyi təmin edir.

2. Fərdi və korporativ müdafiə: Hər bir fərdin, eləcə də şirkətin maliyyə riskləri minimuma endirilir.

3. İqtisadi sabitlik: Sığorta sistemi iqtisadiyyatın bütövlükdə sabitliyinə töhfə verir.

4. Hüquqi təminat: Qanunla tənzimlənən münasibətlər şəffaflıq və hüquqi təminat yaradır.

İcbari Sığortaların İdarəolunma Prosesi

İcbari sığorta sisteminin idarəolunması bir neçə mərhələdə həyata keçirilir. Bu proseslər sığorta müqaviləsinin bağlanmasından başlayır, sığorta hadisəsinin baş verməsi halında isə ödəniş və zərərin qarşılanması ilə başa çatır.

İcbari Sığorta İdarəolunmasının Əsas Mərhələləri:

1. Sığorta müqaviləsinin bağlanması – vətəndaş və ya hüquqi şəxs müvafiq sığorta növü üzrə seçilmiş şirkətlə müqavilə bağlayır.
2. Sığorta polisi və elektron qeydiyyat – sığorta olunanlara xüsusi polis verilir, məlumatlar elektron bazada qeydiyyata alınır.
3. Sığorta hadisəsinin baş verməsi – hadisə barədə sığorta şirkətinə rəsmi məlumat verilir.
4. Hadisənin araşdırılması və qiymətləndirilməsi – sığorta şirkəti hadisənin səbəblərini və ziyanı araşdırır.
5. Sığorta ödənişi və kompensasiya – təsdiq olunmuş zərər məbləği sığorta olunan və ya zərərçəkmiş şəxsə ödənilir.

İcbari Sığorta Sektorunda Yeniliklər və Rəqəmsallaşma

Son illərdə Azərbaycanda icbari sığorta sektorunda mühüm yeniliklər müşahidə olunur. Rəqəmsal həllər, onlayn sığorta müqavilələrinin bağlanması, elektron polis sisteminin tətbiqi sığorta xidmətlərinə çıxışı asanlaşdırıb. Eyni zamanda İcbari Sığorta Bürosunun elektron platforması, vətəndaşların məlumat əldə etməsini və sorğularını asanlaşdırır. Sığorta hadisələrinin elektron şəkildə qeydiyyatı və ödənişlərin operativliyi bazarın şəffaflığını və səmərəliliyini artırır.

İcbari Sığortanın Pozulmasına Görə Məsuliyyət və Cəzalar

Qanunvericiliyə əsasən, icbari sığorta müqaviləsi olmadan fəaliyyət göstərən şəxslər və ya təşkilatlar inzibati məsuliyyətə cəlb edilir. Məsələn, avtonəqliyyat vasitəsi sahibi sığorta olmadan hərəkət edərsə, cərimə tətbiq olunur və nəqliyyat vasitəsinin istifadəsinə məhdudiyyət qoyula bilər. Eyni zamanda, icbari sığorta haqlarını ödəməyən və ya sığorta müqaviləsi bağlamayan təşkilatlar üçün daha sərt cərimələr və hüquqi sanksiyalar mövcuddur. Bu cəzalar cəmiyyətin ümumi təhlükəsizliyini və iqtisadi sabitliyi təmin etmək üçün nəzərdə tutulub.

İcbari Sığorta Haqqında Əhalinin Maarifləndirilməsi və Təbliğat

İcbari sığortaların effektivliyi əhalinin bu sahədə məlumatlı olmasından birbaşa asılıdır. Dövlət qurumları və sığorta şirkətləri tərəfindən mütəmadi olaraq maarifləndirmə tədbirləri keçirilir. Kütləvi informasiya vasitələrində, sosial mediada, məktəb və ali təhsil müəssisələrində icbari sığortaların əhəmiyyəti və tətbiqi mexanizmləri barədə maarifləndirici materiallar hazırlanır. Bu təşviqatlar insanların hüquq və vəzifələrini bilməsi, sığorta hadisəsi baş verdikdə düzgün addımlar atması üçün vacibdir.

İcbari sığorta bazarı dinamik inkişaf edir və yeni tələblər formalaşdırır. İnkişaf etmiş ölkələrdə olduğu kimi, Azərbaycanda da icbari sığorta növlərinin genişlənməsi, əlavə risklərin sığortalanması və innovativ məhsulların bazara çıxarılması gözlənilir. Sektorda rəqabətin artması xidmət keyfiyyətinin yüksəlməsinə, sığorta haqlarının optimallaşdırılmasına, elektron sistemlərin təkmilləşdirilməsinə səbəb olacaq. Əhali arasında sığorta mədəniyyətinin formalaşdırılması, yeni sığorta məhsullarının təklif edilməsi gələcəkdə risklərin daha effektiv idarə olunmasını təmin edəcək.

Ən Çox Verilən Suallar