İordan Çayının Qərb Sahili: Tarix, Coğrafi Mövqe

İordan çayının qərb sahili (Qərb Sahili, ing. West Bank) Yaxın Şərqin ən mürəkkəb, eyni zamanda ən qədim və mədəni zəngin bölgələrindən biridir. Qərb Sahili Aralıq dənizi və İordan çayı arasında, İsrail, İordaniya və Qəzza zolağı ilə həmsərhəddir. Əsrlər boyu Qədim Yaxın Şərq sivilizasiyalarının, üç dünya dininin, yəhudiliyin, xristianlığın və islamın doğulduğu, mədəniyyətlərin və dövlətlərin çarpışdığı bu torpaq bu gün də dünya siyasətinin diqqət mərkəzindədir. Qərb Sahili həm tarixi, həm dini, həm də geosiyasi baxımdan regionun ən həssas nöqtələrindən biri sayılır.

Coğrafi Mövqe və Ərazi Xüsusiyyətləri

Qərb Sahili İordan çayının qərb tərəfində, təxminən 5,860 kvadrat kilometr ərazidə yerləşir. Bölgənin şimaldan cənuba uzunluğu 130 km, eni isə 40-65 km arasında dəyişir. Şimalda Cənin və Tubas, cənubda isə Hebron (Əl-Xəlil) şəhəri ilə məhdudlaşır. Qərbdə İsrail, şərqdə isə İordan çayı və İordaniya Krallığı ilə sərhəddir. Bölgənin paytaxtı və ən böyük şəhəri Ramallah hesab olunur, ancaq dini və tarixi baxımdan ən məşhur şəhər Qüdsdür (yaxud Şərqi Qüds).

Ərazi əsasən dağlıq və təpəlik reliefə malikdir. Qərb Sahilində məhsuldar vadilər, zeytun bağları, üzüm və müxtəlif kənd təsərrüfatı əkinləri üstünlük təşkil edir. Duzlu və təbii göllər, ən məşhuru isə Duzlu dəniz (Ölü dəniz) burada yerləşir və dünya səviyyəsində ən alçaq nöqtə kimi tanınır.

Tarixi Kontekst və Siyasi Status

Qərb Sahilinin tarixi insanlıq sivilizasiyası qədər qədimdir. Qədim yəhudi dövlətləri, Roma və Bizans imperiyaları, Ərəb xilafətləri, Osmanlı imperiyası, Britaniya mandatı və nəhayət, müasir dövrdə İsrail və Fələstin münaqişəsinin əsas arenasına çevrilib.

1948-ci ildə İsrail dövləti yaradıldıqdan sonra Qərb Sahili İordaniya Krallığının nəzarətinə keçdi və 1967-ci ildə Altıgünlük Müharibədən sonra İsrail tərəfindən işğal edildi. Bu gün Qərb Sahili BMT tərəfindən işğal olunmuş fələstin ərazisi kimi tanınır və Fələstin Milli İdarəsi (Palestinian Authority) burada məhdud muxtariyyətə malikdir. Lakin bölgənin böyük hissəsi hələ də İsrailin hərbi və inzibati nəzarəti altındadır. Qərb Sahilində həm fələstinli şəhərlər, həm də beynəlxalq hüquqa əsasən qanunsuz hesab edilən yəhudi məskənləri (settlements) mövcuddur. Bu vəziyyət bölgənin gələcəyi və sülh prosesi üçün ən ciddi çağırışlardan biridir.

Əhali və Sosial Struktur

Qərb Sahilində təxminən 3 milyon nəfər yaşayır. Əhalinin böyük hissəsi fələstinli ərəblərdir. Azsaylı xristian və başqa dini azlıqlar da mövcuddur. Bölgədə onlarla iri şəhər (Ramallah, Nablus, Hebron, Betlehem, Cenin, Tulkarm, Qalqilya və s.) və yüzlərlə kənd yerləşir.

Burada həm ənənəvi kənd təsərrüfatı, həm də şəhər həyatının müasir formaları mövcuddur. Əhalinin əsas məşğulluq sahələri kənd təsərrüfatı, ticarət, kiçik sənaye və xidmət sektorudur. Son illər işsizlik və sosial rifah məsələləri bölgədə ciddi sosial problemlərə çevrilib, bunun əsas səbəblərindən biri hərbi və siyasi gərginlik, hərəkət azadlığının məhdudlaşdırılması, iqtisadi blokadalar və resurs çatışmazlığıdır.

Mədəniyyət və Dini Əhəmiyyət

Qərb Sahili Yaxın Şərqin mədəni beşiyidir. Bura həm yəhudi, həm xristian, həm də islam dini üçün müqəddəs yerlərlə zəngindir. Qüds (Şərqi Qüds) və Betlehem şəhərləri dünya dinlərinin ən müqəddəs mərkəzlərindəndir. Qüdsdə Əl-Əqsa Məscidi, Qüds Qalasının Qərb Divarı (Walling Wall), Müqəddəs Qəbir Kilsəsi kimi dini abidələr yerləşir. Betlehem isə xristianlıqda İsa Peyğəmbərin doğulduğu yer kimi müqəddəs sayılır.

Qərb Sahilinin mədəni həyatı zəngindir, burada fələstinli folklor, rəqs, musiqi, incəsənət və kulinariya ənənələri qorunub saxlanır. Əhali qonaqpərvərliyi və ailə dəyərləri ilə seçilir. Bədii festivallar, bazarlar, dini mərasimlər gündəlik həyatın bir hissəsidir.

İqtisadiyyat və Gündəlik Həyat

Qərb Sahili iqtisadiyyatının əsasını kənd təsərrüfatı (xüsusilə zeytun, üzüm, meyvə bağları), kiçik sənaye, xidmət və tikinti təşkil edir. Zeytun yağı və kənd təsərrüfatı məhsulları regionun əsas ixrac məhsullarıdır. Qadınlar və gənclər arasında işsizlik, gəlir bərabərsizliyi və iqtisadi sabitsizlik aktual problemlərdir.

Bölgədə iqtisadiyyat və gündəlik həyat İsrail-Fələstin münaqişəsi, hərbi blokadalar, sərhəd nəzarəti, ticarət məhdudiyyətləri və resurs çatışmazlığı ilə məhdudlaşır. Elektrik və su təchizatı bəzən fasilələrlə təmin olunur. Bütün bunlara baxmayaraq, fələstinli əhali güclü dirəniş, təhsil və intellektual inkişaf, sosial həmrəylik və yaradıcılıq ruhu ilə seçilir.

Səhiyyə, Təhsil və Sosial İnteqrasiya

Qərb Sahilində səhiyyə və təhsil sistemi çətin şərtlərə baxmayaraq, inkişaf edir. Yerli və beynəlxalq QHT-lər, BMT qurumları və donorlar bölgədə səhiyyə və təhsil layihələri həyata keçirir. Bir neçə universitet və elmi mərkəz, həmçinin müstəqil məktəblər və texniki kolleclər fəaliyyət göstərir.

Sosial həyatın əsas problemlərinə işsizlik, sosial təminat çatışmazlığı, infrastrukturun köhnəlməsi, gənclərin və qadınların ictimai həyatda iştirakının məhdudluğu daxildir. Əhali öz milli-mədəni kimliyini qorumaq üçün folklor, ədəbiyyat və təhsilə böyük önəm verir.

Siyasi və Beynəlxalq Status

Qərb Sahili beynəlxalq hüquqa əsasən Fələstin torpağı kimi tanınsa da, faktiki olaraq bir neçə inzibati zonalara bölünüb. Böyük hissə A, B və C zonalarına ayrılıb:

• A zonası: Tam olaraq Fələstin Milli İdarəsinin nəzarətindədir (əsasən iri şəhərlər).
• B zonası: Mülki idarəçilik Fələstin tərəfdə, təhlükəsizlik isə İsrailin nəzarətindədir.
• C zonası: Bölgənin 60%-dən çoxunu təşkil edir və tam olaraq İsrailin hərbi və inzibati nəzarətindədir.

Yəhudi məskənləri və İsrail hərbi bazaları bu bölgənin gələcək statusu üçün ən ciddi maneələrdəndir. Sülh danışıqları və iki dövlətli həll prosesi illərdir nəticəsiz qalıb. Qərb Sahili bu gün də Yaxın Şərqdə sülh, ədalət və insan haqları uğrunda mübarizənin simvoluna çevrilib.

Beynəlxalq Əhəmiyyət və Çağırışlar

Qərb Sahili qlobal siyasətdə, xüsusilə BMT, Avropa Birliyi, ABŞ və ərəb dövlətləri üçün həssas və aktual gündəm mövzusudur. Humanitar yardım, siyasi dəstək və beynəlxalq sülh təşəbbüsləri bölgənin sabitliyi və gələcəyi üçün həyati əhəmiyyət daşıyır.

Qərb Sahilində yaşayan insanlar çətinliklərə baxmayaraq, mədəniyyətlərini, milli kimliklərini, dini və ailə dəyərlərini qoruyur, daha sabit, azad və təhlükəsiz gələcək üçün çalışırlar.

İordan çayının qərb sahili Yaxın Şərqin tarixi, dini, mədəni və geosiyasi xəritəsində unikal yer tutur. Qədim sivilizasiyaların beşiyi olan bu torpaq, müasir dövrdə regionun ən həssas və mübahisəli ərazisi olaraq qalır. Qərb Sahilinin gələcəyi regionun və dünyanın sülhü üçün açar rol oynayır. Bura həm ümid, həm dirəniş, həm də sarsılmaz insan iradəsinin rəmzidir.

Ən Çox Verilən Suallar