İctimai Yerdə Siqaret Çəkmək: Hüquqi Əsasları, Sosial Təsirləri

İctimai yerdə siqaret çəkmək, müasir dövrün ən aktual sosial və sağlamlıq problemlərindən biri olaraq dünyanın bir çox ölkəsində ciddi müzakirə mövzusuna çevrilib. Şəhər mədəniyyətinin formalaşmasında və ictimai rifahın qorunmasında siqaretin təsiri olduqca böyükdür. Araşdırmalar göstərir ki, ictimai yerlərdə siqaret çəkilməsi yalnız siqaret çəkən şəxslərin deyil, ətrafdakı insanların da sağlamlığına mənfi təsir göstərir. Azərbaycan kimi inkişaf etməkdə olan ölkələrdə, xüsusilə paytaxt və iri şəhərlərdə bu problem daha qabarıq şəkildə özünü büruzə verir. Küçələrdə, park və bağçalarda, ictimai nəqliyyatda və qapalı məkanlarda siqaret çəkilməsi, ikinci dərəcəli tüstünün zərərləri və bu zərərlərin qarşısının alınması üçün atılan hüquqi və sosial addımlar cəmiyyət üçün olduqca önəmlidir.

Əhalinin sağlamlıq səviyyəsinin yüksəldilməsi, sosial rifahın qorunması və gənc nəslin düzgün tərbiyə olunması baxımından ictimai yerdə siqaret çəkmək kimi vərdişlərə qarşı mübarizə hər zaman gündəmdədir. Dünya Səhiyyə Təşkilatı və digər beynəlxalq qurumlar bu sahədə maarifləndirici tədbirlər həyata keçirir, dövlətlər isə öz milli qanunvericiliklərini bu istiqamətdə daim təkmilləşdirirlər. Cəmiyyətin sosial-psixoloji münasibətlərinin tənzimlənməsi, ictimai mədəniyyətin formalaşması və yeni nəslin zərərli vərdişlərdən uzaq saxlanması üçün dövlət və qeyri-dövlət qurumlarının birgə fəaliyyəti əsas prioritetlərdən sayılır. Bütün bu faktlar göstərir ki, ictimai yerdə siqaret çəkmək təkcə şəxsi seçim deyil, bütövlükdə cəmiyyətin sağlamlığına və sosial rifahına təsir edən bir hadisədir.

İctimai yerlərdə siqaret çəkmənin hüquqi əsasları: Qanunlar və tənzimləmələr

İctimai yerdə siqaret çəkməyə qarşı mübarizə qanunvericiliyin əsas istiqamətlərindən biridir. Azərbaycan Respublikasında bu məsələ qanunla tənzimlənir və ictimai məkanlarda siqaret çəkmək qadağan olunub. 2017-ci ildə qəbul edilən “Tütün məmulatlarının istifadəsinin məhdudlaşdırılması haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu bu sahədə əsas hüquqi baza sayılır. Bu qanuna əsasən, dövlət və özəl müəssisələrin binalarında, ictimai nəqliyyat vasitələrində, ticarət və xidmət obyektlərində, təhsil və səhiyyə müəssisələrində siqaret çəkmək qəti şəkildə qadağandır. Qanunvericilikdə bu qaydalara riayət etməyənlər üçün inzibati cərimələr nəzərdə tutulub.

Qanunun icrası üçün aidiyyəti qurumlar tərəfindən mütəmadi olaraq nəzarət tədbirləri həyata keçirilir. Polis orqanları, icra hakimiyyəti və səhiyyə qurumları ictimai yerlərdə siqaret çəkən şəxslərin müəyyən olunması, onlara cərimə tətbiqi və maarifləndirici işlərin aparılması ilə məşğuldur. Qanunvericiliyin icrası nəticəsində ictimai yerlərdə siqaret çəkmə halları əhəmiyyətli dərəcədə azalıb. Bununla belə, bəzi hallarda ictimai qınağın formalaşması və ictimai mədəniyyətin gücləndirilməsi hələ də əsas problemlərdən biri olaraq qalır. Qanunların tətbiqi və monitorinqi aşağıdakı cədvəldə təqdim olunur:

İctimai yerlərdə siqaret çəkmənin sağlamlığa təsiri: Tibb elminin yanaşması

Tibb elmi ictimai yerdə siqaret çəkməyin insan orqanizminə, xüsusən də ikinci dərəcəli tüstüyə məruz qalanlara böyük zərər vurduğunu sübut edib. Siqaretin tərkibində 4 000-dən çox kimyəvi birləşmə var və onların ən azı 70-i xərçəng törədən maddələrdir. İkinci dərəcəli tüstü ilə nəfəs alan şəxslərdə ağciyər, ürək-damar xəstəlikləri, bronxit, astma, allergik reaksiyalar, hətta bəzi hallarda uşaq və yeniyetmələrdə inkişaf ləngimələri müşahidə edilir. Dünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatlarına əsasən, hər il dünyada 1,2 milyon insan məhz passiv siqaret çəkən kimi həyatını itirir.

İctimai yerlərdə siqaret çəkilməsinin xüsusilə uşaqlar, hamilə qadınlar, yaşlılar və xroniki xəstəlikləri olanlar üçün böyük təhlükə yaratdığı tibb ictimaiyyətində birmənalı olaraq təsdiq edilir. Araşdırmalar göstərir ki, qapalı məkanlarda havada siqaret tüstüsü təkcə nəfəs yollarını zədələmir, eyni zamanda, immunitet sisteminə də mənfi təsir göstərir. Bir çox ölkədə siqaretin sağlamlığa zərərləri haqqında maarifləndirici proqramlar həyata keçirilir, sosial reklamlar yayımlanır və tədris proqramlarına bu barədə xüsusi bölmələr əlavə olunur. İctimai səhiyyə sahəsində çalışan mütəxəssislər hesab edir ki, siqaret çəkmənin ictimai yerlərdə tam qadağan olunması cəmiyyətin ümumi sağlamlıq səviyyəsinin yüksəlməsinə, xəstəliklərin qarşısının alınmasına və həyat keyfiyyətinin artmasına səbəb olur.

İctimai yerlərdə siqaret çəkmənin sosial təsirləri: Cəmiyyət və ətraf mühit

Siqaret çəkmək təkcə fərdi vərdiş deyil, həm də cəmiyyətin sosial münasibətlər sistemində ciddi problemlərə səbəb olur. İctimai yerlərdə siqaret çəkilməsi ətrafdakılarda narahatlıq, psixoloji diskomfort, bəzi hallarda sosial konfliktlərə yol açır. Mədəniyyətli və inkişaf etmiş cəmiyyətlərdə insanların sağlamlığına hörmətlə yanaşmaq, ictimai məkanlarda siqaret çəkməmək bir norma kimi qəbul olunur. Sosial sorğular göstərir ki, əhalinin əksəriyyəti ictimai yerlərdə siqaret çəkməyə qarşıdır və bu vərdişin ictimai qınaq obyekti olmasını dəstəkləyir.

Ətraf mühit baxımından siqaretin təsiri də böyükdür. Siqaret kötükləri şəhər ekosisteminə ciddi ziyan vurur, torpağın və suyun çirklənməsinə səbəb olur. İctimai yerlərdə atılan siqaret kötükləri şəhər abadlığına mənfi təsir göstərir və təmizlik xidmətlərinin işini çətinləşdirir. Bundan əlavə, siqaretin yanıcı xüsusiyyətləri yanğın riskini artırır və ictimai obyektlər üçün təhlükə mənbəyi yaradır. Bu səbəbdən də, cəmiyyətin əksər üzvləri ictimai yerlərdə siqaret çəkməyə qarşıdır və təmiz, sağlam mühitin qorunmasını vacib hesab edir.

İctimai yerlərdə siqaret çəkməyə qarşı maarifləndirmə və profilaktika

Maarifləndirmə və profilaktik tədbirlər ictimai yerdə siqaret çəkməklə mübarizənin ən effektiv üsullarındandır. Bu istiqamətdə dövlət və qeyri-hökumət təşkilatları, media, təhsil müəssisələri və səhiyyə qurumları müxtəlif layihələr həyata keçirir. Uşaqlar və yeniyetmələr arasında siqaretə qarşı maarifləndirmə proqramları, sağlam həyat tərzinin təbliği, məktəblərdə və universitetlərdə keçirilən seminar və treninqlər bu sahədə əsas rol oynayır. Sosial reklamlar, ictimaiyyətə açıq tədbirlər, idman yarışları və digər layihələr vasitəsilə siqaretin zərərləri haqqında geniş məlumat verilir.

Əhali arasında sorğular aparılır, statistik göstəricilər toplanır və ictimai rəyin formalaşmasına kömək edən analitik materiallar hazırlanır. Həmçinin, müxtəlif yaş qrupları üçün nəzərdə tutulmuş sosial proqramlar və psixoloji dəstək xidmətləri göstərilir. Maarifləndirmə tədbirləri nəticəsində cəmiyyətin müxtəlif təbəqələri arasında siqaretə qarşı neqativ münasibət formalaşır və bu, ictimai yerlərdə siqaret çəkmə hallarının azalmasına səbəb olur. Əldə olunan nəticələr göstərir ki, profilaktik tədbirlərin genişləndirilməsi, cəmiyyətin maariflənməsi və gənclər arasında sağlam həyat tərzinin təbliği siqaretlə mübarizədə əsas rol oynayır.

İctimai yerlərdə siqaret çəkilməsinə qarşı tədbirlər və onların effektivliyi

İctimai yerlərdə siqaret çəkilməsinin qarşısının alınması üçün müxtəlif tədbirlər həyata keçirilir və onların effektivliyi ciddi şəkildə qiymətləndirilir. Azərbaycan Respublikasında müvafiq qanunvericilik bazasının yaradılması, inzibati cərimələrin tətbiqi və monitorinq sisteminin qurulması nəticəsində ictimai yerlərdə siqaret çəkilmə halları nəzərəçarpacaq dərəcədə azalıb. Dövlət orqanları və yerli icra strukturları mütəmadi olaraq reydlər keçirir, ictimaiyyətə bu sahədə yeni tələblər barədə məlumat verir və qanun pozuntusu hallarına qarşı ciddi tədbirlər görür.

Bu tədbirlərin effektivliyi ictimaiyyətin məlumatlılıq səviyyəsinin artmasında, siqaret çəkənlərin sayının azalmasında və ictimai sağlamlıq göstəricilərinin yaxşılaşmasında əksini tapır. Statistika göstərir ki, son illərdə ictimai yerlərdə siqaret çəkməklə bağlı pozuntu hallarının sayı kəskin şəkildə azalıb. Bu, həm cərimələrin tətbiqi, həm də maarifləndirmə tədbirlərinin effektivliyindən xəbər verir. Eyni zamanda, ictimai nəqliyyat vasitələrində və qapalı məkanlarda nəzarətin gücləndirilməsi, ictimai yerlərdə siqaret çəkmək üçün xüsusi zonaların yaradılması müsbət nəticələr verir.

Siqaretə qarşı tədbirlər və nəticələrinin cədvəli

Qlobal təcrübə: Dünyada ictimai yerlərdə siqaret çəkməyə qarşı yanaşmalar

Dünya ölkələri ictimai yerlərdə siqaret çəkməklə bağlı fərqli yanaşmalar nümayiş etdirir və hər ölkənin təcrübəsi digər dövlətlər üçün faydalı nümunə hesab oluna bilər. Avropa İttifaqı ölkələrinin əksəriyyətində ictimai məkanlarda siqaret çəkmək tam qadağandır. İtaliya, Fransa, Almaniya, Böyük Britaniya kimi ölkələrdə qanunvericilik bu sahədə çox sərtdir və pozuntular ciddi cərimələrlə müşayiət olunur. ABŞ-da isə hər bir ştatın öz qanunları var və bir çox ştatda ictimai yerlərdə siqaret çəkmək qadağan edilib, xüsusi siqaret zonaları yaradılıb.

Qonşu ölkələrdən Türkiyə və Gürcüstanda da son illərdə ictimai yerlərdə siqaret çəkməyə qarşı mübarizə gücləndirilib, qanunvericilik sərtləşdirilib və cəmiyyətin maarifləndirilməsi üçün geniş proqramlar tətbiq olunub. Beynəlxalq təcrübə göstərir ki, qanunların sərtləşdirilməsi, inzibati tədbirlər və cəmiyyətin maarifləndirilməsi ictimai yerlərdə siqaret çəkmənin azaldılmasında əsas rol oynayır. Eyni zamanda, ictimai nəzarət və sosial qınaq da bu istiqamətdə effektiv vasitələr sayılır.

İctimai yerlərdə siqaret çəkməyə qarşı ictimaiyyətin münasibəti və sosial qınaq

Azərbaycanda ictimai yerlərdə siqaret çəkməyə ictimai münasibət getdikcə sərtləşir. Son illərdə aparılan sosial sorğular və ictimai rəyin öyrənilməsi göstərir ki, əhalinin böyük əksəriyyəti ictimai yerlərdə siqaret çəkməyə qarşıdır və bu vərdişin sosial qınaq obyekti olmasını dəstəkləyir. Gənclər arasında aparılan tədqiqatlar isə siqaretə marağın azaldığını, sağlam həyat tərzinə üstünlük verildiyini göstərir. Bu, ictimai qınağın güclənməsi, maarifləndirmə tədbirlərinin effektivliyi və cərimələrin tətbiqi ilə bağlıdır.

Sosial şəbəkələrdə və kütləvi informasiya vasitələrində bu mövzuda aktiv müzakirələr aparılır, vətəndaşlar öz haqlı narazılıqlarını bildirirlər. İnsanlar ictimai məkanlarda siqaret çəkənlərə qarşı daha həssas davranmağa, onların diqqətini qanunlara və etik qaydalara yönəltməyə çalışırlar. İctimai yerlərdə siqaret çəkməyə qarşı bu cür münasibət, sağlam cəmiyyətin və mədəni sosial münasibətlərin formalaşmasına güclü təsir göstərir.

İctimai yerdə siqaret çəkməyin qarşısının alınması üçün gələcək perspektivlər və tövsiyələr

İctimai yerdə siqaret çəkməyə qarşı mübarizənin gələcək perspektivləri daha geniş və kompleks yanaşmalar tələb edir. Gələcəkdə qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi, yeni cərimə mexanizmlərinin tətbiqi, ictimai nəzarətin gücləndirilməsi və maarifləndirmə proqramlarının genişləndirilməsi əsas prioritetlər sırasında olacaq. Elektron siqaretlərin və digər alternativ tütün məhsullarının yayılması da əlavə tədbirlər tələb edir. Bunun üçün dövlət və qeyri-dövlət qurumları birgə fəaliyyət göstərməli, yeni texnoloji həllər və rəqəmsal nəzarət sistemləri tətbiq olunmalıdır.

Bundan başqa, ictimai nəqliyyat, məktəblər, parklar və ticarət obyektlərində siqaret çəkməyə qarşı xüsusi monitorinq qruplarının fəaliyyəti gücləndirilməlidir. Qlobal təcrübənin öyrənilməsi, vətəndaşların maarifləndirilməsi, siqaret çəkənlərə psixoloji və tibbi dəstək proqramlarının yaradılması siqaretlə mübarizədə yeni mərhələyə keçidi təmin edə bilər. İctimaiyyətin sağlamlığının qorunması, sosial rifahın gücləndirilməsi və ekoloji mühitin təmiz saxlanması üçün ictimai yerlərdə siqaret çəkməyə qarşı kompleks tədbirlər bundan sonra da davam etdirilməlidir.

İctimai yerdə siqaret çəkmək yalnız fərdi vərdiş deyil, cəmiyyətin sağlamlıq, sosial və hüquqi rifahına birbaşa təsir göstərən böyük bir problemdir. Müasir Azərbaycan cəmiyyətində bu məsələnin aktuallığı və əhəmiyyəti getdikcə artır. Qanunvericilik bazasının gücləndirilməsi, cərimələrin tətbiqi, maarifləndirmə və profilaktik tədbirlərin genişləndirilməsi nəticəsində ictimai yerlərdə siqaret çəkənlərin sayı azalıb, cəmiyyətin sağlamlıq səviyyəsi yüksəlib. Sosial qınağın güclənməsi, ictimai münasibətlərin dəyişməsi və yeni nəslin sağlam həyat tərzinə üstünlük verməsi gələcəkdə daha sağlam, təmiz və təhlükəsiz ictimai məkanların yaradılmasına zəmin yaradır. Dövlət və cəmiyyətin birgə fəaliyyəti, yeni texnoloji həllər və sosial innovasiyalar siqaretlə mübarizədə uğur üçün əsas amillərdir.

Ən Çox Verilən Suallar