Azərbaycan Respublikasında hərbi xidmət dövlətin təhlükəsizliyinin təmin olunmasında və gənc nəslin vətənpərvərlik ruhunda formalaşmasında əsas rol oynayır. Hər bir gənc vətəndaş 18 yaşı tamam olduqda hərbi xidmətə çağırış komissiyasında tibbi müayinədən keçir və sağlamlıq vəziyyəti ciddi şəkildə yoxlanılır. Lakin bəzən insanın fiziki və psixoloji vəziyyəti, irsi və ya sonradan qazanılmış xəstəliklər, orqanizmin funksional çatışmazlıqları onun hərbi xidmət üçün yararsız olmasına səbəb olur. Hərbi xidmətə yararsız hesab edilən xəstəliklər, onların diaqnostikası, tibbi meyarlar və bu xəstəliklərin təsnifatı ölkənin qanunvericiliyində və səhiyyə standartlarında dəqiq müəyyən olunmuşdur.
Hərbi xidmətə yararsız xəstəliklər cədvəli təkcə bir tibbi sənəd deyil, həm də vətəndaşların hüquqlarını, sosial rifahını və insan ləyaqətini qoruyan normativ-hüquqi mexanizmdir. Dövlət orqanları bu cədvəlin tərtibində beynəlxalq tibbi təcrübəyə, Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının tövsiyələrinə, regionun spesifik epidemioloji göstəricilərinə və ölkənin milli qanunvericiliyinə istinad edir. Hər il minlərlə gənc bu cədvəlin meyarlarına görə tibbi komissiyadan keçərək hərbi xidmətə yararlı və ya yararsız statusu alır.
Hüquqi Tənzimləmə və Hərbi Tibbi Standartlar
Hərbi xidmətə yararsızlıq məsələsi Azərbaycan qanunvericiliyində “Hərbi vəzifə və hərbi xidmət haqqında” Qanunda, Nazirlər Kabinetinin müvafiq qərarlarında, Səhiyyə Nazirliyinin və Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidmətinin normativ aktlarında konkret tənzimlənir. Bu sənədlərdə tibbi komissiyaların işi, xəstəliklərin təsnifatı, hərbi qeydiyyat və çağırış zamanı tibbi müayinə proseduru, ekspertizanın forması və qərarların verilməsi prosesi aydın göstərilir.
Qanuna görə, hərbi xidmətə çağırılan hər bir şəxs ilkin tibbi müayinədən keçməlidir. Tibbi komissiyanın tərkibi dövlət tərəfindən təsdiqlənir və müxtəlif ixtisaslı həkimlərdən ibarət olur. Hər bir çağırışçının sağlamlıq vəziyyəti fərdi qaydada qiymətləndirilir. Əgər tibbi komissiya çağırışçının hərbi xidmətə yararsız olduğuna qərar verərsə, bu barədə xüsusi akt tərtib edilir və gəncə müvafiq sənəd (arayış) verilir.
Xaricdə təhsil suallaranızı bizə yaza bilərsiz.
Tibbi komissiya işində şəffaflıq, obyektivlik və qanunauyğunluq əsas prinsipdir. Komissiya qərarının obyektivliyi üçün, zəruri olduqda, əlavə laborator və instrumental müayinələr aparılır, ixtisaslaşdırılmış həkim rəyi alınır. Çağırışçı komissiyanın qərarından narazı qaldıqda, apelyasiya və ya təkrar müayinəyə müraciət edə bilər. Qanunvericilik bu hallarda vətəndaşın hüquqlarının tam qorunmasını nəzərdə tutur.
Hərbi xidmətə yararsızlıq cədvəli hər 3-5 ildən bir elmi-tibbi inkişaf və səhiyyənin müasir tələblərinə uyğun olaraq yenilənir. Yeni xəstəliklərin və sindromların aşkar olunması, mövcud xəstəliklərin diaqnostika və müalicəsində müasir metodların tətbiqi cədvəlin aktuallığını daim təmin edir. Eyni zamanda, dövlətin müdafiə maraqları ilə vətəndaşların hüquqları balanslaşdırılır.
Tibbi Ekspertiza Sistemi və Komissiya Qaydaları
Hərbi xidmətə yararsızlıq barədə qərarın verilməsi üçün çağırışçı hərbi tibbi ekspertizadan keçməlidir. Ekspertiza prosesində həkim-terapevt, cərrah, nevroloq, psixiatr, oftalmoloq, otorinolarinqoloq, dermatoveneroloq və digər ixtisaslı həkimlər iştirak edir. Hərbi tibbi ekspertizanın əsas məqsədi çağırışçının sağlamlıq vəziyyətinin hərbi xidmətin tələblərinə cavab verib-vermədiyini dəqiq müəyyən etməkdir.
Ekspertiza zamanı aşağıdakı əsas prinsiplər əsas götürülür:
- Şəffaflıq və obyektivlik
- Fərdi yanaşma və tibbi etika
- Hüquqi prosedur və apelyasiya hüququ
- Sənədləşmənin və müayinə protokolunun dəqiqliyi
Komissiya qərarı əsasən aşağıdakı nəticələrlə yekunlaşır:
- Hərbi xidmətə yararlıdır: Fərdi məhdudiyyətlər yoxdursa, gənc hərbi xidmətə qəbul edilir.
- Hərbi xidmətə məhdud yararlıdır: Müəyyən xəstəlik və ya çatışmazlıqlar nəzərə alınaraq yalnız bəzi xidmət növlərinə icazə verilir.
- Hərbi xidmətə tam yararsızdır: Ciddi xəstəliklər, orqanizmin funksional çatışmazlıqları və ya psixoloji pozuntulara görə tam azadolma verilir.
Komissiyanın qərarları tibbi sənədlərlə əsaslandırılır və xüsusi reyestrə daxil edilir. Çağırışçının və ailəsinin narazılığı olarsa, onlar müstəqil ekspertiza, məhkəmə-tibbi ekspertiza və ya yuxarı instansiyaya müraciət hüququna malikdirlər.
Hərbi Xidmətə Yararsız Xəstəliklərin Təsnifatı və Əsas Qruplar
Hərbi xidmətə yararsızlıq cədvəlində göstərilən xəstəliklər müxtəlif orqan və sistemləri əhatə edir. Bu təsnifat beynəlxalq tibbi standartlara əsaslanır və aşağıdakı əsas kateqoriyalara bölünür:
Ürək-damar sistemi xəstəlikləri
Ağır ürək çatışmazlığı, ürəyin anadangəlmə və qazanılmış qüsurları, ritm pozuntuları, arterial hipertenziya, revmatizm, kardiomiopatiya kimi xəstəliklər.
Tənəffüs orqanları xəstəlikləri
Bronxial astma, xroniki obstruktiv ağciyər xəstəliyi, tənəffüs çatışmazlığı, ağciyərin ağır iltihabi və fibrotik dəyişiklikləri.
Sinir sistemi və psixiatriya
Epilepsiya, şizofreniya, ağır psixi pozuntular, daimi sinir iflicləri, kəskin autizm, ruhi gerilik və digər psixi diaqnozlar.
Görmə, eşitmə və nitq orqanları xəstəlikləri
Korluq, dərin görmə zəifliyi, ciddi eşitmə və nitq qüsurları, otoskleroz, koklear implant ehtiyacı, gözün ağır anatomik pozuntuları.
Hərəkət sisteminin xəstəlikləri
Osteoxondroz, artrit, poliartrit, ağır travmatik deformasiyalar, amputasiya, skolioz, əzələ atrofiyası.
Qan, qan dövranı və immun sistemi xəstəlikləri
Hemofiliya, leykoz, limfoma, oraqvari hüceyrəli anemiya, ağır immun çatışmazlığı.
Böyrək və sidik-cinsiyyət sistemi xəstəlikləri
Xroniki böyrək çatışmazlığı, nefrit, polikistik böyrəklər, ağır urogenital deformasiyalar.
Həzm sistemi və endokrin xəstəliklər
Şəkərli diabet (ağır gedişli), xroniki hepatit, sirroz, ağır mədə və bağırsaq xəstəlikləri, böyrəküstü vəzi, qalxanabənzər vəzi xəstəlikləri.
Aşağıda hərbi xidmətə yararsızlığa səbəb olan əsas xəstəlik qrupları və nümunə diaqnozlarla real cədvəl təqdim olunur:
| Xəstəlik qrupları | Nümunə xəstəliklər |
|---|---|
| Ürək-damar sistemi | Anadangəlmə və qazanılmış ürək qüsurları, kardiomiopatiya |
| Tənəffüs orqanları | Xroniki bronxit, bronxial astma, KOAH |
| Sinir sistemi və psixiatriya | Epilepsiya, şizofreniya, autizm |
| Görmə və eşitmə | Korluq, ağır eşitmə itgisi, gözün struktur qüsurları |
| Hərəkət sistemi | Paraplegiya, amputasiya, ağır artrit |
| Qan və immun sistemi | Hemofiliya, leykoz, ağır immun çatışmazlığı |
| Böyrək və sidik-cinsiyyət sistemi | Böyrək çatışmazlığı, polikistik böyrəklər |
| Həzm və endokrin sistemi | Şəkərli diabet (dekompensasiya), sirroz, ağır hipotiroidizm |
Əsas Qiymətləndirmə Kriteriyaları və Yanaşmalar
Cədvəldə yalnız xəstəlik adı deyil, hər bir diaqnoz üçün xüsusi qiymətləndirmə kriteriyaları müəyyən olunub. Xəstəliklərin dərəcəsi, gedişi, müalicəyə reaksiyası, orqanizmin funksional vəziyyəti və proqnozu nəzərə alınır. Bu, hər çağırışçıya fərdi yanaşmanı təmin edir və tibbi ekspertiza zamanı subyektiv yanaşmanın qarşısını alır.
Əsas qiymətləndirmə kriteriyaları aşağıdakılardır:
- Xəstəliyin gedişinin ağırlıq dərəcəsi
- Remissiya və ya kəskinləşmə dövrləri
- Fizioloji və sosial adaptasiya səviyyəsi
- Müalicəyə reaksiyanın davamlılığı və proqnozu
- Daimi və ya müvəqqəti funksional çatışmazlıq
Məsələn, şəkərli diabet zamanı yalnız ağır, insulinə asılı formalar tam yararsızlıq meyarına düşür; yüngül və stabil hallarda məhdud yararlılıq qeyd edilir. Eyni yanaşma psixiatriya, ortopediya və kardiologiya diaqnozlarında da tətbiq olunur.
Tibbi Komissiyanın İşi və Prosesi
Hərbi tibbi komissiyanın əsas məqsədi dövlət və cəmiyyətin maraqlarını qorumaqla, fərdin hüquqlarına maksimum hörmət göstərməkdir. Komissiya işi zamanı aşağıdakı mərhələlərə diqqət yetirilir:
- Çağırışçının ilkin sənədlərinin və sağlamlıq tarixçəsinin toplanması
- Müayinə və testlərin aparılması
- Laborator və instrumental analizlərin nəticələrinin təhlili
- İxtisaslaşdırılmış həkim rəyi
- Komissiya qərarının protokollaşdırılması və çağırışçıya təqdim edilməsi
Komissiya qərarı mütləq əsaslandırılmalı, müvafiq tibbi sənədlərlə təsdiqlənməlidir. Şəxsi və ailə məxfiliyinin qorunması vacibdir. Çağırışçı qərardan narazı olduqda, yuxarı instansiyalara və məhkəməyə müraciət edə bilər.
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının, NATO və Avropa Səhiyyə Standartlarının tövsiyələri Azərbaycanda tətbiq olunan cədvəlin yenilənməsində və təkmilləşdirilməsində əsas rol oynayır.
Beynəlxalq standartlar, adətən, xəstəliklərin funksional təsirini, onların hərbi fəaliyyətə və fövqəladə situasiyalarda adaptasiyasına nə dərəcədə mane olduğunu qiymətləndirir. Məsələn, ağır ürək çatışmazlığı, epilepsiya, şəkərli diabetin dekompensasiya olunmuş forması və ya psixotik pozuntular istənilən ölkədə hərbi xidmət üçün tam yararsızlıq hesab edilir. Azərbaycan təcrübəsində isə xüsusilə regionun epidemioloji xüsusiyyətləri, milli genetik xəstəliklər spektri, əhalinin sosial vəziyyəti və səhiyyə infrastrukturunun imkanları da nəzərə alınır. Bu da cədvəlin dinamikliyini və müasir dövrün tələblərinə çevik uyğunlaşmasını təmin edir.
Hərbi Xidmətə Yararsızlıq Verən Əsas Tibbi Əsaslar və Onların Təsiri
Yararsızlıq verən xəstəliklər sadəcə orqanizmin funksional imkanlarını deyil, həm də sosial və psixoloji vəziyyəti nəzərə alır. Belə şəxslər üçün hərbi xidmət yalnız sağlamlığa təhlükə yaratmaqla kifayətlənməz, bəzən geri dönməz fəsadlara, əlilliyə və həyati riskə səbəb ola bilər. Dövlətin əsas məqsədi insan həyatını və sağlamlığını prioritet tutmaq, sosial müdafiəni təmin etməkdir.
Belə hallarda dövlət tərəfindən verilən arayışlar, sosial təminat, təqaüd və digər dəstək mexanizmləri xəstə və ailəsi üçün əlavə təminat yaradır. Hərbi xidmətə yararsız statusu insanın hüquqlarının məhdudlaşdırılması deyil, əksinə, cəmiyyətin rifahına və təhlükəsizliyinə xidmət edir.
Xaricdə təhsil suallaranızı bizə yaza bilərsiz.
Arayışların Verilməsi və Rəsmi Sənəd Dövriyyəsi
Yararsızlıq statusu yalnız tibbi komissiyanın qərarı əsasında verilir. Qərar qəbul edildikdən sonra çağırışçıya rəsmi arayış təqdim olunur. Arayış aşağıdakı əsas bölmələri əhatə edir:
- Qərarın hüquqi və tibbi əsasları
- Xəstəliyin dəqiq diaqnozu və təsviri
- Yararsızlıq statusunun müddəti və dərəcəsi
- Komissiyanın və səlahiyyətli həkimlərin imzası
- Dövlət möhürü və qeydiyyat nömrəsi
Arayışın etibarlılığı və hüquqi qüvvəsi dövlətin müvafiq reyestrlərində qeydiyyata alınır. Qanunvericiliyə əsasən, arayış almış şəxs sonradan sağlamlığı bərpa edərsə, yenidən komissiyaya göndərilə bilər.
Sənədlərin formalaşmasında aparıcı tibb mütəxəssislərinin, hərbi ekspertlərin və ictimai təşkilatların iştirakı təmin olunur. Daimi monitorinq və aralıq elmi təhlillər cədvəlin yenilənməsinə, yeni xəstəliklərin əlavə olunmasına və yaxud müəyyən diaqnozların çıxarılmasına şərait yaradır. Eyni zamanda, beynəlxalq humanitar normalar və insan hüquqları prinsipləri əsas götürülür ki, bu da sosial ədalətin və fərdin rifahının qorunmasına yönəlib.
Yararsızlıq və Sosial-İqtisadi Əhəmiyyət: Dövlət Dəstəyi və Hüquqi Müdafiə
Yararsız statusu almış şəxslər və onların ailələri bir sıra sosial və hüquqi müdafiə vasitələrindən yararlana bilirlər. Dövlət tərəfindən aşağıdakı dəstək mexanizmləri tətbiq olunur:
- Sosial müavinət və təqaüd imkanları
- Tibbi reabilitasiya və peşə yönümlü proqramlar
- Hüquqi yardım və psixoloji dəstək
- Əmək bazarında əlavə imtiyazlar və işəgötürənlər üçün stimullar
Bütün bu imkanlar cəmiyyətin zəif və həssas təbəqələrinin hüquqlarının qorunmasına və sosial ədalətin təmininə xidmət edir.
İctimai Nəzarət və Hüquqi Maarifləndirmənin Rolu
Hərbi xidmətə yararsızlıq statusunun verilməsi prosesi daim ictimai nəzarət və dövlət orqanlarının monitorinqi altında aparılır. Saxta arayış və sui-istifadə hallarına qarşı ciddi cəza tədbirləri mövcuddur. Hüquqi maarifləndirmə, vətəndaş cəmiyyətinin fəallığı və informasiya açıqlığı dövlət və vətəndaşlar arasında etimadın güclənməsinə kömək edir.
Qanunvericilikdə yeniliklər və cədvəldə dəyişikliklər barədə ictimaiyyət mütəmadi olaraq məlumatlandırılır. Hüquqi məsləhət xidmətlərinin, ictimai təşkilatların və pasiyent assosiasiyalarının fəaliyyəti çağırışçıların və ailələrinin hüquqlarının qorunmasında xüsusi rol oynayır.
Hərbi xidmətə yararsız xəstəliklər cədvəli, yalnız tibbi yox, həm də hüquqi, sosial və psixoloji baxımdan Azərbaycan cəmiyyətinin inkişafı üçün əhəmiyyətli sənəddir. Bu cədvəlin tətbiqi fərdin həyat və sağlamlıq hüququnu qoruyur, dövlətin müdafiə imkanları ilə insan hüquqları arasında tarazlığı təmin edir. Müasir səhiyyə və hüquq sisteminin inteqrasiyası, tibbi və sosial dəstəyin gücləndirilməsi, ictimai nəzarət və şəffaflıq prinsipləri Azərbaycan cəmiyyətində sosial rifah və milli təhlükəsizliyin əsas təminatçısıdır.
Xaricdə təhsil suallaranızı bizə yaza bilərsiz.
Ən Çox Verilən Suallar
Yararsızlıq statusu yalnız dövlət tibbi komissiyasının qərarı ilə, ciddi tibbi əsaslar – orqanizmin funksional pozuntuları, psixoloji və somatik xəstəliklər, müalicəyə tabe olmayan xroniki xəstəliklər olduqda verilir.
Əsas xəstəliklər: anadangəlmə və qazanılmış ürək qüsurları, ağır astma, epilepsiya, psixoz, korluq, leykoz, xroniki böyrək çatışmazlığı, ağır şəkərli diabet və bənzər ciddi diaqnozlardır.
Bəli, çağırışçı və ailəsi qərardan narazı olduqda müstəqil tibbi ekspertiza və ya məhkəmə qaydasında apelyasiya hüququna malikdir.
Status xəstəliyin növündən asılı olaraq həm daimi, həm də müvəqqəti ola bilər. Remissiya və ya sağalma baş verərsə, yenidən komissiyaya müraciət edilə bilər.
Bu status ciddi xəstəlik və ya çatışmazlıq zamanı verilir, lakin müəyyən xidmət növlərinə (arxa cəbhə, qərargah və s.) məhdud şəkildə icazə verilir.
Çağırışçı tibbi komissiyadan keçərək, həkimlərin qərarı əsasında rəsmi arayış alır. Bu arayış xüsusi reyestrə daxil edilir və hüquqi qüvvəyə malikdir.
Bəli, əlillik və digər sosial təminat hüququ yaranarsa, dövlət tərəfindən müavinət və sosial dəstək təmin edilir.
Saxta arayış təqdim edən şəxslər və ya vəzifəli şəxslər ciddi inzibati və ya cinayət məsuliyyəti daşıyır.
Bəli, sağlamlıq vəziyyəti dəyişərsə, şəxs yenidən tibbi komissiyaya müraciət edə bilər.
Cədvəl səhiyyə və hərbi orqanların elmi-tibbi inkişafı nəzərə alınmaqla vaxtaşırı yenilənir və ictimaiyyətə açıqlanır.
Xaricdə təhsil suallaranızı bizə yaza bilərsiz.
