İşçinin Hüquqları: Təhlükəsiz Şərait, Sosial Təminat

İşçi hüquqları, əmək qanunvericiliyinin əsas tərkib hissələrindən biridir və hər bir işçinin ədalətli, təhlükəsiz və məhsuldar şəraitdə çalışmasını təmin edən qanunlarla qorunur. İşçi hüquqları, işəgötürənin işçiləri ilə olan əmək münasibətlərində ədalətin təmin edilməsinə, iş şəraitinin və həyat keyfiyyətinin yüksəldilməsinə xidmət edir. Azərbaycanda işçi hüquqları, əsasən, Əmək Məcəlləsi və digər qanunvericilik aktları ilə tənzimlənir. Bu hüquqlar işçinin maaş alma hüququndan tutmuş, təhlükəsiz iş şəraiti, sosial təminatlar, istirahət və tətil hüquqları kimi bir çox vacib məsələləri əhatə edir. Müxtəlif sahələrdə çalışan işçilərin bu hüquqları bərabər şəkildə qorunmalıdır və işəgötürənlər tərəfindən ciddi şəkildə təmin edilməlidir.

Bu məqalə, işçinin hüquqlarının qanunla təmin edilməsi, bu hüquqların pozulması hallarının qarşısını almaq üçün tətbiq olunan məhdudiyyətlər və müvafiq təlimatlar haqqında geniş məlumat verəcəkdir. İşçilərin hüquqları, həmçinin onların iş şəraitini və sosial təminatlarını qorumağa kömək edərək, cəmiyyətdə daha sağlam və ədalətli əmək münasibətlərinin formalaşmasına şərait yaradır.

İşçilərin əsas hüquqları

İşçilərin hüquqları, onlara verilən hüquqi təminatlar, iş şəraiti və sosial təminatları əhatə edir. İşçi hüquqları Azərbaycan qanunvericiliyinə əsasən müəyyən olunub və işəgötürənlər tərəfindən təmin edilməlidir. İşçinin əsas hüquqları aşağıdakı şəkildə sıralanır:

1. Əmək haqqı hüququ

İşçinin ən vacib hüquqlarından biri əmək haqqıdır. İşçi, əmək müqaviləsi ilə müəyyən olunmuş məbləğdə əmək haqqını vaxtında almaq hüququna malikdir. Əmək haqqı həmçinin işçinin gördüyü işin qarşılığında ödəməni təşkil edir. Qanunvericiliyə görə, əmək haqqı minimum əmək haqqından aşağı olmamalıdır və əmək haqqının artırılması halları işçi ilə müzakirə edilərək razılaşdırılır.

Əmək haqqı, həmçinin müəyyən olunmuş saatlar ərzində, hər bir işçinin qarşılıqlı razılığı ilə təyin edilir. Təkrar iş saatları və əlavə işlər üçün əlavə ödənişlər də nəzərdə tutulur. Əmək haqqı ödənişi, işçiyə düzgün və vaxtında verilməli, digər hüquqlarına zidd hərəkətlərdən çəkinilməlidir.

2. İş şəraiti və təhlükəsizlik

İşçi, təhlükəsiz iş şəraitində işləmək hüququna malikdir. Əmək qanunvericiliyinə əsasən, işəgötürən işçilərinin iş şəraitini onların sağlamlığına və təhlükəsizliyinə uyğun təşkil etməlidir. Hər bir iş yerində təhlükəsizlik tədbirləri, müvafiq avadanlıqların və işçini qorumaq üçün lazımi texniki vasitələrin olması vacibdir. Təhlükəsiz iş şəraiti təmin edilmədikdə, işçinin hüquqları pozulur və işəgötürən məsuliyyət daşıyır.

İşəgötürən, həmçinin işçiləri təhlükəsiz iş şəraiti ilə təmin etməli, onlara əmək mühafizəsi təlimləri verməli, təhlükəsiz iş metodları və qaydaları haqqında məlumatlar verməlidir. Bu, işçini iş yerində olan qəzalardan və sağlamlıq problemlərindən qorumaq məqsədi daşıyır.

3. İstirahət və tətil hüquqları

İşçinin tətil hüququ, onun istirahət günlərinin təmin edilməsi iş şəraitinin əhəmiyyətli bir hissəsidir. Azərbaycanda qanunvericiliyə əsasən, işçilərə hər il ən azı 21 gün tətil verilməlidir. Tətilin vaxtı işəgötürənlə razılaşdırılaraq müəyyənləşdirilir. İşçi, tətil zamanı həmçinin maaşını almalı, sosial təminatlarından faydalanmalıdır.

Bundan əlavə, işçilər istirahət günlərini və bayram günlərini də əldə edirlər. Hər işçi, tətil müddətində işəgötürən tərəfindən cərimə olunmadan istirahət etməli və öz işlərinə diqqət yetirə bilməlidir. Bu hüquq işçinin psixoloji və fiziki sağlamlığını qorumaq məqsədilə mühüm rol oynayır.

4. Sosial təminatlar və sığorta

İşçilərin sosial təminatları, onların müxtəlif hallarda, o cümlədən xəstəlik, işdən ayrılma, təqaüdə çıxma və ya iş yeri qəzaları zamanı müvafiq sığorta və maddi təminatlarla qorunmalarını təmin edir. Sosial sığorta işçiləri qarşılaşa biləcək sağlamlıq, qəza və ya əmək qabiliyyətini itirmə hallarında təmin edir. Bu təminat işçilər üçün təhlükəsizliyi və güvənliyi artırır.

İşəgötürən, həmçinin işçiyə müvafiq pensiya sığortası, xəstəlik müavinəti və təqaüd proqramları təklif etməli və bu təminatları dövlətlə razılaşdırılaraq həyata keçirməlidir.

5. Bərabərlik və ayrı-seçkiliyə qarşı mübarizə

İşçilərin bərabər hüquqlara malik olması qanunvericiliklə təmin edilir. Heç bir işçi, cinsindən, yaşından, irqindən, etnik mənsubiyyətindən, dinindən və ya digər şəxsi xüsusiyyətlərindən asılı olaraq ayrı-seçkiliyə məruz qalmamalıdır. Hər bir işçi eyni iş yerində bərabər şəraitdə çalışmalı və ondan əmək haqqı və digər hüquqlar da bərabər şəkildə təmin edilməlidir.

İşəgötürənlərin işçilər arasında ayrımçılığa yol verməməsi və bərabərliyi təmin etməsi məcburidir. Hər bir işçi bərabər şəraitdə işləməlidir, ona qarşı diskriminasiya edilməsi qanunsuzdur.

İşçilərin əmək haqqı hüququ

Əmək haqqı, işçinin qazanc əldə etməsinin əsas yoludur və bu, həmçinin əmək münasibətlərinin təməl prinsipidir. İşçi, müqavilə ilə razılaşdırılmış əmək haqqını tam şəkildə və vaxtında almalıdır. Azərbaycanda əmək haqqı aşağıdakı əsas prinsipə uyğun müəyyən edilir:

• Əmək haqqı minimum əmək haqqından aşağı olmamalıdır.
• İşəgötürən işçiyə müəyyən edilmiş əmək haqqını əmək müqaviləsində göstərilən müddət ərzində ödəməlidir.
• Əmək haqqı ödənişləri adətən aylıq olur, lakin, bəzi hallarda gündəlik, həftəlik və ya həftəlik ödənişlər də mümkündür.
  Əmək haqqı, həmçinin işçinin sərbəst şəkildə xərcləyə biləcəyi gəlirini təşkil etdiyi üçün, həm işçinin şəxsi həyatına, həm də ailə şəraitinə birbaşa təsir edir. Müvafiq iş şəraitinin təmin edilməsi və əmək haqqının ədalətli şəkildə ödənilməsi həm işçinin məmnuniyyətini, həm də işəgötürənin etibarını artırır.

İş yerində təhlükəsiz iş şəraiti

İşçinin təhlükəsizliyi, hər bir iş yerində əsas məsələlərdən biridir. Əmək qanunvericiliyinə görə, işəgötürən işçiyə təhlükəsiz iş şəraiti yaratmalıdır. Bu hüquq bir çox amili əhatə edir, o cümlədən:

1. İş yerində sağlamlıq və təhlükəsizlik qaydalarına riayət etmək: İşəgötürən, işçinin iş yerində baş verə biləcək hər hansı bir qəza və ya sağlamlıq problemi riskini minimuma endirmək üçün müvafiq təhlükəsizlik tədbirləri görməlidir.
2. Personalın təhlükəsizlik təlimləri: İşçilər, təhlükəsiz iş şəraitində işləyə bilmək üçün müvafiq təlimlərdən keçməlidirlər. Bu təlimlər təhlükəsiz əmək şəraiti yaratmaq və işçiləri iş yerindəki risklərə qarşı hazırlamaq məqsədini güdür.
3. İş yerlərində avadanlıq və təchizatın düzgün vəziyyətdə olması: İşəgötürən, işçilərin istifadə etdiyi avadanlığın və alətlərin düzgün vəziyyətdə saxlanmasını təmin etməlidir.
   İş şəraiti ilə bağlı qanunvericilik, həmçinin işçiyə hüquqi təminatlar verir, beləliklə işçilərin təhlükəsiz və sağlam mühitdə işləməsi təmin edilir.

İşçilərin sosial təminatları

İşçilərin sosial təminatları işçilərin cəmiyyətə qarşı hüquqlarını və iş yerindəki təhlükəsizliklərini təmin etmək məqsədilə yaradılmışdır. Sosial təminatlar arasında işçinin işdən ayrılması, pensiya hüquqları, sağlamlıq sığortası və təqaüd təminatı yer alır.

1. Sosial sığorta: İşçilər, işəgötürən tərəfindən sosial sığorta proqramına daxil edilir. Bu proqram işçini iş yerində qəzaya uğraması və ya xəstəlik hallarında təmin edir.
2. Xəstəlik və təqaüd sığortası: İşçilər, bu proqramlar vasitəsilə xəstəlik hallarında və ya təqaüdə çıxan zaman müvafiq sığorta müavinətləri alırlar.
3. Təhlükəsizlik və sosial tədbirlər: Sosial təminatlar həmçinin işçilərin işdən ayrılması və iş yerindəki qəza hallarında verilən müavinətləri əhatə edir.
   Sosial təminatların həyata keçirilməsi işçilərin təhlükəsizliyini və həyat keyfiyyətini yüksəldir.

İşçinin iş şəraitindəki hüquqları və şərtləri

İşçi, işə başladığı zaman müəyyən edilmiş iş şəraiti və qaydalarla tanış olmalıdır. İşəgötürən işçilərini iş mühitində qorumaq, onların hüquqlarını təmin etmək və şərtləri düzgün tənzimləmək üçün qanunvericiliyə əsasən hərəkət etməlidir.
İş şəraitinin vacib hissələri aşağıdakılardır:

• İş vaxtı və istirahət günü: İşçilərin iş vaxtı qanunla tənzimlənir və müəyyən edilmiş iş saatları əsasında fəaliyyət göstərir. Eyni zamanda, işçinin həftəlik istirahət günü və illik tətil hüququ qorunur.
• İş yerində iş saatlarının düzgün tənzimlənməsi: İş saatlarının aşılması və əlavə iş yükləri yalnız müvafiq qanunlara və müqaviləyə uyğun olaraq həyata keçirilə bilər.
  İş şəraitinin düzgün tənzimlənməsi işçinin hüquqlarının qorunmasına və iş mühitində daha yüksək məhsuldarlığın əldə edilməsinə gətirib çıxarır.

İşçilərin hüquqlarını qorumağa yönələn hüquqi mexanizmlər

İşçilərin hüquqlarının qorunması üçün müxtəlif hüquqi mexanizmlər mövcuddur. Əmək Məcəlləsi, həmçinin əmək müqavilələri, işçilərin hüquqlarını təmin etmək məqsədilə dövlət orqanları tərəfindən tənzimlənir. Bu hüquqi mexanizmlər işçilərin hüquqlarını qorumaq və iş mühitində ədalətin təmin edilməsi üçün vacibdir.
Əmək qanunvericiliyi, həmçinin işçilərin hüquqlarını pozan işəgötürənlərə qarşı tədbirlər görməyi nəzərdə tutur. İşçilərin şikayətlərini dinləyən müvafiq dövlət orqanları işçi hüquqlarını qorumaq üçün ciddi müvafiq hüquqi tədbirlər həyata keçirir.

İşçi hüquqları, əmək bazarının əsas prinsiplərindən biri olub, işçilərin sosial təminatlarını, təhlükəsizliyini və hüquqlarını qorumağa xidmət edir. Həm işəgötürənlər, həm də işçilər arasında münasibətlərin düzgün tənzimlənməsi, əmək haqqı, iş şəraiti, sosial təminatlar və digər məsələlər hüquqi çərçivədə həll olunur. İşçilərin hüquqlarının qorunması üçün müvafiq qanunlar və qaydalar mövcuddur və bu hüquqların tətbiqi həm işçilər, həm də işəgötürənlər üçün faydalıdır. İşçilərin hüquqlarının qorunması yalnız iş yerindəki iş şəraitini deyil, həm də ümumi əmək bazarının inkişafını təmin edir.

Ən Çox Verilən Suallar